Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (35.1973)

RECENZJE — POLEMIKI

W ZWIĄZKU Z „PRZYCZYNKIEM DO KONFRONTACJI KONSERWATORSKICH”
Z. CIEKLIŃSKIEGO

W „Biuletynie Historii Sztuki” (1971 nr 3, s. 296 —
297) ukazała się notatka Zbigniewa Cieklińskiego zaty-
tułowana Przyczynek do konfrontacji konserwatorskich.
Autor stwierdza niezada walający stan prac konserwator-
skich i uznaje, że „Te zarzuty [...] obciążają [...] nic tyle
służbę konserwatorską, co wykonawców, a przede wszystkim
Pracownie Konserwacji Zabytków, które przeprowadzają
większość robót konserwatorskich. Otóż PKZ ze względów
ekonomicznych i braku wykwalifikowanego personelu tech-
nicznego stosują powszechnie rozbiórkę do fundamentów, by
następnie rekonstruować od nowa”. Jako przykłady przy-
tacza Bramę Krakowską w Wieluniu i Dom Tkacki
w Pabianicach.
Sposób przedstawienia problemu przez Z. Cieklińskie-
go może spowodować powstanie jednostronnego sądu
u czytelników „Biuletynu”. Stąd też i moje uwagi do dy-
skusji na tematy konserwatorskie.
Obowiązujące w Polsce przepisy wykluczają możli-
wość działania wykonawców prac konserwatorskich bez
zgody organów konserwatorskich. Po zatwierdzeniu za-
kresu prac przez wojewódzkiego konserwatora zabytków
można przystąpić do działania, nie ma więc mowy o sa-
mowoli, czy forsowaniu jakichkolwiek koncepcji przez
PKZ.
Odrębne zagadnienie stanowi moment, w którym
organy konserwatorskie decydują się zlecić prace remon-
towo-konserwatorskie. Opieka nad zabytkami polegająca
na remontach generalnych nie jest prawidłowa. Odwle-
kanie prac remontowych i zlecanie ich w okresie tzw.
śmierci technicznej obiektu, gdy konieczne są już środki
drastyczne (rozebranie części lub niemal całego obiektu)
nie może obciążać wykonawcy prac konserwatorskich.
Ustawa o Ochronie Zabytków i o Muzeach wyraźnie
określa, kto jest odpowiedzialny za ochronę zabytków
kraju.
Brama Krakowska w Wieluniu została przekazana
do konserwacji w stanie zagrożenia. Zawalenie górnych
kondygnacji nastąpiło w trakcie prac, po wykonaniu
wzmocnienia fundamentów. Projekt techniczno-roboczy
zatwierdzony w dniu 15 grudnia 1966 r. (protokół nr
1366) zatwierdzony przy udziale Wojewódzkiego Kon-
serwatora Zabytków przewidywał torkretowanie murów.
Dalsze ekspertyzy wykazały jednak, że stan murów
wyklucza możliwość ich utrzymania. Opinia Bady

Technicznej sformułowana w dniu 30 października 1969 r
(protokół nr 1657) w obecności Wojewódzkiego Kon-
serwatora Zabytków i zaakceptowana przez niego, stała
się podstawą rozebrania naziemnych reliktów wieży.
Informacja Z. Cieklińskiego, że „pracownię projektową
PKZ w. Lodzi rozwiązano, aby pozbyć się niewygodnego
pracoxvnika” (tj. autora poprzedniego projektu) nie od-
powiada prawdzie.
Podobnie przedstawia się sprawa domu nr 20 przy
ul. Pabianickiej w Pabianicach (zwanego Domem Tkac-
kim). W dniu 11 października 1968 r. Wojewódzki Kon-
serwator Zabytków zatwierdził „Dane wyjściowe do
projektu odbudowy i adaptacji budynku zabytkowego
w Pabianicach. Przewidywały one demontaż budynku,
w którym 10% elementów znajdowało się w stanie dobrym,
a 40% w stanie porażenia biologicznego, lecz nadające się
do powtórnego wy korzy stania po przeprowadzeniu odpo-
wiednich zabiegów”. Protokóły Rad Technicznych nie
dokumentują faktu przedstawienia przez Wojewódzkiego
Konserwatora Zabytków wzmiankowanej przez Z. Cie-
klińskiego ekspertyzy dr Tajchmana lub propozycji
odmiennych od sugestii projektanta. Na wniosek
Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków Ministerstwo
Kultury i Sztuki wydało zezwolenie na rozebranie bu-
dynku. Jeżeli sprawa Domu Tkackiego w Pabianicach
budzi jakieś wątpliwości, określić je można pytaniem —-
jak można było tak długo zwlekać z remontem i dopro-
wadzić zabytek do takiego stanu?
Znane są liczne przykłady gdy wojewódzcy konser-
watorzy zabytków przedstawiali na Radach Technicznych
opinie swoich ekspertów i nie akceptowali rozwiązań
proponowanych przez PKZ. W obydwu cytowanych
przypadkach Wojewódzki Konserwator Zabytków uznał
rację PKZ, wobec czego zgłaszanie pretensji do wyko-
nawcy budzi zdziwienie. Nie na tym, jak sądzę, polega
krytyka konserwatorska.
Wypada na koniec dodać, że pozytywnie oceniony przez
Z. Cieklińskiego (streszczenie referatu w „Biuletynie
Historii Sztuki” 3/71, s. 304—306) projekt rekonstrukcji
II kondygnacji zamku królewskiego w Piotrkowie oraz
prace konserwatorskie zostały wykonane przez PKZ,
o czym jednak autor referatu nie wspomniał.
Lech Krzyżanowski

JESZCZE W SPRAWIE „KONFRONTACJI KONSERWATORSKICH”

W związku z listem p. L. Krzyżanowskiego do Re-
dakcji „Biuletynu Historii Sztuki” w sprawie zarzutów
postawionych Pracowniom Konserwacji Zabytków
w mym artykule Przyczynek do konfrontacji konserwa-
torskich, pragnąłbym dodać parę jeszcze wyjaśnień.
Na wstępie muszę wyznać, że reakcja p. Krzyża-
nowskiego na wspomniany artykuł bardzo mnie ucie-
szyła, choć zarzuty postawione przez Autora są dość

surowe, ale lepsza jest taka reakcja niż milczenie czy
obojętność. Właśnie chodzi o to, by jak najwięcej pisano
o zabytkach i ich konserwacji, ale w duchu „pozytyw-
nego niezadowolenia”, bez kadzidła i samouwielbienia,
które tak nam obrzydły w ostatnich latach.
Nie wiem, czy Autor listu jest pracownikiem PKZ
a jego list jest napisany ad usum delphini, czy jest to głos
bezstronnego obywatela dotkniętego krytyką przed-

91