DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:[Rozprawy]
DOI Artikel:Paszenda, Jerzy: O czterech malarzach epoki baroku
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48043#0188
JERZY PASZENDA
O CZTERECH MALARZACH EPOKI BAROKU*
I. STANISŁAW SIENICKI-TWÓRCA POLICHROMII
KOŚCIOŁA W SIEKIERKACH
O Siekierkach pod Poznaniem czytamy w Katalogu
Zabytków jak następuje: ,,Siekierki. Kościół par. p.w.
św. Jadwigi [...] Obecny kościół wzniesiony 1762 z fundacji
jezuitów poznańskich, właścicieli wsi [...] Drewniany,
konstrukcji zrębowej [...] Polichromia późnobarokowa
3 ćw. w. XVIII: na stropie nawy w obramieniu iluzjo-
nisty cznej architektury św. Jadwiga w obłokach w oto-
czeniu aniołków, w narożach czterej ewangeliści; na stropie
zakrystii Oko Opatrzności i dekoracyjne kartusze nad
drzwiami; pod chórem muzycznym postać żebraka (od-
słonięta 1958); na balustradzie chóru muzycznego grające
aniołki i instrumenty muzyczne (przemalowane)”1.
Data budowy kościoła wzięta jest zapewne z Łuka-
szewicza2, który z kolei powołuje się na wizytację Ry-
dzyńskiego z r. 1777. Nieznany jest twórca polichromii
ani czas malowania.
Ponieważ wieś Siekierki należała w latach 1637—17733
do poznańskiego kolegium jezuitów, dlatego można spo-
dziewać się bliższych wiadomości o kościele w archiwum
jezuickim. Niestety? w rękopiśmiennej historii kolegium
poznańskiego, przechowywanej w Rzymskim Archiwum
Jezuitów (ARSI), nie ma wzmianki o tym kościele.
Z pośród innych ksiąg jezuickich, rozproszonych po róż-
nych zbiorach, Biblioteka Jagiellońska posiada księgę
rezygnacji rektorów poznańskich. Jest tam krótka lecz
cenna wzmianka o budowie i polichromii kościoła w Sie-
kierkach4. Ks. Władysław Wietrzyński, rektor kolegium
od 8.IX.1758 r. do jesieni r. 1761. przekazuje urząd ks.
Franciszkowi Koźmińskiemu i opisuje stan gospodarczy
kolegium i należących do niego folwarków, oraz wy-
mienia inwestycje dokonane w czasie swego urzędowania.
* Komunikaty przedstawione na zebraniu naukowym Oddziału Kra-
kowskiego SHS w dniu 7.XI.1972 r.
1 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, tom V, woj. poznańskie z. 24
pow. średzki, pod redakcją T. RUSZCZYŃSKIEJ i A. SŁAWSKIEJ,
Warszawa 1964, s. 19.
2 J. ŁUKASZEWICZ, Krótki opis historyczny kościołów parochialnych,
kościólókw, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów
dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej, t. I, Poznań 1858, s. 396.
3 Gatalogus domorum Societatis Jesu in Polonia una cum earum praediis
M.in. wymienia także: ,,Siekierciis Templum a funda-
mentis erectum est novum ac eleganter depictum penicillo
C. Stanislai Sienicki”, tzn. w Siekierkach wybudowany
od fundamentów nowy kościół i pięknie pomalowany
pędzlem br. Stanisława Sienickiego. Budowa kosztowała
ponad 6 tys. florenów, nie licząc budulca z lasu Mechliń-
skiego (również własność jezuitów) oraz żywności dla
robotników.
Ta krótka notatka pozwala uściślić datowanie kościo-
ła. Wynika z niej, że budowę rozpoczęto po r. 1758,
a ukończono nie później niż w 1761 r. Odliczając ostatni
rok na prace malarskie, trzeba umieścić budowę w la-
tach 1759—60.
Co do osoby malarza, to nie ulega wątpliwości, że był
on jezuitą. Świadczy o tym litera ,,C” umieszczona przed
imieniem. Jest to skrót z Carissimus = najdroższy. Tak
nazywano braci zakonnych i nowicjuszów. A skoro był
jezuitą, to bardzo łatwo odtworzyć bieg jego życia
(daty i miejsca pobytu) na podstawie zakonnych kata-
logów personalnych3. Dowiadujemy się z nich, że Sie-
nicki pochodził z Małopolski, urodził się 3.V.1730, wstą-
pił do zakonu 14.VIII. 1755, mając ukończony 25 rok
życia. Musiał więc już przedtem wyuczyć się zawodu.
W zakonie pracował stale jako malarz i nie był zatrudnia-
ny innymi pracami, co dowodzi, że był dobrym fachow-
cem i przełożeni cenili jego umiejętności. Dwuletni no-
wicjat odbył w Krakowie przy kościele św. Szczepana,
pracował w Grudziądzu 1757/58, Kaliszu 1758/59, Poz-
naniu 1759/61, znowu w Grudziądzu 1761/62, wreszcie
w Gdańsku. W r. 1766 przeznaczono go znowu do Pozna-
nia, ale nie mógł już tam pojechać z powodu złego stanu
zdrowia. Zmarł w Gdańsku 19.XII.1766r., po dwuletniej
chorobie. Nekrolog spisany w Gdańsku dodaje, że Sienicki
ac possessionibus ordine alphabetico compositus 1564—1899, Cracoviae
1899, s. 62
4 Bibl. Jagiell. rkps 5196: Liber Resignationum Collegii Posnaniensis
SJ 1643—1758 (faktycznie do 1771).
5 Archiwum Romanum Societatis Jesu (cyt. dalej ARSI), dział Polo-
nica, t. 33 i 35 (Catalogi triennales 1761 i 1764) oraz t. 48 (Catałogi breves
Provinciae Poloniae Maioris 1755—1766).
174
O CZTERECH MALARZACH EPOKI BAROKU*
I. STANISŁAW SIENICKI-TWÓRCA POLICHROMII
KOŚCIOŁA W SIEKIERKACH
O Siekierkach pod Poznaniem czytamy w Katalogu
Zabytków jak następuje: ,,Siekierki. Kościół par. p.w.
św. Jadwigi [...] Obecny kościół wzniesiony 1762 z fundacji
jezuitów poznańskich, właścicieli wsi [...] Drewniany,
konstrukcji zrębowej [...] Polichromia późnobarokowa
3 ćw. w. XVIII: na stropie nawy w obramieniu iluzjo-
nisty cznej architektury św. Jadwiga w obłokach w oto-
czeniu aniołków, w narożach czterej ewangeliści; na stropie
zakrystii Oko Opatrzności i dekoracyjne kartusze nad
drzwiami; pod chórem muzycznym postać żebraka (od-
słonięta 1958); na balustradzie chóru muzycznego grające
aniołki i instrumenty muzyczne (przemalowane)”1.
Data budowy kościoła wzięta jest zapewne z Łuka-
szewicza2, który z kolei powołuje się na wizytację Ry-
dzyńskiego z r. 1777. Nieznany jest twórca polichromii
ani czas malowania.
Ponieważ wieś Siekierki należała w latach 1637—17733
do poznańskiego kolegium jezuitów, dlatego można spo-
dziewać się bliższych wiadomości o kościele w archiwum
jezuickim. Niestety? w rękopiśmiennej historii kolegium
poznańskiego, przechowywanej w Rzymskim Archiwum
Jezuitów (ARSI), nie ma wzmianki o tym kościele.
Z pośród innych ksiąg jezuickich, rozproszonych po róż-
nych zbiorach, Biblioteka Jagiellońska posiada księgę
rezygnacji rektorów poznańskich. Jest tam krótka lecz
cenna wzmianka o budowie i polichromii kościoła w Sie-
kierkach4. Ks. Władysław Wietrzyński, rektor kolegium
od 8.IX.1758 r. do jesieni r. 1761. przekazuje urząd ks.
Franciszkowi Koźmińskiemu i opisuje stan gospodarczy
kolegium i należących do niego folwarków, oraz wy-
mienia inwestycje dokonane w czasie swego urzędowania.
* Komunikaty przedstawione na zebraniu naukowym Oddziału Kra-
kowskiego SHS w dniu 7.XI.1972 r.
1 Katalog Zabytków Sztuki w Polsce, tom V, woj. poznańskie z. 24
pow. średzki, pod redakcją T. RUSZCZYŃSKIEJ i A. SŁAWSKIEJ,
Warszawa 1964, s. 19.
2 J. ŁUKASZEWICZ, Krótki opis historyczny kościołów parochialnych,
kościólókw, kaplic, klasztorów, szkółek parochialnych, szpitali i innych zakładów
dobroczynnych w dawnej dyecezyi poznańskiej, t. I, Poznań 1858, s. 396.
3 Gatalogus domorum Societatis Jesu in Polonia una cum earum praediis
M.in. wymienia także: ,,Siekierciis Templum a funda-
mentis erectum est novum ac eleganter depictum penicillo
C. Stanislai Sienicki”, tzn. w Siekierkach wybudowany
od fundamentów nowy kościół i pięknie pomalowany
pędzlem br. Stanisława Sienickiego. Budowa kosztowała
ponad 6 tys. florenów, nie licząc budulca z lasu Mechliń-
skiego (również własność jezuitów) oraz żywności dla
robotników.
Ta krótka notatka pozwala uściślić datowanie kościo-
ła. Wynika z niej, że budowę rozpoczęto po r. 1758,
a ukończono nie później niż w 1761 r. Odliczając ostatni
rok na prace malarskie, trzeba umieścić budowę w la-
tach 1759—60.
Co do osoby malarza, to nie ulega wątpliwości, że był
on jezuitą. Świadczy o tym litera ,,C” umieszczona przed
imieniem. Jest to skrót z Carissimus = najdroższy. Tak
nazywano braci zakonnych i nowicjuszów. A skoro był
jezuitą, to bardzo łatwo odtworzyć bieg jego życia
(daty i miejsca pobytu) na podstawie zakonnych kata-
logów personalnych3. Dowiadujemy się z nich, że Sie-
nicki pochodził z Małopolski, urodził się 3.V.1730, wstą-
pił do zakonu 14.VIII. 1755, mając ukończony 25 rok
życia. Musiał więc już przedtem wyuczyć się zawodu.
W zakonie pracował stale jako malarz i nie był zatrudnia-
ny innymi pracami, co dowodzi, że był dobrym fachow-
cem i przełożeni cenili jego umiejętności. Dwuletni no-
wicjat odbył w Krakowie przy kościele św. Szczepana,
pracował w Grudziądzu 1757/58, Kaliszu 1758/59, Poz-
naniu 1759/61, znowu w Grudziądzu 1761/62, wreszcie
w Gdańsku. W r. 1766 przeznaczono go znowu do Pozna-
nia, ale nie mógł już tam pojechać z powodu złego stanu
zdrowia. Zmarł w Gdańsku 19.XII.1766r., po dwuletniej
chorobie. Nekrolog spisany w Gdańsku dodaje, że Sienicki
ac possessionibus ordine alphabetico compositus 1564—1899, Cracoviae
1899, s. 62
4 Bibl. Jagiell. rkps 5196: Liber Resignationum Collegii Posnaniensis
SJ 1643—1758 (faktycznie do 1771).
5 Archiwum Romanum Societatis Jesu (cyt. dalej ARSI), dział Polo-
nica, t. 33 i 35 (Catalogi triennales 1761 i 1764) oraz t. 48 (Catałogi breves
Provinciae Poloniae Maioris 1755—1766).
174