Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (35.1973)

MICHAŁ ROŻEK


II. 1. Plan katedry na Wawelu. A. kaplica Wazów, (wg
A. Szyszko-Bohusza)

marmuru godną królewskiego budowania zakłada” 10.
Ostatni passus z tekstu Petrycego wzięto dosłownie,
uznając istnienie kaplicy Wazów w r. 1605 za fakt oczy-
wisty, tym bardziej, że testament z 1598 r. zdawał się
go w pełni potwierdzać.
Analizując siedemnastowieczne, skrupulatnie prowa-
dzone notatki „Liber Fabricae Ecclesiae Cathedralis
Cracoviensis” stwierdzamy, że w interesującym nas
okresie w miejscu kaplicy Wazów znajdowała się kaplica
śś. Piotra i Pawła — tzw. Prandocińska. I tak w r. 1616
Kapituła płaci za ,,naprawę form w Prandocińskiej kapli-
cy” u. W siedem lat później napotykamy rachunek na
kwotę 423 złp za „pobijanie nowe miedzię nad kaplicą
Prandocińską” 12, a w r. 1634 w związku ze sprawieniem
przez Zygmunta III nowej trumny na pomieszczenie
relikwii św. Stanisława znajdujemy notatki o różnych
przeróbkach w kaplicy śś. Piotra i Pawła iŁ
W r. 1632 zmarł Zygmunt III Waza. W dniu 4 maja
tegoż roku w obecności kanclerza Albrychta Stanisława
Radziwiłła dokonano uroczystego otwarcia królewskiego
testamentu. Jak zanotował Radziwiłł znaleziono dwa
testamenty ,,w jeden złączone” 14.
W aktualnym stanie badań dysponujemy dwoma
testamentami z ostatnich lat życia Zygmunta III. Pierw-
szy z r. 1621, niezauważony przez badaczy kaplicy
Wazów, przetrwał w odpisie w Tekach Naruszewicza 15.

Jest po części bez mała wiernym powtórzeniem testa-
mentu z r. 1598, lecz znajdujemy w nim nowe, intere-
sujące fragmenty dotyczące fundacji królewskiej kaplicy
przy krakowskiej katedrze. Okazuje się, że kaplica
Wazów w r. 1621 nie istniała. Monarcha pisze, że jeżeli
do jego śmierci kaplica nie będzie zbudowana, to naka-
zuje egzekutorom aby — ,,Funus nostrum in Sacello
Divi Sigismundi Augusti deponi potest” 1S. Nadto mamy
już istotne rozporządzenia co do przyszłej służby Bożej
i liturgii sprawowanej w kaplicy, na co król zapisał
20 tys. florenów z depozytów królewskich. Zygmunt III
życzy sobie, by codziennie odprawiała się msza o Duchu
św. za fundatora, a w czwartki i soboty msze śpiewane
o Matce Boskiej z introitem -— Salce Sancta Parens 17.
Podobnie jak w poprzednim testamencie (1598) wy-
szczególnia monarcha znane nam już aparaty liturgiczne,
które mają być przekazane do kaplicy.
Natomiast drugi, zachowany w polskich zbiorach,
testament Zygmunta III, pisany własnoręcznie w dniu
5 maja 1623 r. w Warszawie, znajduje się obecnie w Bi-
bliotece Kórnickiej i jest kopią testamentu z 1621 r.,
przy czym wystawca zastrzega się, że jest to już ostatnia
jego wola 18. Jak zatem wynika z przedstawionych wy-
io S. PETRYCY, Polityki Arystotelesowej to jest rządu Rzeczypospo-
litej z dokładem część wtóra, księgi szóste, Kraków 1605, s. 192; — tekst
ten z uproszczeniami zacytował A. GRABOWSKI, Skarbniczka naszej
archeologii, Lipsk 1854, s. 24.
u Archiwum Kapituły Metropolitalnej Krakowskiej (cyt. dalej:
AKK): Liber Eabricae Ecclesiae Cathedralis Cracoyiensis 1.11/1592—1686),
s. 98 r.
12 Tamże, s. 105 v.
13 Tamże, s. 117 v — „ślosarzowi za złożenie i postawienie kraty w
prandoeinej kapelli około trumny starej, malarzowi od malowania jej” —
a na s. 119 v są wzmianki o odnawianiu starej trumny św. Stanisława;
— por.: WOJCIECHOWSKI, jw., s. 141. — Nową trumnę na szczątki
św. Stanisława sprawił Zygmunt III, a przekazali ją po śmierci ojca sy-
nowie w dniu 26.III.1633, por.: J. POLKOWSKI, Grób i trumna św. Sta-
nisława biskupa i męczennika na Wawelu, ,,Spr. Kom. do Badań Hist.
Sztuki w Polsce” t. III, Kraków 1888, s. 32.
14 A. S. RADZIWIŁŁ, Memoriale rerum gestarum in Polonia 1632—
1656, opr. A. PRZYBOŚ, R. ŻELEWSKI, t. I, Wrocław-Warszawa-
Kraków 1968, s. 17 — autor nie podaje szczegółowej treści testamentu.
u Bibl. XX. Czartoryskich w Krakowie, rkps sygn. 111, s. 699 r
— 711 r.
16 Tamże, s. 701 r: „Corpus nostrum ezanirnatum nolumus sepeliri
Cracoviae in Ecclesia Cathedrali Sancti Stanislai in Arce Cracoriensi in
Sacello guod nobis Serenissimis coniungibus posterisgue nostris erigimus,
guod si nos morte non finierimus, Executores huius Testamenti viri infra-
nominati impensis nostris speciali schedula a nobis assignandis, ad finern
deducent, eodem, quo coepimus, opere magnifico. Interim vero, guod stru-
ctura eiusdem Sacelli nostri finiatur, funus nostrum in Sacello Divi Sigi-
smundi Augusti Regis deponi potest”.
17 Tamże, s. 708 v: „Denigue summam uiginti millium florenorum
pecunia Polonicalis ex deposito nostro, seu parata pecunia, guam post obitum
nostrum in peculio privato relinguemus, pro fundatione eiusdem Sacelli
nostri legamus et dotamu, pro gua guidem summa bona aeguwalentia, vel.
census aliguis perpetuus ab executoribus nostris eiusdem fundationis ad
obeunda officia divina in dieto Sacello constituendi singulis diebus in altari
eiusdem Sacelli de Spiritu Sancto cum commemoratione pro anima defuncti
fundatoris missam guilibet illorum celebr et, singulis vero diebus Jovis et
Sabbati missam de B. M. V. cum introitu Salce Sancta Parens temporibus
perpetuis decantent”.
1<J PAN, Biblioteka Kórnicka, sygn. BK 292, s. 275—292. Testament
ten znany byl J. U. Niemcewiczowi, który podał go w wersji polskiej,
w dość dowolnym tłumaczeniu: NIEMCEWICZ, Dzieje panowania Zyg-
munta III, jw., t, III, Kraków 1860, s. 342 i nn. Warto dodać, że wersety
dotyczące kaplicy Wazów zostały przez Niemcewicza swobodnie przetłu-
maczone bądź całe partie usunięto. Dla ścisłości dodajmy, że w zbiorach

4