DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:[Rozprawy]
DOI Artikel:Rożek, Michał: Źródła do fundacji i budowy królewskiej kaplicy Wazów przy katedrze na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48043#0014
MICHAŁ ROŻEK
II. 2. Kaplica Wazów. (Fot. S. Kolowca)
dla siebie i swych najbliższych kryptę pod kaplicą Pran-
docińską, do której jego następca postanowił w r. 1649
przenieść prawie wszystkie pozostałe trumny Wazów 3°.
Następne, bardzo istotne informacje związane z rea-
lizacją zamierzenia Zygmunta III występują dopiero
w drugiej połowie stulecia. W Fabryce Kościoła pod
r. 1663 zapisano — ,,od przetaczania grabsztynu B. Pran-
dotae i wynoszenia posadzki marmurowej 36 zip” 31, a w r.
1664—,,za trumnę na kości umarłych z kaplice Beati
Prandotae i od uprzątania i schowania onych 4= zip” 32.
Tyle wzmianki kapitulne. Nieoceniony Goliński zano-
tował w diariuszu: ,,1665 zaczęto murować kaplicę króla
Jana Kazimierza na zamku krakowskim, na którą 1664
fundamenta wywiedziono, w której leżał błog. biskup
Prandota” 33. W r. 1665 z pobliskiej Czernej, kierujący
pracami budowlanymi kanonik Jan Chryzostom Bo-
dzanta zaczął sprowadzać czarny marmur do kaplicy 34.
Tak więc w r. 1664 rozpoczęto na miejscu kaplicy Pran-
docińskiej budowę królewskiej kaplicy Wazów. W ten
sposób dopiero Jan Kazimierz zrealizował ojcowski
zamiar. Zasadnicze prace budowlane kontynuowano do
r. 1667. W styczniu tegoż roku król Jan Kazimierz
wracając z Częstochowy zawadził o Kraków, aby „obej-
rzeć swoje mauzoleum, które kazał dla siebie i żony zrobić
w kościele katedralnym na zamku” 35. W maju zmarła
królowa Ludwika Maria Gonzaga, a 22 września odbyły
się w Krakowie uroczystości żałobne. Ciało królowej
spoczęło ,,w grobie przeciwko mauzoleum Jagiellońskiego,
której król Kazimierz wielkim kosztem sobie i onej wysta-
wił” 36.
W dniu 7 marca 1667 r. Jan Kazimierz wystawił akt
fundacji kaplicy Wazów. Nawiązując do ostatniej woli
ojca, nadał kaplicy bogate uposażenie 37 i przyłączył do
niej, istniejące w katedrze od końca XIV stulecia kole-
gium Psałterz ystó w 38.
W następnym roku, po abdykacji, przejeżdżając
przez Kraków w drodze do Francji jeszcze raz oglądał
Jan Kazimierz „fabrykę” kaplicy 39. Ordynariusza die-
cezji krakowskiej, biskupa Andrzeja Trzebickiego na-
znaczył wykonawcą i realizatorem budowy królewskiego
mauzoleum40, przeznaczając mu pewne sumy z docho-
dów z dóbr żywieckich4!.
30 Pod kaplicą Zygmuntowską, na planie Gisleniego odnajdujemy
trumnę kardynała Jana Alberta Wazy (zm. 29.XII. 1634 w Padwie) po-
chowanego w dniu 26 kwietnia 1635 r. „przed wielkim ołtarzem w mosiężnym
l/robie, gdzie leży Fryderyk królewicz kardynał i biskup krakowski”; — por.
rkps Ossolineum 188, s. 444. Należy przypuszczać, że przed r. 1649 w nie-
znanych okolicznościach trumnę ze szczątkami zmarłego przeniesiono do
krypty Zygmuntowskiej. Wkrótce po pogrzebie Władysława IV pochowano
pod kaplicą Prandocińską następnych Wazów — dzieci Jana Kazimierza
i Ludwiki Marii — Marię Annę (ur. 1. VII.1650) i Karola Ludwika a następ-
nie Jana Zygmunta, por. Bibl. Jag., rkps 5357, t. 15, s. 70 r.
31 AKK — Liber Fabricae, t. II, s. 192 v.
32 Tamże, s. 193 r.
33 Bibl. Jag., rkps 5357, t. 15, s. 76 v.
34 W. TATARKIEWICZ, Czarny marmur w Krakowie, „Prace Kom.
Hist. Sztuki” t. X, Kraków 1952, s. 146.
35 W. KOCHOWSKI, Historia panowania Jana Kazimierza, t. III,
Poznań 1859, s. 95. Kaplica w stanic surowym stała już w r. 1666, o czym
może świadczyć napis na zewnętrznej, wschodniej ścianie: „Christo Deo
Redemptori Eiusąue Genitricis Virginis Immaculatae Conceptionis Honori
Sanctis suis Et Regni ’ Huius Patronis Parentum Fratrum Suisgue Olim
Cineribus Yoluntate Paterna sua Vero Pietate Joannes Casimirus Rex Polo-
nia,e et Sceciae Jageloniadum Sanguinis Ultimus sacellum Hoc statuit Dotacit
Ornavit Anno Christi MDCLXVP’ (por.; AKK — Wizytacja bpa A. Trze-
bickiego II — sygn. 52, s. 142; — ŁĘTOWSKI, jw., s. 43).
36 Tamże, s. 121.
37 Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1859, s. 449, poz. 98. — Ka-
plica otrzymała jako uposażenie wieś Mysławczyce i 500 zip z żup wie-
lickich.
38 Kolegium^Psałterzystów ufundowała w r. 1393 królowa Jadwiga
przy ołtarzu św. Krzysztofa, stojącym niegdyś przy grobie Jagiełły. Za-
łożono je za zgodą papieża Bonifacego IX. Kolegium składało się z 16
księży i 1 kleryka. Mieli za zadanie przez całą dobę odmawiać psałterz,
w okresie gdy nie sprawowano innych czynności liturgicznych. Królowa
ufundowała im dom pomiędzy basztą Sandomierską a kościołem św. Je-
rzego, przebudowany w latach siedemdziesiątych XV stulecia przez kro-
nikarza Jana Długosza, a zburzony przez Austriaków w r. 1856. Płytę
erekcyjną z r. 1480 przeniesiono i wmurowano w południową ścianę domu
Długosza przy ul. Kanoniczej w Krakowie; — por. F. PIEKOSIŃSKI,
Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej, t. II, Kraków 1883, s. 176 nr
393; — WOJCIECHOWSKI, jw., s. 102; — K. HARTLEB, Dla pomno-
żenia chwały Bożej — Jagielłowe i Jadwigi fundacje i darowizny na rzecz
Kościoła w Koronie i Litwie, „Nasza Przeszłość”, 1.1, Kraków 1946, s. 16—
17; — S. TOMKOWICZ, Wawel. Zabudowania Wawelu i ich dzieje [w:]
Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, t. IV Kraków 1908, s. 95—
98.
39 KOCHOWSKI, jw., s. 185.
4(> L. ŁĘTOWSKI, Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakow-
skich, t. II, Kraków 1852, s. 210; —- K. HOSZOWSKI, Żywot Andrzeja
Zawiszy Trzebickiego, Kraków 1861, s. 75. — Natomiast myli się ks. Jan
Kwiatkiewicz, twierdząc, że Trzebicki własnym sumptem zbudował ka-
plicę Wazów; — por. J. KWIATKIEWICZ, Przydatek Rocznych Dziejów
Kościelnych, Kalisz 1706, s. 971; — za Kwiatkiewiczem twierdzenie to
powtórzył K. NIESIECKI, Herbarz Polski, t. IX, Lipsk 1842, s. 133.
6
II. 2. Kaplica Wazów. (Fot. S. Kolowca)
dla siebie i swych najbliższych kryptę pod kaplicą Pran-
docińską, do której jego następca postanowił w r. 1649
przenieść prawie wszystkie pozostałe trumny Wazów 3°.
Następne, bardzo istotne informacje związane z rea-
lizacją zamierzenia Zygmunta III występują dopiero
w drugiej połowie stulecia. W Fabryce Kościoła pod
r. 1663 zapisano — ,,od przetaczania grabsztynu B. Pran-
dotae i wynoszenia posadzki marmurowej 36 zip” 31, a w r.
1664—,,za trumnę na kości umarłych z kaplice Beati
Prandotae i od uprzątania i schowania onych 4= zip” 32.
Tyle wzmianki kapitulne. Nieoceniony Goliński zano-
tował w diariuszu: ,,1665 zaczęto murować kaplicę króla
Jana Kazimierza na zamku krakowskim, na którą 1664
fundamenta wywiedziono, w której leżał błog. biskup
Prandota” 33. W r. 1665 z pobliskiej Czernej, kierujący
pracami budowlanymi kanonik Jan Chryzostom Bo-
dzanta zaczął sprowadzać czarny marmur do kaplicy 34.
Tak więc w r. 1664 rozpoczęto na miejscu kaplicy Pran-
docińskiej budowę królewskiej kaplicy Wazów. W ten
sposób dopiero Jan Kazimierz zrealizował ojcowski
zamiar. Zasadnicze prace budowlane kontynuowano do
r. 1667. W styczniu tegoż roku król Jan Kazimierz
wracając z Częstochowy zawadził o Kraków, aby „obej-
rzeć swoje mauzoleum, które kazał dla siebie i żony zrobić
w kościele katedralnym na zamku” 35. W maju zmarła
królowa Ludwika Maria Gonzaga, a 22 września odbyły
się w Krakowie uroczystości żałobne. Ciało królowej
spoczęło ,,w grobie przeciwko mauzoleum Jagiellońskiego,
której król Kazimierz wielkim kosztem sobie i onej wysta-
wił” 36.
W dniu 7 marca 1667 r. Jan Kazimierz wystawił akt
fundacji kaplicy Wazów. Nawiązując do ostatniej woli
ojca, nadał kaplicy bogate uposażenie 37 i przyłączył do
niej, istniejące w katedrze od końca XIV stulecia kole-
gium Psałterz ystó w 38.
W następnym roku, po abdykacji, przejeżdżając
przez Kraków w drodze do Francji jeszcze raz oglądał
Jan Kazimierz „fabrykę” kaplicy 39. Ordynariusza die-
cezji krakowskiej, biskupa Andrzeja Trzebickiego na-
znaczył wykonawcą i realizatorem budowy królewskiego
mauzoleum40, przeznaczając mu pewne sumy z docho-
dów z dóbr żywieckich4!.
30 Pod kaplicą Zygmuntowską, na planie Gisleniego odnajdujemy
trumnę kardynała Jana Alberta Wazy (zm. 29.XII. 1634 w Padwie) po-
chowanego w dniu 26 kwietnia 1635 r. „przed wielkim ołtarzem w mosiężnym
l/robie, gdzie leży Fryderyk królewicz kardynał i biskup krakowski”; — por.
rkps Ossolineum 188, s. 444. Należy przypuszczać, że przed r. 1649 w nie-
znanych okolicznościach trumnę ze szczątkami zmarłego przeniesiono do
krypty Zygmuntowskiej. Wkrótce po pogrzebie Władysława IV pochowano
pod kaplicą Prandocińską następnych Wazów — dzieci Jana Kazimierza
i Ludwiki Marii — Marię Annę (ur. 1. VII.1650) i Karola Ludwika a następ-
nie Jana Zygmunta, por. Bibl. Jag., rkps 5357, t. 15, s. 70 r.
31 AKK — Liber Fabricae, t. II, s. 192 v.
32 Tamże, s. 193 r.
33 Bibl. Jag., rkps 5357, t. 15, s. 76 v.
34 W. TATARKIEWICZ, Czarny marmur w Krakowie, „Prace Kom.
Hist. Sztuki” t. X, Kraków 1952, s. 146.
35 W. KOCHOWSKI, Historia panowania Jana Kazimierza, t. III,
Poznań 1859, s. 95. Kaplica w stanic surowym stała już w r. 1666, o czym
może świadczyć napis na zewnętrznej, wschodniej ścianie: „Christo Deo
Redemptori Eiusąue Genitricis Virginis Immaculatae Conceptionis Honori
Sanctis suis Et Regni ’ Huius Patronis Parentum Fratrum Suisgue Olim
Cineribus Yoluntate Paterna sua Vero Pietate Joannes Casimirus Rex Polo-
nia,e et Sceciae Jageloniadum Sanguinis Ultimus sacellum Hoc statuit Dotacit
Ornavit Anno Christi MDCLXVP’ (por.; AKK — Wizytacja bpa A. Trze-
bickiego II — sygn. 52, s. 142; — ŁĘTOWSKI, jw., s. 43).
36 Tamże, s. 121.
37 Volumina Legum, t. IV, Petersburg 1859, s. 449, poz. 98. — Ka-
plica otrzymała jako uposażenie wieś Mysławczyce i 500 zip z żup wie-
lickich.
38 Kolegium^Psałterzystów ufundowała w r. 1393 królowa Jadwiga
przy ołtarzu św. Krzysztofa, stojącym niegdyś przy grobie Jagiełły. Za-
łożono je za zgodą papieża Bonifacego IX. Kolegium składało się z 16
księży i 1 kleryka. Mieli za zadanie przez całą dobę odmawiać psałterz,
w okresie gdy nie sprawowano innych czynności liturgicznych. Królowa
ufundowała im dom pomiędzy basztą Sandomierską a kościołem św. Je-
rzego, przebudowany w latach siedemdziesiątych XV stulecia przez kro-
nikarza Jana Długosza, a zburzony przez Austriaków w r. 1856. Płytę
erekcyjną z r. 1480 przeniesiono i wmurowano w południową ścianę domu
Długosza przy ul. Kanoniczej w Krakowie; — por. F. PIEKOSIŃSKI,
Kodeks dyplomatyczny katedry krakowskiej, t. II, Kraków 1883, s. 176 nr
393; — WOJCIECHOWSKI, jw., s. 102; — K. HARTLEB, Dla pomno-
żenia chwały Bożej — Jagielłowe i Jadwigi fundacje i darowizny na rzecz
Kościoła w Koronie i Litwie, „Nasza Przeszłość”, 1.1, Kraków 1946, s. 16—
17; — S. TOMKOWICZ, Wawel. Zabudowania Wawelu i ich dzieje [w:]
Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej, t. IV Kraków 1908, s. 95—
98.
39 KOCHOWSKI, jw., s. 185.
4(> L. ŁĘTOWSKI, Katalog biskupów, prałatów i kanoników krakow-
skich, t. II, Kraków 1852, s. 210; —- K. HOSZOWSKI, Żywot Andrzeja
Zawiszy Trzebickiego, Kraków 1861, s. 75. — Natomiast myli się ks. Jan
Kwiatkiewicz, twierdząc, że Trzebicki własnym sumptem zbudował ka-
plicę Wazów; — por. J. KWIATKIEWICZ, Przydatek Rocznych Dziejów
Kościelnych, Kalisz 1706, s. 971; — za Kwiatkiewiczem twierdzenie to
powtórzył K. NIESIECKI, Herbarz Polski, t. IX, Lipsk 1842, s. 133.
6