DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:[Rozprawy]
DOI Artikel:Rożek, Michał: Źródła do fundacji i budowy królewskiej kaplicy Wazów przy katedrze na Wawelu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48043#0015
ŹRÓDŁA DO KAPŁIiCY WAZÓW NA WAWELU
W momencie, gdy Jan Kazimierz opuszczał Polskę —
kaplica Wazów była wybudowana. Biskup Trzebicki
ostatecznie dokończył monarszą fundację. W r. 1673
sprowadzono z Gdańska bogate, przepojone alegoryzmem,
pełne symboliki brązowe podwoje wykonane w pracowni
Michała Weinholda 42. Zapewne także w Gdańsku za-
kupiono bogate, tak charakterystyczne dla jej wnętrza,
złocone obramowania kartuszy epitafijnych rodziny
Wazów 43.
W styczniu 1676 r. w podziemiach kaplicy Wazów
pochowano szczątki Jana Kazimierza, które z odległego
Nevers sprowadził biskup Trzebicki44. W dniu 23 listo-
pada 1676 r. specjalna komisja sejmowa likwidująca
wazowskie długi ostatecznie zamknęła budowę kaplicy,
polecając wypłacić 11400 zip —na pomnożenie funduszu
królewskiej kaplicy Wazów 45.
Fundację kaplicy Wazów pod wezwaniem Niepoka"
lanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny zatwierdzi^
dnia 21 czerwca 1679 r. biskup Andrzej Trzebicki46•
W ten sposób definitywnie zakończono i zamknięto
fundację nowej królewskiej kaplicy, której myśl zro-
dziła się u schyłku XVI stulecia, a zrealizowano ją
dopiero w latach 1664—76. Nad okazałym wejściem
do kaplicy, ponad potężnymi brązowymi wrotami przy-
była skromna czarna tabliczka z napisem — „Capella
Nora Regia Psalteristarum Immaculatae Conceptionis
41 A. KOMONIECKI, Dziejopis żywiecki, opr. S. SZCZOTKA, T. I,
Żywiec 1937, s. 238: „państwo zaś żywieckie porączył w opiekę J. M. księdzu
Andrzejowi Trzebickiemu biskupowi krakowskiemu, a naznaczywszy mu,
aby kaplicę na zamku krakowskim przy kościele katedralnym, którą zaczął,
dokończył z dóbr i dochodów żywieckich”. Dalej Komoniecki cytuje napis
z zewnętrznej strony kaplicy.
42 Na zewnętrznej stronie drzwi widnieje napis: „Michael Weinhold
Gedanensis Fecit Gedani Anno 1673” — a od wewnątrz „Anno Domini
MDCLXXIII Episcopatu Trzebiciana”; — por. A. BOCHNAK, Eksport
z miast pruskich w głąb Polski w zakresie rzemiosła artystycznego, „Studia
Pomorskie”, t. II, Wrocław 1957, s. 68—70, il. 64—65; — tamże podsta-
wowa literatura. K. HOSZOWSKI (jw., s. 75) idąc za GRABOWSKIM
(Kraków, jw., wyd. III, s. 94) twierdzi, że brązowe drzwi do kaplicy kosz-
towały 16 tys. zł (AKK Wizytacja Trzebickiego, s. 96)
43 BOCHNAK, jw., s. 83. — Ostatnio omówili problematykę zwią-
zaną z drzwiami do kaplicy Wazów: A. BOCHNAK, K. BUCZKOWSKI,
Rzemiosło artystyczne w Polsce, Warszawa 1971, s. 50—51, il. 169, 170.
44 Bibl. Jag., rkps 2267, s. 149 — S. BIEŻANOWSKI, Annalium;
— HOSZOWSKI, jw., s. 75 i s. 275—78; — M. ROŻEK, Co kryje i.rna
w krypcie Wazów, „Rocz. Krak.” XLII, 1971, s. 92—93.
43 Archiwum Państwowe w Krakowie, Oddział Grodzki rkps: Libr
Relationum seu Oblatarum Castr. Crac., t. CIII, s. 1974, 1976; — Bibl
Jag., rkps 5349, t. I, s. 832.
46 Bibl. Jag., rkps 5357, t. X, s. 11 v: Extractus ex summaris docu-
mentorum pergameneorum in fasciculis concinnatorum atąue in libro
primo Privilegiorum pergameneo descriptorum ecclesiam cathedralem
cracoviensem concennentium — 1679 d. 21 Junii Cracov. Andreas Trze-
bicki episcopus cracov. erectionem novi sacelli Immaculatae Con-
ceptionis B. Mariae V. in ecclesia cathedrali cracov. per Joannem Casimirum
regem Pol. factam approbat.
47 L. KALINOWSKI, Treści artystyczne i ideowe kaplicy Zygmun’
towskiej, „Studia do Dziejów Wawelu” t. II, Kraków 1961, s. 76 i nn.
48 Oto napis znajdujący się na zewnątrz kaplicy od pd. w pełnym
brzmieniu: „Hoc Jagellowicae Propaginis Ultimus Heres, Marmorei Posuit
Grandę Laboris Opus Tot Regum Cineres, Tot Pignora Cara Tuorum Colli-
gis Augusta Rex Casimire Dorno. Haud Erit Una Satis Tot Maiestatibus
Aedes, Pro Quibus Augustus Qua Patet Orbis Erat” — cyt. za A. GRABO-
WSKI, Kraków i jego okolice, Kraków 1836, s. 94; — tłumaczenie polskie,
por. MĄCZYNSKI, jw., s. 70.
II. 3. Kaplica Wazów. (Fot. S. Kolowca)
B.V. Mariae”. Tym samym, nie tylko zewnętrzną formą
kaplica Wazów jako nowa, więcej druga Królewska
nawiązała do kaplicy Zygmuntowskiej. Podobnie jak
w mauzoleum Jagiellonów, gdzie od 1543 r. rozbrzmiewał
śpiew rorantystów 47, tak i w kaplicy Wazów bez przerwy
odbywała się służba Boża ze szczególnym uwzględnie-
niem psalmów Dawidowych, śpiewanych przez kolegium
Psałterzystów. Nie dziwi ten fakt świadomego nawią-
zywania do kaplicy Zygmuntowskiej, bo przecież jak
głosi napis na zewnątrz kaplicy Wazów jej fundator,
król Jan Kazimierz był — „Jagellonicae Propaginis
Ultimus Heres” 48.
Kaplica Niepokalanego Poczęcia NMP powstała
jako pomnik doczesnej chwały rodziny, która prze-
jąwszy po kądzieli dziedzictwo jagiellońskie przez osiem-
dziesiąt lat w trudnych i burzliwych czasach sprawo-
wała rządy w Polsce. Jest istotnym i ważnym ogniwem
w mecenacie artystycznym rodziny Wazów, a w szczegól-
ności Jana Kazimierza.
Kończąc rozważania poświęcone fundacji i realizacji
królewskiej kaplicy Wazów, należy stwierdzić, że po-
wstała ona w zamyśle Zygmunta III już w r. 1598,
a została zbudowana za panowania jego syna Jana Ka-
zimierza w latach 1664—66, przy czym prace wykończe-
7
W momencie, gdy Jan Kazimierz opuszczał Polskę —
kaplica Wazów była wybudowana. Biskup Trzebicki
ostatecznie dokończył monarszą fundację. W r. 1673
sprowadzono z Gdańska bogate, przepojone alegoryzmem,
pełne symboliki brązowe podwoje wykonane w pracowni
Michała Weinholda 42. Zapewne także w Gdańsku za-
kupiono bogate, tak charakterystyczne dla jej wnętrza,
złocone obramowania kartuszy epitafijnych rodziny
Wazów 43.
W styczniu 1676 r. w podziemiach kaplicy Wazów
pochowano szczątki Jana Kazimierza, które z odległego
Nevers sprowadził biskup Trzebicki44. W dniu 23 listo-
pada 1676 r. specjalna komisja sejmowa likwidująca
wazowskie długi ostatecznie zamknęła budowę kaplicy,
polecając wypłacić 11400 zip —na pomnożenie funduszu
królewskiej kaplicy Wazów 45.
Fundację kaplicy Wazów pod wezwaniem Niepoka"
lanego Poczęcia Najświętszej Marii Panny zatwierdzi^
dnia 21 czerwca 1679 r. biskup Andrzej Trzebicki46•
W ten sposób definitywnie zakończono i zamknięto
fundację nowej królewskiej kaplicy, której myśl zro-
dziła się u schyłku XVI stulecia, a zrealizowano ją
dopiero w latach 1664—76. Nad okazałym wejściem
do kaplicy, ponad potężnymi brązowymi wrotami przy-
była skromna czarna tabliczka z napisem — „Capella
Nora Regia Psalteristarum Immaculatae Conceptionis
41 A. KOMONIECKI, Dziejopis żywiecki, opr. S. SZCZOTKA, T. I,
Żywiec 1937, s. 238: „państwo zaś żywieckie porączył w opiekę J. M. księdzu
Andrzejowi Trzebickiemu biskupowi krakowskiemu, a naznaczywszy mu,
aby kaplicę na zamku krakowskim przy kościele katedralnym, którą zaczął,
dokończył z dóbr i dochodów żywieckich”. Dalej Komoniecki cytuje napis
z zewnętrznej strony kaplicy.
42 Na zewnętrznej stronie drzwi widnieje napis: „Michael Weinhold
Gedanensis Fecit Gedani Anno 1673” — a od wewnątrz „Anno Domini
MDCLXXIII Episcopatu Trzebiciana”; — por. A. BOCHNAK, Eksport
z miast pruskich w głąb Polski w zakresie rzemiosła artystycznego, „Studia
Pomorskie”, t. II, Wrocław 1957, s. 68—70, il. 64—65; — tamże podsta-
wowa literatura. K. HOSZOWSKI (jw., s. 75) idąc za GRABOWSKIM
(Kraków, jw., wyd. III, s. 94) twierdzi, że brązowe drzwi do kaplicy kosz-
towały 16 tys. zł (AKK Wizytacja Trzebickiego, s. 96)
43 BOCHNAK, jw., s. 83. — Ostatnio omówili problematykę zwią-
zaną z drzwiami do kaplicy Wazów: A. BOCHNAK, K. BUCZKOWSKI,
Rzemiosło artystyczne w Polsce, Warszawa 1971, s. 50—51, il. 169, 170.
44 Bibl. Jag., rkps 2267, s. 149 — S. BIEŻANOWSKI, Annalium;
— HOSZOWSKI, jw., s. 75 i s. 275—78; — M. ROŻEK, Co kryje i.rna
w krypcie Wazów, „Rocz. Krak.” XLII, 1971, s. 92—93.
43 Archiwum Państwowe w Krakowie, Oddział Grodzki rkps: Libr
Relationum seu Oblatarum Castr. Crac., t. CIII, s. 1974, 1976; — Bibl
Jag., rkps 5349, t. I, s. 832.
46 Bibl. Jag., rkps 5357, t. X, s. 11 v: Extractus ex summaris docu-
mentorum pergameneorum in fasciculis concinnatorum atąue in libro
primo Privilegiorum pergameneo descriptorum ecclesiam cathedralem
cracoviensem concennentium — 1679 d. 21 Junii Cracov. Andreas Trze-
bicki episcopus cracov. erectionem novi sacelli Immaculatae Con-
ceptionis B. Mariae V. in ecclesia cathedrali cracov. per Joannem Casimirum
regem Pol. factam approbat.
47 L. KALINOWSKI, Treści artystyczne i ideowe kaplicy Zygmun’
towskiej, „Studia do Dziejów Wawelu” t. II, Kraków 1961, s. 76 i nn.
48 Oto napis znajdujący się na zewnątrz kaplicy od pd. w pełnym
brzmieniu: „Hoc Jagellowicae Propaginis Ultimus Heres, Marmorei Posuit
Grandę Laboris Opus Tot Regum Cineres, Tot Pignora Cara Tuorum Colli-
gis Augusta Rex Casimire Dorno. Haud Erit Una Satis Tot Maiestatibus
Aedes, Pro Quibus Augustus Qua Patet Orbis Erat” — cyt. za A. GRABO-
WSKI, Kraków i jego okolice, Kraków 1836, s. 94; — tłumaczenie polskie,
por. MĄCZYNSKI, jw., s. 70.
II. 3. Kaplica Wazów. (Fot. S. Kolowca)
B.V. Mariae”. Tym samym, nie tylko zewnętrzną formą
kaplica Wazów jako nowa, więcej druga Królewska
nawiązała do kaplicy Zygmuntowskiej. Podobnie jak
w mauzoleum Jagiellonów, gdzie od 1543 r. rozbrzmiewał
śpiew rorantystów 47, tak i w kaplicy Wazów bez przerwy
odbywała się służba Boża ze szczególnym uwzględnie-
niem psalmów Dawidowych, śpiewanych przez kolegium
Psałterzystów. Nie dziwi ten fakt świadomego nawią-
zywania do kaplicy Zygmuntowskiej, bo przecież jak
głosi napis na zewnątrz kaplicy Wazów jej fundator,
król Jan Kazimierz był — „Jagellonicae Propaginis
Ultimus Heres” 48.
Kaplica Niepokalanego Poczęcia NMP powstała
jako pomnik doczesnej chwały rodziny, która prze-
jąwszy po kądzieli dziedzictwo jagiellońskie przez osiem-
dziesiąt lat w trudnych i burzliwych czasach sprawo-
wała rządy w Polsce. Jest istotnym i ważnym ogniwem
w mecenacie artystycznym rodziny Wazów, a w szczegól-
ności Jana Kazimierza.
Kończąc rozważania poświęcone fundacji i realizacji
królewskiej kaplicy Wazów, należy stwierdzić, że po-
wstała ona w zamyśle Zygmunta III już w r. 1598,
a została zbudowana za panowania jego syna Jana Ka-
zimierza w latach 1664—66, przy czym prace wykończe-
7