Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (35.1973)

TADEUSZ CHRZANOWSKI


II. 3. Szydłowiec, fragment predelli ołtarza. (Fot. K. Kowalska, PKZ Warszawa)

nikiem wcześniejszego, które tenże fundator wystawił
w r. 1606 dla swej małżonki Zuzanny z domu Huls 17.
W obydwu ośrodkiem kompozycji są mosiężne tablice
o ozdobnie trawionych napisach, których autorem był
wrocławianin Kasper Rauch, należący do grupy po-
szukiwanych wówczas artystów-kaligrafów, określanych
w dawnych dokumentach najczęściej mianem Schreib-
kiinstler 17 18. W obydwu też występują w zwieńczeniach
niewielkie, medalionowe, na blasze malowane portrety
zmarłych. Te kaligraficzne i malarskie elementy winkrus-
towane są w obramienia kamienne, które zachowały
w znacznej mierze pierwotną polichromię, a które re-
prezentują typowy układ aediculi o znacznie rozluźnio-
nych ramach architektonicznych (podstawienie rzeźb
w miejsce porządków). Na pierwszy rzut oka mogło
by się zdawać, że oba epitafia wyszły z tej samej pra-
cowni, ale bliższa obserwacja ujawnia dość znaczne
różnice, które pomiędzy nimi zachodzą. Wcześniejsze
wyszło najprawdopodobniej z pracowni wybitnego ar-
tysty działającego w Nysie na przełomie XVI i XVII w.,
którego roboczo określiłem mianem Mistrza Fundacji
Sitscha, a który być może był identyczny z nadwornym
rzeźbiarzem Jerzym Pulmanem 19.
Późniejsze epitafium, to które Tobiasz Saywet fundo
wał swym rodzicom, wyszło niewątpliwie z warsztatu
Hermana Fischera. Wprawdzie artysta, który znacznie
ustępował swemu poprzednikowi, a zapewne też nauczy-
cielowi — Mistrzowi Fundacji Sitscha, starał się do-
równać mu mnożąc ornamentykę, ale jego epitafium
jest bardziej płaskie, mniej swobodne, a przede wszyst-
17 LUTSCH (Verzeichnis, jw.,) pominął to epitafium, wymienia je
natomiast DITTRICH (Die Epitaphien, jw., s. 20 nn.) i Katalog Zabytków
t. VII, z. 8, jw., s. 78.
18 C. BUCHWALD, Zur schlesischen Kunstlergeschichte. Caspar Rauch
ein Schreibkunstler, „Schesiens Yorzeit” n. F. VII, 1919, s. 216 nn.

kim wręcz prymitywne w zakresie rzeźby figuralnej.
Personifikacje cnót i putta w epitafium Zuzanny Saywet
odznaczają się nie tylko poprawnością, ale nawet pewną
malarskością ujęcia, gdy figurki w epitafium rodziców
Tobiasza są tak niezdarne, że odbijają nawet od po-
prawności elementów ornamentalnych (np. nieźle wy-
konany dolny kartusz herbowy między paszczami lwów).
Motyw płaskich i wątłych uszaków części środkowej,
jest wprawdzie powtórzeniem motywu występującego
w ołtarzu fundacji biskupa Sitscha od strony tema-
tycznej, ale od strony formalnej jest wierną repliką
analogicznych uszaków z ołtarza lewińskiego. Jest
jeszcze jedno charakterystyczne zjawisko w obrębie
ornamentyki stosowanej przez Fischera: oto powszechnie
dotychczas panujące motywy okuciowe i kartuszowe
zaczynają się powoli przeobrażać w coś w rodzaju strą-
ków, od form pochodnych skórze, blasze czy jubilerskim
ozdobom przechodzą do równie abstrakcyjnej, choć
z materii organicznej wywodzącej się ornamentyki mał-
żowinowej. Twórczość Fischera stoi jak gdyby pomiędzy
obydwoma tymi fazami w dziejach ornamentu, choć
wyraźnie przeważają u niego jeszcze motywy dawniejsze.
W jednej z kaplic kościoła parafialnego w Grodkowie
znajduje się ołtarz tryptykowy, który Katalog Zabytków
datuje na rok około 1600 20. Wobec powiązania go z Her-
manem. Fischerem można datowanie to nieco skorygo-
wać, przesuwając czas powstania na drugie, a najdalej
trzecie dziesięciolecie w. XVII. Ołtarz grodkowski wy-
kazuje dyspozycję charakterystyczną dla późnogotyc-
kich tryptyków śląskich: część środkowa i awersy wy-
19 CHRZANOWSKI, Rzeźba z lat 1560—1630, jw., s. 95—109; —
BIMLER, Die Schlesische Renaissanceplastik, jw., s. 99 nn. identyfikował
go zupełnie bezpodstawnie z Jerzym Grebacherem.
20 Katalog Zabytków Sztuki t. VII, z. 3, s. 19; — LUTSCH, Verzei-
chnis, jw. pominął go w swym inwentarzu.

22