Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (35.1973)

TADEUSZ CHRZANOWSKI


Ił. 9. Nysa, ołtarz z r. 1612, fundacji
biskupa Sitscha. (Fot. T. Chrzanowski)


II. 10. Lewin Brzeski, ołtarz główny.
(Fot. T. Chrzanowski)

liczną grupę artystów, szczególnie po znacznych postę-
pach jakie poczyniła reformacja we Wrocławiu, powo-
dując przeniesienie się tu niemal na stałe zwierzchników
kościoła katolickiego w w. XVI. Wskazywałem powyżej
na sylwetkę Mistrza Fundacji Sitscha, który być może
był nauczycielem Fischera. W każdym razie jedno
z głównych jego dzieł: ołtarz kamienny z r. 1612 w koś-
ciele św. Jakuba w Nysie38 był niewątpliwie pierwo-
wzorem dla obu ołtarzy Fischera — lewińskiego i szy-
dłowieckiego. Brak w nich wprawdzie owej rzeźbiarskiej
subtelności, która cechuje dzieło nyskie, są schematyczne
nawet wówczas, gdy silą się na pewne chwyty czy efekty,
ale ukazują dobrze, w jaki sposób następowała recepcja
dzieł wiodących przez lokalnych rzemieślników-artystów.
Różnice zachodzące między ołtarzem fundacji Sitscha
a pracami Fischera dotyczą warstwy treściowej i war-
stwy formalnej. Te pierwsze wynikają z przeznaczenia
dzieł: ołtarz nyski jest w pewnym sensie manifesta-

38 LUTSCH, Verzeichnis IV, jw., s. 96; — BIMLER, Die schlesische
Renaissanceplastik, jw., s. 100 niesłusznie wiąże go z Jerzym Grebacłierem.
— B. HAENDKE, Zur Geschichte der Plastik Schlesiens von ca. 1550—1750,
„Repertorium fur Kunstwissenschaft” XXIV, 1903, s. 227 nn. podkreśla

cyjnie katolicki przez rozbudowanie wątków hagiogra-
ficznych, gdy dwa pozostałe realizują ściśle ograniczony
program protestancki. Istotniejsze wydają się pewne
przemiany formalne. Do podstawowych należy nieco
inne potraktowanie struktury architektonicznej, w pier-
wowzorze jeszcze wyraźnie opartej na podstawie, która
predellę kształtuje jako mocny cokół pod całe nadbu-
dowujące się na nim rusztowanie. W obu ołtarzach
Fischera cokół-predella ulega wyraźnej redukcji, to
znaczy nadal zostaje predellą, ale w znacznej mierze
traci charakter cokołu, nadając całości kompozycji ów
kształt, rzec by można, epitafijny, zbliżony do wycią-
gniętej w górę elipsy, znamienny dla kierunku dążącego
do formułowania dzieł sztuki w kategoriach nie archi-
tektonicznych, ale dekoracyjnych 39. Drugim charakte-
rystycznym dla epoki zjawiskiem jest owo, wspomniane
już wyżej, ażurowe traktowanie teł nie tylko scen figu-
ralnych ale i samej struktury. Był to przecież jeden
wysoką wartość artystyczną zabytku. — Katalog Zabytków Sztuki t. VII,
z. 9, jw., s. 81.
39 Jest to główną tezą cennego studium K. RUDOLPHA, Die Bezie-
hungen der deutschen Plastik zwm Ornamentstwh in der Frilhzeit des sieb-
zehnten Jahrhunderts, Berlin 1935.

28