Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (35.1973)

ANDRZEJ GRZYBKOWSKI


II. 3. Piotrkowice-Tarnoskała, zespól pałacowy, widok od pd.-wsch.
(Fot. K. Kowalska)

mury działowe, przenosząc schody w inne miejsce i prze-
suwając większość otworów w elewacjach; w pawilonie
wschodnim — nie zmieniając otworów i klatki schodo-
wej, założono nową więźbę i dach, przy czym zniszczeniu
uległ pierwotny wielki komin. Około 1950 r. zamurowano
dwie bramy w zach. odcinku muru ogradzającego park.
Ponowne roboty przy pawilonie pn. przeprowadzono
w latach 1959—61. Na piętrze zmieniono jedno okno,
dano nową więźbę, pokrycie dachowe, podłogi. W 1966 r.
w tym samym budynku odnowiono elewacje (przy czym
zbito tynki), założono nowe podłogi na parterze i boa-
zerie. W czasie tych robót usunięto podokienniki otwo-
rów piętra w pawilonie pn. i wsch.
Zabytek dotrwał zatem w stanie mocno zniekształ-
conym. Złożyły się na to rozbiórki (przede wszystkim
pawilonu zach.), brutalne przebudowy prowadzące do
zaniku cech stylowych (pawilon pd., w którym pier-
wotna substancja ogranicza się tylko do ścian obwodo-
wych), zrujnowanie (stajnia i wozownia), wreszcie prze-
róbki ogałacające elewacje i wnętrza z oryginalnego
wystroju.
Możemy przyjąć, że bryły i elewacje wszystkich pa-
wilonów (il. 1—8) były jednakowe — bezporządkowe,
z wydatnymi gzymsami nadokiennymi parteru i podo-
kiennymi piętra, przedzielonymi gzymsem kordonowym,
25 Nie chodzi tu tylko o likwidację ściany działowej w trakcie tylnim
i powiększenie sali zajmującej obecnie cały narożnik pn., ale o część środ-
kową budynku. Wprawdzie brak badań architektonicznych i pomiaru
w większej skali bardzo utrudnia dochodzenie dawnego stanu, ale jest
pewne, że lęk biegnący w przedłużeniu pn. wsch. ściany wąskiego kory-
tarzyka jest późniejszy, a schody zrazu były umieszczone prawdopodobnie

przy czym, choć nie zostało z tego śladu, nie należy
wykluczyć boniowania narożników i istnienia prostych
opasek okiennych. Pięcioosiowe elewacje wejściowe
i (przeważnie) trójosiowe boczne i tylne wieńczył gzyms
i niska ścianka kolankowa, zasadniczo zachowana do
dziś w pawilonie wsch. i pd. Fotografia z 1911 r. za-
dokumentowała pierwotne wielkie kominy, a ślady na
tynku (elewacja pd. zach. pawilonu pn.) zdają się su-
gerować istnienie ław okiennych na piętrze. Rekonstru-
ując stan pierwotny trzeba pamiętać, że zapewne wszyst-
kie pomieszczenia parteru zdobił wystrój malarski,
a sztukaterie pokrywały nie tylko jedno (zachowane
dziś) pomieszczenie. Pomijając nowszą ściankę działową
rozkład wnętrz parteru w pawilonie wsch. nie uległ
zmianom. Natomiast przeobrażony został pawilon pn. 25.
Jakkolwiek bez przeprowadzenia wykopów trudno
to orzec z całą pewnością, pawilony przeciwległe wjaz-
dowi były wolnostojące. Pomijając okoliczność, że
wobec pozostawienia folwarku w Maleszowej program
użytkowy zespołu (budynki mieszkalne, kuchnia, stajnia,
wozownia) był wyczerpany, na wzniesienie po stronie
północnej odpowiednika ąuasi-łącznikowych „galerii”
nie pozwalała sytuacja topograficzna, gdyż od północy
teren dość stromo opada aż do granic parku. Nie wyma-
gała tego również konsekwencja kompozycyjna 2«, po-
bardziej ku pn. wsch. W ten sposób wejście do salonu pozostawało należycie
wyeksponowane. Z przesunięciem schodów wiąże się, być może, wybicie
drugiego wejścia do pawilonu — w elewacji pn. zach. Stosunkowo niewielki
budynek nie wymaga! dwóch wejść, tym bardziej, że od strony drzwi
nie znajdowało się zaplecze gospodarcze.

56