DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:[Rozprawy]
DOI Artikel:Grzybkowski, Andrzej: Tarnoskała
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.48043#0069
TARNO SKAŁA
II. 12. Kruszyna, Pustelnia Denhoffa, rzut, pomiar J. Ka-
linowski 1951. (Oryg. IS PAN)
II. 14. Biały Dom, Projekt komunikacji z pałacem,
ok. 1778 r., Gab. Ryc. BUW, Zb. król. T. 190 nr 23.
traktować jako bardzo daleką reminiscencję rozpo-
wszechnionych już w latach siedemdziesiątych w Polsce
tzw. założeń palladiańskich. Reminiscencję paradoksal-
ną, bo „galerie” tarnoskalskie nic nie łączyły, a roz-
chodziły się nie od głównego budynku (którego brako-
II. 13. Kruszyna, Pustelnia Denhoffa, rys. J. Cieszkowski
(„Kłosy” VII, 1868, s. 188, repr. W. Górski)
wało) tylko od jego, niejako, negatywu — prześwitu
wjazdu. Dlatego, oraz ze względu na kierunek wjazdu
do pałacu, nie dawały efektu reprezentacyjności i wysta-
wności siedziby 36.
Rezygnacja z charakterystycznego dla baroku ka-
nonu dominanty kompozycyjnej i zasady subordynacji
nie oznacza jeszcze braku w Tarnoskale przeżytków
tej epoki. Silna tradycja barokowa przebija nie tylko
w elementach drugorzędnych (sztukaterie), ale przede
wszystkim w osiowości założenia. Znikła hierarchia
składników ale pozostała rygorystyczność symetrii.
Mimo zaakcentowanej potężnym wjazdem osiowości
i dośrodkowego zwrócenia budynków, kompozycja za-
łożenia jest w istocie otwarta, pozbawiona ośrodka
kompozycji, tego „kamienia probierczego baroku” 3?.
36 T. S. JAROSZEWSKI, Ze studiów nad problematyką Palladia
w Polsce w drugiej połowie XVIII wieku [w:] Klasycyzm. Studia nad sztuką
polską XVIII i XIX wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968, s. 153.
— Przykładem współczesnego zastosowania do budynków gospodarczych
rzutu ćwierćkolistego może być oficyna pałacowa w Wełnie z 3. ćw. XVIII w.
(I. GALICKA, I. KACZOROWSKA, H. SYGIETYŃSKA, Katalog Za-
bytków Sztuki w Polsce, t. V, woj. poznańskie, pow. obornicki, Warszawa
1964, s. 23, fig. 23).
3? M. KWIATKOWSKI, Zapowiedzi romantyzmu w architekturze
polskiej drugiej połowy XVIII wieku [w:] Romantyzm. Studia nad sztuką
drugiej połowy wieku XVIII i wieku XIX, Warszawa 1967, s. 220. —■ Re-
liktem zaakcentowania ośrodka (nie dominanty) kompozycji mogła być
ewentualnie obudowa wielkiej kwadratowej studni (o boku 2,5 m a głę-
bokości 65 m) w postaci (drewnianego?) pawilonu, ale to tylko domysł.
(Obecna obudowa jest nowsza).
61
II. 12. Kruszyna, Pustelnia Denhoffa, rzut, pomiar J. Ka-
linowski 1951. (Oryg. IS PAN)
II. 14. Biały Dom, Projekt komunikacji z pałacem,
ok. 1778 r., Gab. Ryc. BUW, Zb. król. T. 190 nr 23.
traktować jako bardzo daleką reminiscencję rozpo-
wszechnionych już w latach siedemdziesiątych w Polsce
tzw. założeń palladiańskich. Reminiscencję paradoksal-
ną, bo „galerie” tarnoskalskie nic nie łączyły, a roz-
chodziły się nie od głównego budynku (którego brako-
II. 13. Kruszyna, Pustelnia Denhoffa, rys. J. Cieszkowski
(„Kłosy” VII, 1868, s. 188, repr. W. Górski)
wało) tylko od jego, niejako, negatywu — prześwitu
wjazdu. Dlatego, oraz ze względu na kierunek wjazdu
do pałacu, nie dawały efektu reprezentacyjności i wysta-
wności siedziby 36.
Rezygnacja z charakterystycznego dla baroku ka-
nonu dominanty kompozycyjnej i zasady subordynacji
nie oznacza jeszcze braku w Tarnoskale przeżytków
tej epoki. Silna tradycja barokowa przebija nie tylko
w elementach drugorzędnych (sztukaterie), ale przede
wszystkim w osiowości założenia. Znikła hierarchia
składników ale pozostała rygorystyczność symetrii.
Mimo zaakcentowanej potężnym wjazdem osiowości
i dośrodkowego zwrócenia budynków, kompozycja za-
łożenia jest w istocie otwarta, pozbawiona ośrodka
kompozycji, tego „kamienia probierczego baroku” 3?.
36 T. S. JAROSZEWSKI, Ze studiów nad problematyką Palladia
w Polsce w drugiej połowie XVIII wieku [w:] Klasycyzm. Studia nad sztuką
polską XVIII i XIX wieku, Wrocław-Warszawa-Kraków 1968, s. 153.
— Przykładem współczesnego zastosowania do budynków gospodarczych
rzutu ćwierćkolistego może być oficyna pałacowa w Wełnie z 3. ćw. XVIII w.
(I. GALICKA, I. KACZOROWSKA, H. SYGIETYŃSKA, Katalog Za-
bytków Sztuki w Polsce, t. V, woj. poznańskie, pow. obornicki, Warszawa
1964, s. 23, fig. 23).
3? M. KWIATKOWSKI, Zapowiedzi romantyzmu w architekturze
polskiej drugiej połowy XVIII wieku [w:] Romantyzm. Studia nad sztuką
drugiej połowy wieku XVIII i wieku XIX, Warszawa 1967, s. 220. —■ Re-
liktem zaakcentowania ośrodka (nie dominanty) kompozycji mogła być
ewentualnie obudowa wielkiej kwadratowej studni (o boku 2,5 m a głę-
bokości 65 m) w postaci (drewnianego?) pawilonu, ale to tylko domysł.
(Obecna obudowa jest nowsza).
61