Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (35.1973)

TARNOSKAŁA


II. 20. Piotrkowice-Tarnoskala, zespól pałacowy, sufit w sieni pawilonu pn. (Fot. K. Kowalska)

Skromny detal fasady nie wystarcza do prób atrybuo-
wania tego anonimowego dzieła.
Pierwotny układ wnętrz zachował się tylko w przy-
ziemiu pawilonu wsch. Pewnym odstępstwem od roz-
planowania wieńcowego jest korytarz w kształcie litery L,
konieczny dla komunikacji z budynkiem gospodarczym.
Właśnie w budynku wozowni, w jego części przylega-
jącej do pawilonu urządzona była kuchnia — zgodnie
z zakorzenioną w Polsce tradycją umieszczania jej
w osobnym budynku, z dala od pokojów mieszkalnych
i reprezentacyjnych58. Oczywiście, w pawilonie wsch.
musiała się mieścić jadalnia. Pawilon pn. ma nieco
inne rozplanowanie. Ze względu na konieczność umiesz-
czenia wejścia do salonu — zapewne najbardziej re-
prezentacyjnego wnętrza zespołu — na osi sieni, klatka
schodowa została zsunięta w bok. W pałacach tego typu
schody prowadziły do pomieszczeń prywatnych więc na
ogół ukrywano je, usuwając z osi. Rozplanowując wnę-
trza architekt postępował w Tarnoskale dwojako: albo
dostosowywał elewację do wnętrza (dając na pd. wsch.
ścianie salonu blendy), albo odwrotnie — czego dowód
w wykrojeniu wąskiego korytarzyka między ścianą pn.
zach. pawilonu a środkowym pokojem tylniego traktu.
Pokoje są urozmaicone, różnią się kształtem i wymia-
rami, niekiedy mają ścięte narożniki. Są skupione, bar-
dzo wygodne w rozkładzie.
58 T. S. JAROSZEWSKI, 0 dwóch grupach polskich rezydencji wiej-
skich w drugiej połowie XVIII wieku,,,Kwart. Arch. i Urb.” 1966, z. 2, s. 188.
59 W pokoju pn. (narożnym) pawilonu pn. przetrwała częściowo
dekoracja (ii. 19) w postaci błękitnych i szarych listew oprowadzających

Wczesnoklasycystyczna dekoracja sztukatorska sa-
lonu (ił. 15—18) cechuje się znaczną grubością i plastycz-
nością reliefu (przypominającą nieco dekorację póź-
niejszego zresztą pałacu Piłsudskich w Mosarzu). Obok
motywów typowych dla wczesnego klasycyzmu (owalne
medaliony, meander) występuje jeszcze bardzo zacho-
wawczy ornament cęgowy i muszla. Ten niejednolity
charakter stylistyczny potwierdza datowanie zabytku
na koniec lat siedemdziesiątych XVIII w. 59, ale gro-
teska na plafonie sieni (ii. 20) należy do najwcześniej-
szych tego rodzaju motywów w polskiej architekturze
klasycystycznej i dodatkowo potwierdza związki Tarno-
skały z Białym Domem. Nie są to jednak związki sty-
listyczne, gdyż malowidło w Tarnoskale jest, poza wspól-
nym motywem, wykonane całkowicie odmiennie —proś-
ciej, grubiej, po prostu gorzej. Znaczenie niezbyt wy-
kwintnego wystroju pałacu polega jednak na stosunko-
wo wczesnej realizacji rodzajów i motywów rozwijanych
później na szeroką skalę.
Wartość zespołu tarnoskalskiego można rozpatrywać
w trzech aspektach: niezwykłej kompozycji architekto-
niczno-przestrzennej, sposobu usytuowania zespołu i jego
stosunku do natury oraz pojedynczego pawilonu. To co
najbardziej zadziwia w Tarnoskale — istnienie czterech
równorzędnych i identycznych budynków pałacowych —
pozostało odosobnionym, nie naśladowanym fenome-
cały sufit oraz malowanych en grisaille, kilkakrotnie na przemian pow-
tórzonych głów Apolla i Ateny w akantowych medalionach. (Szeroki
czarny pas wstążki z motywem ugrowych róż to przemalowanie, zapewne
z końca XIX w.).

65