DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:[Rozprawy]
DOI Artikel:Da̜b-Kalinowska, Barbara: Krakowska ikona mozaikowa
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48043#0136
BARBARA DĄB-KALINOWSKA
11.5. Madonna, Waszyngton, National Gallery, wg O. De-
mus, Zwei Konstantinopler Marienikone des XIII Jhr.
plamach policzkowych. Twarz Marii pozbawiona jest
silniejszego wyrazu emocjonalnego, maluje się na niej
spokój i łagodność. Maria ubrana jest w chiton brunat-
no-czerwony, którego rękawy przy dłoniach zdobione są
geometrycznym czarnym wzorem. Na chitonie sreb-
rzyste i brunatno-złociste maforium otaczają głowę, ra-
miona i piersi Marii. Maforium zdobione jest motywem
kratki wypełnionej rozetkami, jego kraje obrzeżone są
złotym galonem wypełnionym czarnym meandrem. Nad
czołem Marii umieszczony jest enkolpion. Głowę Marii
otacza ogromny, złoty nimb, dekorowany czarnymi
równoramiennymi krzyżykami, ułożonymi w szachow-
nicę. Kontur zakreślający sylwetę Marii prowadzony jest
linią kolistą, natomiast uproszczone fałdy maforium i chi-
tonu wyznaczone są szeregami ciemnych, pionowych
i poziomych kubów. Dekoracyjnie potraktowana ozdo-
biona drobnym, geometrycznym ornamentem szata Marii
na jej lewym ramieniu kontrastuje z łamaną, graficznie
potraktowaną szatą na jej prawym ramieniu, co powoduje
pewien brak równowagi w kompozycji. Modelunek szat
jest linearny natomiast miękki modelunek twarzy wydo-
byty jest poprzez gradację kolorów, ich ściemnienie
i rozjaśnienie, najbardziej jest to widoczne w opracowaniu
podbródka i policzków. Postać Marii potraktowana jest
prawie zupełnie płasko, jedynie w opracowaniu głowy
wyczuwalne jest dążenie do wydobycia wolumenu. Mo-
numentalny charakter postaci Marii podkreślony został
poprzez zwiększone jej proporcje, duże fałdy maforium,
w układzie których widoczna jest rytmizacja, ale zarazem
jest w niej niepokój i brak harmonii, spowodowany od-
miennym potraktowaniem poszczególnych części jej szat.
Krakowską Hagiosoritissę charakteryzuje geometry-
zacja i dekoracyjność, którą obok bogactwa ornamentu
podkreśla także wyrafinowany, harmonijny i pełen świat-
ła koloryt, utrzymany w srebrzysto-złocistej tonacji z nie-
wielkimi wdrętami brunatnej czerwieni, szarości i bieli,
Tło ikony jest złociste, na nim na wysokości oczu Marii,
umieszczono trzy czarne litery M0y, które należy od-
czytać, jako MHTHP OEOY. W prawym górnym na-
rożniku znajduje się Chrystus w mandorli, widocznej
tylko w czwartej części. Mandorla potraktowana jest jak
tęcza, ułożona z szeregów czarnych, szaro-zielonych
i jasno-zielonych kubów. Chrystus zwrócony w stronę
Marii, prawą ręką błogosławi, w lewej trzyma rotulus.
Chrystus ubrany jest w brunatno-czerwony chiton wi-
doczny tylko na piersiach, na nim długi, złoty himation.
Obok głowy Chrystusa otoczonej nimbem krzyżowym
umieszczone są czarne litery ICXC, które należy odczytać
jako IHCOYS XPICTOS. Całość przedstawienia otoczo-
na jest złoto-czarną bordiurą z motywami krzyżyków.
Mozaikowa ikona krakowska należąca do niewielkiej
grupy zachowanych przenośnych mozaik, stanowi jeden
z najpiękniejszych przykładów tej charakterystycznej
dla cesarskiego Konstantynopola sztuki51. Wykonanie
bowiem większości mozaik na terenie Bizancjum przy-
pisać można cesarskiemu warsztatowi działającemu
w Konstantynopolu i być może w Salonikach. Mozaikowe
ikony tworzą dwie zwarte grupy różniące się od siebie
wymiarami, opracowaniem formalnym i czasem powsta-
nia52. Pierwszą grupę stanowią „duże” mozaikowe ikony,
których czas powstania zamyka się w XI i 1. poł. XII w.
Ich wielkość waha się od 23 X 34 cm do 62 X 95 cm. Do
drugiej grupy „małych” mozaik zaliczyć należy ikony,
których największy rozkwit nastąpił w 2. poł. XIII w.
i 1. poł. XIV w., a których wielkość waha się od 6 X 10 cm
do 18 X 26 cm. Pierwsza grupa w technice wykonania
51 T. RICE, New Light on Byzantine Portative Mosaics, „Apollo” XVIII,
1933, s. 265 i nn.; — A. BETTINI, Appunti per lo studio dei mosaici portatici
bizantini, „Felix Ravenna” XVI, 1938, s. 7—28; — O DEMUS, Byzanti-
nische Mosaikminiaturen. Zur Charakteristik einer spaten Kunstgattung,
„Phaidros” III, 1947, s. 190—194;—V. LAZAREV, Istorija nisantijskoj
wopisi, Moskwa 1948, s. 104—225; — O. DEMUS, Two Paleologan Mosaics
in Dumbarton Oaks Collection, „Dumbarton Oaks Papers” XIV, 1960, s. 87
i. nn.; — FELICETTI-LIEBENFELS, jw., s. 63—65; —O. DEMUS
Die Entstehung des Palaologenstils in der Malerei. Berichte zum XI Inter
nationalen Byzantinisten Kongress, Munchen 1958, s. 16 i nn.; •— BECK
WITH, The Art of Constantinople, jw., s. 134—137; — D. TALBOT-RICE
Art of Byzantine Era, London 1963, s. 121, 174—175; — V. LAZAREV
Storia delta pittura bizantina, Torlno 1967, s. 185 i nn.
52 DEMUS, Two Paleologan Mosaics, jw., s, 90, 93;—tenże, Die
Enstehung, jw., s. 51.
122
11.5. Madonna, Waszyngton, National Gallery, wg O. De-
mus, Zwei Konstantinopler Marienikone des XIII Jhr.
plamach policzkowych. Twarz Marii pozbawiona jest
silniejszego wyrazu emocjonalnego, maluje się na niej
spokój i łagodność. Maria ubrana jest w chiton brunat-
no-czerwony, którego rękawy przy dłoniach zdobione są
geometrycznym czarnym wzorem. Na chitonie sreb-
rzyste i brunatno-złociste maforium otaczają głowę, ra-
miona i piersi Marii. Maforium zdobione jest motywem
kratki wypełnionej rozetkami, jego kraje obrzeżone są
złotym galonem wypełnionym czarnym meandrem. Nad
czołem Marii umieszczony jest enkolpion. Głowę Marii
otacza ogromny, złoty nimb, dekorowany czarnymi
równoramiennymi krzyżykami, ułożonymi w szachow-
nicę. Kontur zakreślający sylwetę Marii prowadzony jest
linią kolistą, natomiast uproszczone fałdy maforium i chi-
tonu wyznaczone są szeregami ciemnych, pionowych
i poziomych kubów. Dekoracyjnie potraktowana ozdo-
biona drobnym, geometrycznym ornamentem szata Marii
na jej lewym ramieniu kontrastuje z łamaną, graficznie
potraktowaną szatą na jej prawym ramieniu, co powoduje
pewien brak równowagi w kompozycji. Modelunek szat
jest linearny natomiast miękki modelunek twarzy wydo-
byty jest poprzez gradację kolorów, ich ściemnienie
i rozjaśnienie, najbardziej jest to widoczne w opracowaniu
podbródka i policzków. Postać Marii potraktowana jest
prawie zupełnie płasko, jedynie w opracowaniu głowy
wyczuwalne jest dążenie do wydobycia wolumenu. Mo-
numentalny charakter postaci Marii podkreślony został
poprzez zwiększone jej proporcje, duże fałdy maforium,
w układzie których widoczna jest rytmizacja, ale zarazem
jest w niej niepokój i brak harmonii, spowodowany od-
miennym potraktowaniem poszczególnych części jej szat.
Krakowską Hagiosoritissę charakteryzuje geometry-
zacja i dekoracyjność, którą obok bogactwa ornamentu
podkreśla także wyrafinowany, harmonijny i pełen świat-
ła koloryt, utrzymany w srebrzysto-złocistej tonacji z nie-
wielkimi wdrętami brunatnej czerwieni, szarości i bieli,
Tło ikony jest złociste, na nim na wysokości oczu Marii,
umieszczono trzy czarne litery M0y, które należy od-
czytać, jako MHTHP OEOY. W prawym górnym na-
rożniku znajduje się Chrystus w mandorli, widocznej
tylko w czwartej części. Mandorla potraktowana jest jak
tęcza, ułożona z szeregów czarnych, szaro-zielonych
i jasno-zielonych kubów. Chrystus zwrócony w stronę
Marii, prawą ręką błogosławi, w lewej trzyma rotulus.
Chrystus ubrany jest w brunatno-czerwony chiton wi-
doczny tylko na piersiach, na nim długi, złoty himation.
Obok głowy Chrystusa otoczonej nimbem krzyżowym
umieszczone są czarne litery ICXC, które należy odczytać
jako IHCOYS XPICTOS. Całość przedstawienia otoczo-
na jest złoto-czarną bordiurą z motywami krzyżyków.
Mozaikowa ikona krakowska należąca do niewielkiej
grupy zachowanych przenośnych mozaik, stanowi jeden
z najpiękniejszych przykładów tej charakterystycznej
dla cesarskiego Konstantynopola sztuki51. Wykonanie
bowiem większości mozaik na terenie Bizancjum przy-
pisać można cesarskiemu warsztatowi działającemu
w Konstantynopolu i być może w Salonikach. Mozaikowe
ikony tworzą dwie zwarte grupy różniące się od siebie
wymiarami, opracowaniem formalnym i czasem powsta-
nia52. Pierwszą grupę stanowią „duże” mozaikowe ikony,
których czas powstania zamyka się w XI i 1. poł. XII w.
Ich wielkość waha się od 23 X 34 cm do 62 X 95 cm. Do
drugiej grupy „małych” mozaik zaliczyć należy ikony,
których największy rozkwit nastąpił w 2. poł. XIII w.
i 1. poł. XIV w., a których wielkość waha się od 6 X 10 cm
do 18 X 26 cm. Pierwsza grupa w technice wykonania
51 T. RICE, New Light on Byzantine Portative Mosaics, „Apollo” XVIII,
1933, s. 265 i nn.; — A. BETTINI, Appunti per lo studio dei mosaici portatici
bizantini, „Felix Ravenna” XVI, 1938, s. 7—28; — O DEMUS, Byzanti-
nische Mosaikminiaturen. Zur Charakteristik einer spaten Kunstgattung,
„Phaidros” III, 1947, s. 190—194;—V. LAZAREV, Istorija nisantijskoj
wopisi, Moskwa 1948, s. 104—225; — O. DEMUS, Two Paleologan Mosaics
in Dumbarton Oaks Collection, „Dumbarton Oaks Papers” XIV, 1960, s. 87
i. nn.; — FELICETTI-LIEBENFELS, jw., s. 63—65; —O. DEMUS
Die Entstehung des Palaologenstils in der Malerei. Berichte zum XI Inter
nationalen Byzantinisten Kongress, Munchen 1958, s. 16 i nn.; •— BECK
WITH, The Art of Constantinople, jw., s. 134—137; — D. TALBOT-RICE
Art of Byzantine Era, London 1963, s. 121, 174—175; — V. LAZAREV
Storia delta pittura bizantina, Torlno 1967, s. 185 i nn.
52 DEMUS, Two Paleologan Mosaics, jw., s, 90, 93;—tenże, Die
Enstehung, jw., s. 51.
122