DOI issue:
Nr. 2
DOI article:[Rozprawy]
DOI article:Lewicka-Kamińska, Anna: Na marginesie "Polskich Cranachianów"
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48043#0163
NA MARGINESIE „POLSKICH CRANACHIANÓW
Sam drzeworyt ręcznie kolorowany przedstawia z prawej
(heraldycznie) strony Chrystusa na krzyżu, u którego
stóp na zielonej murawie, na tle drzew klęczy starszy
mężczyzna, łysy brunet o pełnej twarzy, w bogatym
ciemnym futrze, z różańcem na złożonych do modlitwy
rękach; obok klęczą dwaj chłopcy w czerwonych płasz-
czach również modlący się. W prawym rogu, poniżej
krzyża widoczna czteropolowa tarcza, w polu I i IV na tle
błękitnym ze złoconą kratą ukośna belka żółta, w polu II i III
na czerwonym tle biała pantera w skoku pod hełmem
otwartym z koroną, z której jako klejnot występuje takaż
pantera między dwoma rogami błękitnymi, przybranymi
w pawie pióra; z hełmu spływają na boki tarczy obfite
labry koloru żółto-czerwonego; poniżej mniejsza tarcza
ze słabo widocznymi emblematami17. W głębi miasto
warowne i błękitne góry nad wodą. Marginesy okalające
drzeworyt wypełniają cytaty z psalmów. Na marginesie
dolnym, dwa ostatnie wiersze wyjaśniają, kto jest właści-
cielem książki i jej ekslibrisu oraz czyje portrety przed-
stawia drzeworyt. Oto cytat: Liber C7wż.s7[ophori]
Scheurli Zfurisj V[triusque] D[octoris] qui natus est
11 Nouernb. 1181, Filij uere. Georg. 19 April. 1532 &
Christ. 3 August. 1535.
Ekslibris nie jest sygnowany, ale jest niewątpliwie
17 J. Siebmacher’s Grosses und allgemeines Wappen-Buch, Ntirnberg
1856, (Bd 23), Bd II, 1: BlUhender Bayrischer Adel, s. 110, Taf. 134 (w opisie
podano odwrotną, kolejność herbów: pantera występuje w polu I i IV).
18 M. GEISBERG, Bilder-Katalog zu M.G. der Deutsche Einblatt-Holz-
sćhnitt in der ersten Halfte des XVI Jahrhdts, Milnchen 1930, oraz HOL-
LSTEIN, jw., Vol. VI.
19 H.W. SINGER, Allgemeiner Bildniskatalog, Leipzig 1934, Bd XI,
s. 73, poz. 81128.
20 W. GRAF, Doktor Christoph Scheurl von Niirnberg. Inaugural-
dziełem Cranacha Starszego, jakkolwiek w dostępnych
mi monografiach poświęconych twórczości tego artysty18
nie ma reprodukcji tego drzeworytu. Jedynie u Singera
jest wzmianka o drzeworycie Cranacha przedstawiają-
cym Scheurla z dwoma synami, ale ze znakiem zapytania
jako wiadomość niesprawdzona19.
Właściciel ekslibrisu Krzysztof Scheurl przyjaźnił się
z Cranachem. Zachowały się liczne dowody obopólnej
przyjaźni. W r. 1509 Cranach namalował piękny portret
Scheurla. W tym samym roku w druku pt. Oratio doctoris
Scheurli attigens litterarum praestantiam necnon laudem
ecclesiae Collegiatae Yittenburgensis, autor zadedykował
przedmowę znakomitemu artyście. W r. 1511 Cranach
na prośbę Scheurla wykonał ekslibris drzeworytowy
(również niesygnowany) dla jego rodziców20. Z Wrocła-
wiem, miastem swoich rodziców, Scheurl utrzymywał
bliskie stosunki i jeździł często na Śląsk. Korespondował
z Jostem Deciuszem w Krakowie i jako historyk z za-
miłowania prosił o informacje dotyczące historii Polski
i Rusi. Wysoko cenił Macieja z Miechowa, którego książkę
ozdobioną omawianym ekslibrisem posiadał w swej
bibliotece21. Sam ekslibris powstał zapewne około r. 1540,
a na pewno przed r. 154222. Jest to najwcześniejszy eks-
libris z portretem właściciela polskiej książki28.
Dissertation..., „Beitrage zur Kulturgeschichte des Mittelalters und der
Renaissance”, Leipzig 1930, Bd 43, s. 129.
21 Tamże, s. 106.
22 J. Siebmacher’s Wappen-Buch, jw., potwierdzenie szlachectwa
K. Scheurl otrzymał w r. 1540 od Ferdynanda króla rzymskiego, a w r, 1541
od cesarza Karola V.
28 E. CHWALEWIK, Ekslibrisy polskie XVI i XVII wieku, Wrocław
1955, s. 122 wymienia ekslibris Jerzego Trzanowskiego, Ślązaka z r. 1612
jako najwcześniejszy znak z portretem właściciela książki.
EN MARGE DES OEUYRES DE L. CRANACH L’ ANCIEN EN POLOGNE
L’auteur ajoute les nouveaux details aux articles
de Mme E. Chojecka, L. Cranach St. i krakowska grafika
renesansowa, BHS, XXXIV, 1972, nr 1 et de Mme
W. Drecka, Polskie Cranachiana, BHS XVI, 1954, nr 1
et renseigne sur les oeuvres de L. Cranach 1’Ancien
se trouvant a la Bibliotheque Jagellone.
1. Gravure sur bois Crucifiction executee par L. Cra-
nach l’Ancien connue de l’epreuve qui se trouve au
Gabinet des Gravures a Dresde, existe aussi, comme une
epreuve coloree sur le parchemin, dans l’exemplaire de
Missale Cracoviense, imprime par Jerzy Stuchs, edition
de Jan Haller avant l’annee 1500.
2. Dans l’heritage de Jan Ponętowski, bibliophile,
mort en 1598, se trouvent deux imprimes relies ensemble:
Die Zeigung des Heiligtums der Stiftkirche Aller Heiligen
zu Wittenberg de l’annee 1509 et Das Hallische Heilig-
tumsbuch de 1’annee 1520. Ces deux imprimes-albums,
illustrant le contenu de deux tresors d’eglise, contiennent
352 gravures de L. Cranach 1’Ancien.
3. Dans l’exemplaire du livre Chronica Polonorum
de Maciej de Miechów imprime a Kraków en 1521 en-
semble avec l’oeuvre de Jost Deciusz De vetustatibus
Polonorum existe l’ex-libris en gravure sur bois, colorie
a la main, executó par L. Cranach 1’Ancien pour Krzysztof
Scheurl, juriste, humanistę et professeur de l’Universite
a Wittenberg, d’origine de Wrocław, mort en 1542.
L’ex-libris represente le portrait du proprietaire avec
ses deux fils.
149
Sam drzeworyt ręcznie kolorowany przedstawia z prawej
(heraldycznie) strony Chrystusa na krzyżu, u którego
stóp na zielonej murawie, na tle drzew klęczy starszy
mężczyzna, łysy brunet o pełnej twarzy, w bogatym
ciemnym futrze, z różańcem na złożonych do modlitwy
rękach; obok klęczą dwaj chłopcy w czerwonych płasz-
czach również modlący się. W prawym rogu, poniżej
krzyża widoczna czteropolowa tarcza, w polu I i IV na tle
błękitnym ze złoconą kratą ukośna belka żółta, w polu II i III
na czerwonym tle biała pantera w skoku pod hełmem
otwartym z koroną, z której jako klejnot występuje takaż
pantera między dwoma rogami błękitnymi, przybranymi
w pawie pióra; z hełmu spływają na boki tarczy obfite
labry koloru żółto-czerwonego; poniżej mniejsza tarcza
ze słabo widocznymi emblematami17. W głębi miasto
warowne i błękitne góry nad wodą. Marginesy okalające
drzeworyt wypełniają cytaty z psalmów. Na marginesie
dolnym, dwa ostatnie wiersze wyjaśniają, kto jest właści-
cielem książki i jej ekslibrisu oraz czyje portrety przed-
stawia drzeworyt. Oto cytat: Liber C7wż.s7[ophori]
Scheurli Zfurisj V[triusque] D[octoris] qui natus est
11 Nouernb. 1181, Filij uere. Georg. 19 April. 1532 &
Christ. 3 August. 1535.
Ekslibris nie jest sygnowany, ale jest niewątpliwie
17 J. Siebmacher’s Grosses und allgemeines Wappen-Buch, Ntirnberg
1856, (Bd 23), Bd II, 1: BlUhender Bayrischer Adel, s. 110, Taf. 134 (w opisie
podano odwrotną, kolejność herbów: pantera występuje w polu I i IV).
18 M. GEISBERG, Bilder-Katalog zu M.G. der Deutsche Einblatt-Holz-
sćhnitt in der ersten Halfte des XVI Jahrhdts, Milnchen 1930, oraz HOL-
LSTEIN, jw., Vol. VI.
19 H.W. SINGER, Allgemeiner Bildniskatalog, Leipzig 1934, Bd XI,
s. 73, poz. 81128.
20 W. GRAF, Doktor Christoph Scheurl von Niirnberg. Inaugural-
dziełem Cranacha Starszego, jakkolwiek w dostępnych
mi monografiach poświęconych twórczości tego artysty18
nie ma reprodukcji tego drzeworytu. Jedynie u Singera
jest wzmianka o drzeworycie Cranacha przedstawiają-
cym Scheurla z dwoma synami, ale ze znakiem zapytania
jako wiadomość niesprawdzona19.
Właściciel ekslibrisu Krzysztof Scheurl przyjaźnił się
z Cranachem. Zachowały się liczne dowody obopólnej
przyjaźni. W r. 1509 Cranach namalował piękny portret
Scheurla. W tym samym roku w druku pt. Oratio doctoris
Scheurli attigens litterarum praestantiam necnon laudem
ecclesiae Collegiatae Yittenburgensis, autor zadedykował
przedmowę znakomitemu artyście. W r. 1511 Cranach
na prośbę Scheurla wykonał ekslibris drzeworytowy
(również niesygnowany) dla jego rodziców20. Z Wrocła-
wiem, miastem swoich rodziców, Scheurl utrzymywał
bliskie stosunki i jeździł często na Śląsk. Korespondował
z Jostem Deciuszem w Krakowie i jako historyk z za-
miłowania prosił o informacje dotyczące historii Polski
i Rusi. Wysoko cenił Macieja z Miechowa, którego książkę
ozdobioną omawianym ekslibrisem posiadał w swej
bibliotece21. Sam ekslibris powstał zapewne około r. 1540,
a na pewno przed r. 154222. Jest to najwcześniejszy eks-
libris z portretem właściciela polskiej książki28.
Dissertation..., „Beitrage zur Kulturgeschichte des Mittelalters und der
Renaissance”, Leipzig 1930, Bd 43, s. 129.
21 Tamże, s. 106.
22 J. Siebmacher’s Wappen-Buch, jw., potwierdzenie szlachectwa
K. Scheurl otrzymał w r. 1540 od Ferdynanda króla rzymskiego, a w r, 1541
od cesarza Karola V.
28 E. CHWALEWIK, Ekslibrisy polskie XVI i XVII wieku, Wrocław
1955, s. 122 wymienia ekslibris Jerzego Trzanowskiego, Ślązaka z r. 1612
jako najwcześniejszy znak z portretem właściciela książki.
EN MARGE DES OEUYRES DE L. CRANACH L’ ANCIEN EN POLOGNE
L’auteur ajoute les nouveaux details aux articles
de Mme E. Chojecka, L. Cranach St. i krakowska grafika
renesansowa, BHS, XXXIV, 1972, nr 1 et de Mme
W. Drecka, Polskie Cranachiana, BHS XVI, 1954, nr 1
et renseigne sur les oeuvres de L. Cranach 1’Ancien
se trouvant a la Bibliotheque Jagellone.
1. Gravure sur bois Crucifiction executee par L. Cra-
nach l’Ancien connue de l’epreuve qui se trouve au
Gabinet des Gravures a Dresde, existe aussi, comme une
epreuve coloree sur le parchemin, dans l’exemplaire de
Missale Cracoviense, imprime par Jerzy Stuchs, edition
de Jan Haller avant l’annee 1500.
2. Dans l’heritage de Jan Ponętowski, bibliophile,
mort en 1598, se trouvent deux imprimes relies ensemble:
Die Zeigung des Heiligtums der Stiftkirche Aller Heiligen
zu Wittenberg de l’annee 1509 et Das Hallische Heilig-
tumsbuch de 1’annee 1520. Ces deux imprimes-albums,
illustrant le contenu de deux tresors d’eglise, contiennent
352 gravures de L. Cranach 1’Ancien.
3. Dans l’exemplaire du livre Chronica Polonorum
de Maciej de Miechów imprime a Kraków en 1521 en-
semble avec l’oeuvre de Jost Deciusz De vetustatibus
Polonorum existe l’ex-libris en gravure sur bois, colorie
a la main, executó par L. Cranach 1’Ancien pour Krzysztof
Scheurl, juriste, humanistę et professeur de l’Universite
a Wittenberg, d’origine de Wrocław, mort en 1542.
L’ex-libris represente le portrait du proprietaire avec
ses deux fils.
149