Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (35.1973)

JAN OSTROWSKI


11.2. Stanisław Leszczyński, Portret Karola XII. (Fot. Svenska
Portattarkivet)

Malgrange pod Nancy, znajdujący się w zbiorach Luwru.
Zakonnik, przedstawiony pod postacią św. Franciszka,
klęczy zwrócony w trzech czwartych w lewo, trzymając
dużych rozmiarów krucyfiks. Tło stanowi otwór wejścia
do groty i widoczny w głębi krajobraz. U stóp portretowa-
nego znajdują się naturalistycznie rysowane rośliny.
Twarz i ręce pustelnika rysowane są delikatnie, nawet
z pewną finezją, cały obraz utrzymany jest w jasnej, ży-
wej tonacji. Ten właśnie obraz jest prawdopodobnie iden-
tyczny z chef d’oeuvre króla z Joliveti6 j podobnym
portretem ze zbiorów Marii Leszczyńskiej17.
Ostatnim, znanym tylko z reprodukcji dziełem Sta-
nisława jest olejny Portret Antoniego Ossolińskiego,
malowany w Luneville w r. 1746, prawdopodobnie za-
giniony w czasie ostatniej wojny (il.6)ls. Obraz stanowi
typowy dla epoki wizerunek młodego arystokraty. Bliższe
szczegóły twarzy i stroju nie są czytelne na przeczernionej
reprodukcji. Pod konier XIX w. istniała również identy-
czna miniatura należąca do Łubieńskich i wystawiona
w 1895 r. (por. Aneks, poz.16). Z innych portretów znane są
ze wzmianek wizerunki Mme de Bassompiere i Księżnej
de Talmont z Jolivet19 oraz dziecięcy Portret z psem
ks. d’Henin, z r. 175320.
Wszystkie znane atrybucje obrazów Leszczyńskiego
opierają się na świadectwach z epoki. Nie może zresztą
16 Observations..., jw., k. 23 v.
17 JALLUT, jw.
18 Antoni Ossoliński. Starosta sulejowski (zm. po 1788) był bratankiem
Fransiszka Maksymiliana Ossolińskiego, marszałka dworu Leszczyńskiego.
W latach 1747—50 studiował w szkole kadetów w Lunśville. Jego portret
drogą, dziedziczenia przeszedł w ręce rodziny Krasińskich, a następnie
Ludwika Górskiego w Sterdyni, by po jego śmierci znaleźć się w Muzeum Ord.
Krasińskich. W r. 1898 był wystawiony w Warszawie. Zaginął prawdo-

byó inaczej, wobec ich przeciętnego poziomu artystycz-
nego i braku indywidualnego stylu. Można jednak po-
kusić się o związanie z ręką króla takich dzieł anonimo-
wych, jak obraz Męczeństwo św. Stanisława w bocznym
ołtarzu kościoła Notre Damę de Bonsecours w Nancy, czy
pastelowy Portret Bebe, ulubionego karła króla Stanisława,
ze zbiorów Musee Lorrain. Obydwa nie wykazują sprzecz-
nych z innymi obrazami cech stylistycznych, a przed-
stawiają bliskie królowi tematy21.
Leszczyński uprawiał malarstwo przez całe długie ży-
cie, nie zarzucając go nawet w najtrudniejszych momen-
tach wygnania. Nic nie wiadomo o jego wykształceniu
artystycznym, na pewno bardzo powierzchownym. Trud-
no też mówić o bardziej zdecydowanym obliczu stylis-
tycznym jego dzieł, które utrzymują się na przeciętnym
poziomie twórczości amatorskiej, tak charakterystycznej
dla epoki. Obrazy Stanisława są świadectwem jego za-
miłowania do sztuki, przekazanego także córce, również
malarce amatorce22. Malarska pasja Leszczyńskiego, jak-
kolwiek nie przyniosła ciekawszych osiągnięć artystycz-
nych, jest również ważnym dokumentem, mówiącym
o aktywnej roli króla w kształtowaniu oblicza artystycz-
nego jego wspaniałego mecenatu.

podobnie w czasie ostatniej wojny (zob. H. PIĄTKOWSKI, Album sztuki
polskiej. Wystawa retrospektywna w Warszawie 1898, Warszawa 1901, s. 19.
19 Observations..., jw., k. 24 r. Ks. de Talmont to Maria Jabłonowska,
kuzynka Leszczyńskiego.
20 A. JACQUOT, Essai de repertoire des artistes lorrains, (t. I), Peintres,
peintres oerriers, emailleurs, Paris 1900, s. 102.
21 Portret Bibę jest darem rodziny Jankowitz, związanej bezpośrednio
z dworem Leszczyńskiego.
22 JALLUT, jw.

184