Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (35.1973)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI


11.6. Rydzyna. Portal domu Rynek 18.
(Fot. O. Napierała)

się tylko do przeprowadzenia częścio-
wego remontu oficyn i niektórych do-
mów w miasteczku. Tak więc jeszcze
raz XVIII-wieczny układ przestrzenny
Rydzyny nie uległ zmianom.
Z zabytkowej architektury miejs-
kiej zachowały się w Rydzynie domy
z XVIII i XIX w.Uwagę zwraca przede
wszystkim zabudowa rynkowa. Poz-
wala ona na wyodrębnienie dwóch
typów architektonicznych: szczyto-

11.7. Rydzyna. Portal domu Rynek 24.
(Fot. O. Napierała)


wego i kalenicowego. Szczególnie in-
teresującym przykładem typu szczyto-
wego są domy we wschodniej pierzei:
Rynek 12, 13, 14. Są to budynki
trzy traktowe, w których parter służył
jako pomieszczenie dla kupców wraz
z mieszkaniem dla właściciela. Po-
nadto za mieszkanie służyła część pod-
dasza. Z uwagi na niewielką szerokość
działek program budynku mieszkal-
nego rozwinięto w głąb działki. Czasem
zabudowania gospodarcze odpowied-
nio rozbudowane służyły jako oficyna
mieszkalna. Ten typ reprezentują
domy Rynek 12 (il. 3) i 13. Natomiast
w pierzejach południowej, zachodniej,
a częściowo i północnej przeważa za-
budowa kalenicowa (il. 4). W 1. ćwier-
ci XX w. w miejsce starych budyn-
ków wzniesiono kilka nowych Rynek
8, 10, 11, 20, umiejętnie dostosowa-
nych do całości zabudowy.
Pewien odrębny typ architekto-
niczny stanowią domy w zabudowie
ulicznej. Są one parterowe o kalenicy
prostopadłej do linii zabudowy, ongiś
kryte gontem obecnie papą, rzadziej
dachówką, konstrukcji szkieletowej
wypełnionej gliną, zastąpionej w okre-
sie późniejszym cegłą. Przekazy ar-
chiwalne z początku XIX w. podają,
że ,,zabudowa Domow jest prosta
z Drewna i gliny. Domostwa wszystkie
są stare i w kształcie budy wybudowa-
ne”. Charakterystyka ta dotyczy prze-
de wszystkim zabudowy ulicznej jako
najskromniejszej z całości miasteczka.
W 1793 r. w mieście naliczono 195 do-
mów (w tym 137 kryte gontem, 52 sło-
mą), w 1799 r. — 184, w 1800 r. — 186,
w 1804 r. — 187, w 1806 r. — 194,
w 1811 r. — 191, w 1815 r. — 190,
w 1817 r. — 196. Interesującym przy-
kładem układu dwutraktowego z za-
stosowaniem dachu czterospadowego,
wobec przewagi w zabudowie mias-
teczka dachu dwuspadowego jest dom
przy ulicy Wolności 19.
Elementy skromnej dekoracji wnę-
trza domów sprowadzają się na ogół
do zachowanych w niektórych po-
mieszczeniach stropów. Były one bel-
kowane, niejednokrotnie o krawę-
dziach profilowanych. Dekoracja sku-
piała się na środkowych belkach
powtarzając motyw rozety-gwiazdy,
albo rozety wypełnionej detalami
w postaci kółek i krzyżyków. Na ogół
umieszczano również datę, inicjały
a czasem nazwisko i napisy (il. 5).
Dekoracje te zachowały się w wielu
jeszcze domach, np. przy ulicy Ma-
tejki 2, 3, Dzierżyńskiego 241, Tyl-
nej 1, Kościuszki 11, Rynek 7, 17,
19, 24 itd.
Na uwagę zasługują ponadto por-
tale umieszczone na fasadach domów
Rynek 18, 19, 22, 23, 24 ujęte w obra-
mienia półkoliste i prostokątne zwień-


£ L E W/ A C PAP DbN 0 CNĄ


RIUT PA RTERU

11.8. Rydzyna. Dom przy ul. Matejki 3,
z poziom,o przedzielonymi drzwiami.
(Rys. O. Napierała)

czone małymi spadzistymi daszkami.
Jako silnie występujące sprzed lica
skromnych fasad stanowią one za-
sadniczy element opracowania ar-
chitektonicznego. W portalach Rynek
18 i 24 mieszczą się po bokach pół-
koliste wnęki (il. 6 i 7).
Portale te zbliżają się stylistycznie
do XVII-wiecznych portali Leszna.

208