Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (35.1973)

KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI

11.2. Zamek w Szymbarku, gotycka
elewacja zachodnia. (Repr. wg Bau- u
Kunstdenkm., Bd. 3, H. 12, 1906)



1.3. Zamek w Szymbarku, elewacja
frontowa, wschodnia. (Repr. wg Bau-
u. Kunstdenkm., Bd. 3, H. 12, 1906)

koncepcji architektonicznej nie znaj-
duje analogii wśród zamków krzyżac-
kich z kwadratowym dziedzińcem po-
środku, obudowanymi z reguły dwu-
kondygnacyjnymi budynkami, jak:
Golub, Radzyń, Gniew, Malbork,
Lochstedt, Pokarmin (Brandenburg)
a także zamkami biskupimi w Lidz-
barku Warm. i kapitulnymi w Olszty-
nie i Kwidzynie. Cech wspólnych na-
leżałoby szukać wśród założeń Prus
południowych i północno-wschodniego
Mazowsza, bądź wśród zamków litew-
skich. Podobnym założeniem cha-
rakteryzował się wójtowski zamek
w Działdowie z pocz. XIV w., czy na-
wet rozbudowany w końcu XIV w.
zamek królewiecki. Pod względem peł-
nionej funkcji oraz nie systematycznej
zabudowy, porównać Szymbark moż-
na z zamkami wójtowskimi w Gra-
binach (1381—1409) i Kiszewie
(1400—1409).
Gotycka rozbudowa Szymbarka
obejmowała trzy okresy — I. 1. poło-
wa XIV w., II. 2. połowa XIV w. do
1386 r., III. lata 1386—1409. Z tego
czasu pochodzą mury oporowe z blan-
kami i dwunastoma basztami (nad-
budowanymi do wysokości 15 m
w trzecim okresie). Z tych, dwie baszty
trójboczne w części zachodniej nigdy
nie zostały ukończone i dziś istnieją
w formie przypór. Trzema etapami za-
budowano skrzydło zachodnie i nad-

budowano baszty narożne — okrągłą
południową i ośmioboczną północną.
Przy skrzydle wschodnim usytuowano
bramę wjazdową i broniącą ją kwadra-
tową, pięciokondygnacyjną wieżę.
Przed 1409 r. nadbudowano wschodnie
baszty narożne, zmodernizowano
szczególnie basztę północno-wschod-
nią. Następnie nad całym budynkiem
zachodnim zmieniono więźbę dachową
na storczykowe-stolcową z zastrzałami
(przetrwała do 1945 r.). W miarę
inwestycyjnych możliwości zaczęto
zabudowywać od zachodu dwa równo-
ległe skrzydła — północne i południo-
we. W budynku południowym wg
Schmida mieściła się kaplica.
Wszystkie mury gotyckie wznie-
sione zostały z cegły w układzie o wąt-
ku polskim, często ozdobione zen-
drówką ułożoną w licu główkami.
Jednym z nielicznych zachowanych
elementów architektonicznych jest
profiłówka sklepienna z głównego po-
mieszczenia wieży szymbarskiej. Cegła
ta znajduje wyraźne analogie z profi-
lówkami sklepiennymi z zamków:
w Pokarminie ok. 1270 r. — kaplica;
w Baldze przed 1280 r. — kapitularz ;
w Papowie ok. 1290 r. — kapitularz;
w Lochstedt po 1290 r. — kaplica;
w Golubiu ok. 1300 r. ■—kaplica;
w Radzyniu ok. 1300 r. — kaplica;
refektarz, kapitularz; w Malborku
ok. 1324 r. — Sala Rycerska i przed
1344 r. — kaplica św. Anny. W trak-
cie dalszych studiów stwierdzono zbli-
żony moduł tych cegieł czyli stosunek
długości i szerokości oraz ciężar. Wnio-
ski z tych badań potwierdziły dane
historyczne pozwalające na datowanie
początków budowy zamku w Szym-
barku na 1. połowę XIV w.
Niezwykle cennym elementem de-
koracyjnym, nie istniejącym już dzi-
siaj, była tablica fundacyjna z maju-
skułowym napisem (cytowana wyżej).
Dokonano więc w miarę szczegółowej
analizy tego napisu, zestawiając go
formalnie lub treściowo z podobnymi
napisami z zamków: w Lochstedt —-
nad lukami otworów okiennych kapli-
cy i nad portalem doń prowadzącym
z lat 1290—1300, w Malborku — w ka-
plicy pochodzącej sprzed przebudowy
kościoła zamkowego z ok. 1280 r.
oraz z tegoż kościoła — po przebudo-
wie ok. 1340 r. Następnie porównano
go z napisami występującymi w ar-
chitekturze sakralnej: u św. Jakuba
w Toruniu z pocz. XIV w. i z 1320 r.,
w kruchcie zachodniej warmińskiej
katedry we Fromborku z ok. 1383 r.
oraz w kościele św. Ducha w Elblągu
z 1405 r. Wspólne cechy treściowe z na-
pisem szymbarskim dostrzeżono w mi-
nuskułowych, a więc formalnie in-
nych napisach — z południowego por-
talu katedry pomezańskiej w Kwi-
dzynie z 1380 r. oraz z kaplicy zamko-

11.4. Zamek w Szymbarku, renesanso-
wy szczyt przedbramia. (Repr. wg Bau-
u. Kunstdenkm., Bd. 3, H. 12, 1906)


wej w Człuchowie z r. 1365. Wszystkie
te napisy ze względu na rodzaj można
podzielić na wersetowe i informacyjne.
Rozróżniono również napisy dotyczące
przeznaczenia budowli i tablice funda-
cyjne określające fundatora i rok po-
wstania obiektu. Zwrócono uwagę na
wartość inskrypcji, niejednokrotnie
jako jedynego lub najpoważniejszego
źródła wiedzy oraz jako elementu de-
koracyjnego integralnie związanego
z całą architekturą budowli. Z tego
też powodu dokonano próby prześle-
dzenia ewolucji napisów z oznacze-
niem miejsc ich występowania jak rów.
nież genezy inspiracji w architekturze-

11,5. Zamek w Szymbarku, widok prze-
jazdu bramnego od strony dziedzińca.
(Fot. A.R. Chodyński)


210