Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (53.1991)

JERZY KOWALCZYK

AMCh 35 — projekt fasady głównej i ogrodowej
pałacu;
AMCh 36 — projekt planu parteru i I piętra pa-
łacu;
AMCh 40 — projekt rozplanowania dziedzińca
przed pałacem.
Są też projekty Szlegieła dwu innych pałaców
wykonanych dla Chodkiewiczów do nieokreślo-
nych miejscowości w dobrach wołyńskich a może
i litewskich:
AMCh 33 — projekt fasady pałacu z inicjałem
ZCC, podłużnej oficyny (fasada i trzy plany) i kwa-
dratowych dwu pawilonów (fasada i dwa plany).
AMCh 34 — projekt piętrowego pałacu (z inicja-
łem L) z ćwierćkolistymi galeriami i kwadratowymi
pawilonami (fasada i rzut poziomy), rysunek po-
ważnie uszkodzony.
Pomiar inwentaryzacyjny późnobarokowej re-
zydencji jest sygnowany i datowany przez autora:
Szlegiel d. 9 9bra 1785 Roku w Mlinowie. Zwraca
uwagę spolszczona pisownia nazwiska w autografie
architekta. Plan ukazuje rezydencję urządzoną
w połowie XVIII w. przez Jana Mikołaja Chodkie-
wicza, starostę żmudzkiego. Sprawę tę zresztą
wykłada objaśnienie umieszczone na rysunku pra-
wie 50 łat później przez syna fundatora, Aleksan-
dra Chodkiewicza.
Plan zabudowań i ogrodu Młynowskiego założo-
nych przez S.P. Jana Mikolaia Chodkiewicza Sta-
rosty X: Żmudzkiego, a oyca moiego rysowany na
lat dwadzieścia kilka przed murowaniem Pałacu pod-
ług planu P. Lud: Szlegiela. Domy na tym planie
położone istniały za moiey pamięci. Pisano w Mły-
nowie 1833 roku w miesiącu Lutym dnia 15. ( —)
A. Chodkiewicz.
Objaśnienie zawiera dwie ważne informacje:
1. klasycystyczny pałac w Młynowie nie był wzno-
szony na surowym korzeniu; 2. projektantem no-
wego pałacu był Lud[wik] Szlegiel.
Jan Mikołaj Chodkiewicz zniarł 2.II.1781 r.
i nie zdążył już wybudować pałacu. Rezydencja
późnobarokowa została założona na wysokim brze-
gu nad rzeką Ikwą, odgrodzona z dwu stron
sztucznie usypanym wałem. Na osi założenia pozo-
stawiono miejsce na pałac, otoczone z trzech stron
ogrodem włoskim. Tymczasową rolę pałacu speł-
niała prawa oficyna ze środkową salą na dwa pię-
tra wysoką. Po drugiej stronie były dwie oficyny:
gościnna i kuchenna. Stajnie i wozownie oraz dom
ogrodnika z oranżerią i ogród warzywny (kuchenny)

i kwiatowy znajdowały się po lewej stronie alei
prowadzącej na dziedziniec zamknięty ogrodze-
niem. Ogród włoski paradny, był na planie podko-
wy, z dwoma ciągami kwater z boskietami, parte-
rami kwiatowymi i zielonymi gabinetami różnych
kształtów oraz dwoma pawilonami zielonymi w
kształcie podkowy. Nad szerokim kanałem bieg-
nącym równolegle do osi rezydencji po lewej, pół-
nocnej stronie, na zewnątrz wzdłuż wału i wpada-
jącym do Ikwy, znajdowały się aleje, perspektywy
z drzew, biegnące ku rzece i zamknięte dalekim
pejzażem. Po drugiej stronie kanału połączonej
mostkiem, może ze śluzą, był usytuowany dolny
ogród fruktowy z pawilonem — figarnią (il. 1).
Projekt modernizacji rezydencji młynowskiej
(il. 2), choć niepodpisany i niedatowany, pochodził
z pewnością również z 1785 r. i wykonany był przez
Szlegiela, o czym świadczy taka sama technika ry-
sunku, ten sam format i skala. Zawiera u dołu na-
pis ręcznie wykonany przez właścicicllcę Ludwikę
z Rzewuskich Chodkiewiczową, akceptującą pro-
jekt: takowy abrys ma być exekwowany (—) L.
Chodkiewiczową.
Zaproponowana przez Szlegiela modernizacja,
wprowadzała zmiany połowiczne. Architekt pozos-
tawił przypałacowy ogród włoski z niewielkimi
zmianami, przedłużając go po bokach o pół kwatęry
i wprowadzając w części środkowej na osi wgłębie-
nie z małym basenem i dwiema fontannami. Nie
zmienił rysunku kwater i boskietów. Wzbogacił
zarys wałów przez dodanie dwu quasi bastejowych
form ze schodami amfiteatralnymi od strony we-
wnętrznej i odwrotnymi, wypukłymi na zewnątrz.
Zaprojektował też wielką fontannę na osi głównej,
u podnóża wału nad Ikwą, gdzie była przystań.
Bardziej istotna zmiana polegała na przeniesieniu
budynków gospodarczych — stajni i wozowni na
drugą stronę głównej alei dojazdowej i zamianie
części ogrodu kuchennego, leżącego na pochyłości
terenu, na park angielsko-chiński z kilkoma pawi-
lonami (pozostawiono pawilon figarni), z dodaniem
geometrycznego ogrodu labiryntowego z górą Ba-
chusa (?). Nad kanałem przerzucono trzy mostki,
wiążąc je ściśle z osiami poprzecznymi ogrodów po
jednej i drugiej stronie kanału.
Wzbogacono też układ alei dojazdowej do rezy-
dencji, wprowadzając kompozycję palczastą. Rów-
nież dziedziniec pałacu urozmaicono przez zapro-
jektowanie na osi basenu o zarysie regularnego
rombu i parterów dywanowych po bokach.

56