DOI issue:
Nr. 3-4
DOI article:Boberski, Wojciech: [Rezension von: Anzelm Janusz Szteinke, Kościół Świętego Antoniego i klasztor Franciszkanów-Reformatów w Warszawie 1623-1987]
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.48735#0316
PRZEGLĄD LITERATURY
Anzelm Janusz Szteinke (OFM) Kościół
Świętego Antoniego i klasztor Francisz-
kanów-Rejormatów w Warszawie 1623—
1987, Wydawnictwo Prowincji Francisz-
kanów Reformatów, Kraków 1990, ss.
592, il. 62.
Monumentalna monografia jest pierwszą, jaką
poświęcono stołecznemu konwentowi franciszka-
nów-reformatów. Jest najobszerniejszą ze znanych
mi publikacji dotyczących dziejów jednej tylko
polskiej siedziby zakonnej. Stanowi rozwinięcie
rozprawy licencjackiej, którą Autor, późniejszy
prowincjał, złożył w Katolickim Uniwersytecie
Lubelskim w roku 1970. Praca imponuje wszech-
stronnym potraktowaniem tematu, ilością wyko-
rzystanych przekazów archiwalnych (26 zbiorów
rękopiśmiennych), a także obszernym aparatem
naukowym w formie wykazów, przypisów, indek-
sów i 38 źródłowych aneksów. Lektura 5 pierwszych
rozdziałów dostarcza kolejno wiadomości o genezie
warszawskiej fundacji, o architekturze i wyposa-
żeniu świątyni i klasztoru, o życiu zakonnym i ak-
tywności reformatów na zewnątrz klasztornych
murów, wreszcie o ich losach po kasacie (1867) po-
przez odrodzenie placówki (1949), doprowadzonych
do roku 1987. Dwa ostatnie rozdziały dotyczą
historii parafii św. Antoniego erygowanej przy koś-
ciele w roku 1866. Autor osadził dzieje konwentu
w szerokim kontekście historycznym i religijnym,
ofiarując czytelnikowi źródłowo udokumentowane
relacje poświęcone organizacji zakonu w Polsce,
jego duchowej i materialnej kulturze oraz religij-
no-obyczajowym aspektom życia stolicy.
Dla historyka sztuki najciekawszym fragmen-
tem dzieła są strony 59—131 składające się na roz-
dział II: „Kościół i klasztor — ich architektura
i wyposażenie". O poszczególnych dzicłacli sztuki
wypowiadano się już wielokrotnie. Zainteresowanie
wzbudzały zarówno budowle, jak i niektóre elemen-
ty wystroju świątyni — przede wszystkim znako-
mite późnobarokowe pomniki nagrobne. Monogra-
fia przynosi wyjaśnienie okoliczności ich powsta-
wania oraz nowe ustalenia atrybucyjne i chrono-
logiczne.
Interesująco przedstawia się rola fundatora, ka-
sztelana wojnickiego Stanisława Skaryszewskiego.
Dyktując tempo prac, przekonywał w roku 1672
gwardiana-kierownika fabryki o. Atanazego Kroto-
szę, że ,,co bywa nagle, nie bywa dobrze" i wska-
zywał przykłady, spowodowanej zbędnym pośpie-
chem niesolidności wznoszonych warszawskich świą-
tyń karmelitów i wizytek oraz reformackich kościo-
łów we Włocławku i w Toruniu. Zapewne Skary-
szewski zadecydował także o większym niż prze-
widywany zakonnymi statutami rozmiarze kościoła
i o kłócącej się z surową regułą reformatów jego
ozdobności. Szteinke skłania się do opinii, że auto-
rem projektu był Józef Szymon Bellotti. Wielce
uprawdopodobniła tę hipotezę odnaleziona infor-
macja o pracach stiukatorskich, które wykonywał
Bellotti w reformackiej świątyni w latach 1676—
1679. Zakonne archiwum rozstrzygnęło również
chronologię i autorstwo innych elementów archi-
tektonicznych. Zaliczone do dorobku saskiego ar-
chitekta Jana Daniela Jaucha skrzydła krużgan-
ków prostopadłe do ul. Senatorskiej okazały się
dziełem Hilarego Szpilowskiego z 1792 roku.
Zalecone w 1741 roku przez wielkopolską kapitułę
prowincjonalną ujednolicenie wystrojów świątyń
reformackich dokonało się w Warszawie w latach
1756—1758. Do wykonania prac snycerskich za-
angażowano warsztat Jana Jerzego Plerscha. Kró-
lewski rzeźbiarz powielił tu formy nastaw ołtarzo-
wych modelowego wystroju z kościoła w Boćkach
(1739), których projekt łączy Anzelm Szteinke
z architektem-reformatą br. Mateuszem Osieckim.
Ujawnia przy tym nowe informacje na temat jego
twórczości zaczerpnięte z listów do Radziwiłłów.
W ich świetle br. Osiecki przedstawia się również
jako autor „małej architektury" (projekty ołtarzy
dla świątyni reformatów w Białej Podlaskiej).
Szczegółowo odnotowane przez Autora artystyczne
przemiany budowli przy Senatorskiej sięgają os-
tatnich lat i dostarczają bogatego materiału na
temat nie znanych dotychczas historykom sztuki
dzieł całej rzeszy twórców.
Wojciech Boberski
298
Anzelm Janusz Szteinke (OFM) Kościół
Świętego Antoniego i klasztor Francisz-
kanów-Rejormatów w Warszawie 1623—
1987, Wydawnictwo Prowincji Francisz-
kanów Reformatów, Kraków 1990, ss.
592, il. 62.
Monumentalna monografia jest pierwszą, jaką
poświęcono stołecznemu konwentowi franciszka-
nów-reformatów. Jest najobszerniejszą ze znanych
mi publikacji dotyczących dziejów jednej tylko
polskiej siedziby zakonnej. Stanowi rozwinięcie
rozprawy licencjackiej, którą Autor, późniejszy
prowincjał, złożył w Katolickim Uniwersytecie
Lubelskim w roku 1970. Praca imponuje wszech-
stronnym potraktowaniem tematu, ilością wyko-
rzystanych przekazów archiwalnych (26 zbiorów
rękopiśmiennych), a także obszernym aparatem
naukowym w formie wykazów, przypisów, indek-
sów i 38 źródłowych aneksów. Lektura 5 pierwszych
rozdziałów dostarcza kolejno wiadomości o genezie
warszawskiej fundacji, o architekturze i wyposa-
żeniu świątyni i klasztoru, o życiu zakonnym i ak-
tywności reformatów na zewnątrz klasztornych
murów, wreszcie o ich losach po kasacie (1867) po-
przez odrodzenie placówki (1949), doprowadzonych
do roku 1987. Dwa ostatnie rozdziały dotyczą
historii parafii św. Antoniego erygowanej przy koś-
ciele w roku 1866. Autor osadził dzieje konwentu
w szerokim kontekście historycznym i religijnym,
ofiarując czytelnikowi źródłowo udokumentowane
relacje poświęcone organizacji zakonu w Polsce,
jego duchowej i materialnej kulturze oraz religij-
no-obyczajowym aspektom życia stolicy.
Dla historyka sztuki najciekawszym fragmen-
tem dzieła są strony 59—131 składające się na roz-
dział II: „Kościół i klasztor — ich architektura
i wyposażenie". O poszczególnych dzicłacli sztuki
wypowiadano się już wielokrotnie. Zainteresowanie
wzbudzały zarówno budowle, jak i niektóre elemen-
ty wystroju świątyni — przede wszystkim znako-
mite późnobarokowe pomniki nagrobne. Monogra-
fia przynosi wyjaśnienie okoliczności ich powsta-
wania oraz nowe ustalenia atrybucyjne i chrono-
logiczne.
Interesująco przedstawia się rola fundatora, ka-
sztelana wojnickiego Stanisława Skaryszewskiego.
Dyktując tempo prac, przekonywał w roku 1672
gwardiana-kierownika fabryki o. Atanazego Kroto-
szę, że ,,co bywa nagle, nie bywa dobrze" i wska-
zywał przykłady, spowodowanej zbędnym pośpie-
chem niesolidności wznoszonych warszawskich świą-
tyń karmelitów i wizytek oraz reformackich kościo-
łów we Włocławku i w Toruniu. Zapewne Skary-
szewski zadecydował także o większym niż prze-
widywany zakonnymi statutami rozmiarze kościoła
i o kłócącej się z surową regułą reformatów jego
ozdobności. Szteinke skłania się do opinii, że auto-
rem projektu był Józef Szymon Bellotti. Wielce
uprawdopodobniła tę hipotezę odnaleziona infor-
macja o pracach stiukatorskich, które wykonywał
Bellotti w reformackiej świątyni w latach 1676—
1679. Zakonne archiwum rozstrzygnęło również
chronologię i autorstwo innych elementów archi-
tektonicznych. Zaliczone do dorobku saskiego ar-
chitekta Jana Daniela Jaucha skrzydła krużgan-
ków prostopadłe do ul. Senatorskiej okazały się
dziełem Hilarego Szpilowskiego z 1792 roku.
Zalecone w 1741 roku przez wielkopolską kapitułę
prowincjonalną ujednolicenie wystrojów świątyń
reformackich dokonało się w Warszawie w latach
1756—1758. Do wykonania prac snycerskich za-
angażowano warsztat Jana Jerzego Plerscha. Kró-
lewski rzeźbiarz powielił tu formy nastaw ołtarzo-
wych modelowego wystroju z kościoła w Boćkach
(1739), których projekt łączy Anzelm Szteinke
z architektem-reformatą br. Mateuszem Osieckim.
Ujawnia przy tym nowe informacje na temat jego
twórczości zaczerpnięte z listów do Radziwiłłów.
W ich świetle br. Osiecki przedstawia się również
jako autor „małej architektury" (projekty ołtarzy
dla świątyni reformatów w Białej Podlaskiej).
Szczegółowo odnotowane przez Autora artystyczne
przemiany budowli przy Senatorskiej sięgają os-
tatnich lat i dostarczają bogatego materiału na
temat nie znanych dotychczas historykom sztuki
dzieł całej rzeszy twórców.
Wojciech Boberski
298