DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Artykuły
DOI article:Nowiński, Janusz: Obrazy Szymona Czechowicza i malarza z kręgu jego warsztatu w Czerwińsku.: Fundacje opata Mateusza Kraszewskiego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0036
34
Janusz Nowiński
obszyty na krawędziach złotymi galonami, pierś okrywa lśniący kirys spięty pasem z przy-
troczonym do niego mieczem; z jego ramion spływa efektownie udrapowany purpurowy
płaszcz obszyty futrem. Wykwintną elegancję stroju dopełniają czerwone buty. Włosy
portretowanego są zwyczajem sarmackim wysoko podgolone, twarz okoloną bujną brodą
cechuje dostojna powaga. Piotr Włast prawe uniesione ramię opiera na lasce marszałkow-
skiej, lewa dłoń spoczywa na stoliku nakrytym czerwoną tkaniną przytrzymując rozwinię-
tą na krawędzi stolika kartę z inskrypcją: PETRUS / DUNIN MARESCH / CUS
[mareschallcus] REGI POLONI / Ecclesid Cervenen l prout videt lapido / secto Constru-
xit (Piotr Dunin, marszałek królestwa polskiego, kościół czerwiński tak jak widać wzniósł
z ociosanych kamieni). Na stoliku znajdują się srebrny kałamarz z piórem i dzwonek oraz
woluminy ksiąg. Bohater przedstawienia stoi w pałacowym wnętrzu zamkniętym w głębi
pełną balustradą, za którą ukazany jest pejzaż z dominującym masywem czerwińskiego
kościoła i klasztoru, widzianych od strony zachodniej. Na balustradzie namalowany jest
kartusz z herbem Łabędź, uważanym za rodowy klejnot Piotra Własta.
Wizerunek Piotra Dunina wpisuje się w stylistykę portretów autorstwa Szymona Cze-
chowicza, prezentując szeroki wachlarz charakteryzujących je cech formalnych, w któ-
rych malarz twórczo połączył rodzimą tradycję realistycznego portretu doby sarmatyzmu
i konwencję reprezentacyjnego portretu dworskiego. Czerwiński konterfekt Dunina ma
cechy wyróżniające portrety Czechowicza: staranne oddanie detali, mistrzowsko namalo-
wane faktury materii (zwłaszcza fantazyjnie udrapowanego płaszcza obszytego futrem
i lśniącej zbroi), realizm w traktowaniu twarzy, teatralną pozę postaci, podkreślającą re-
prezentacyjność ujęcia, oraz harmonijnie zaaranżowaną scenografię.
Obok półpostaciowych portretów Jakuba Narzymskiego (Biblioteka Kórnicka PAN)
czy Jana Ansgarego Czapskiego (Lwowska Galeria Obrazów) dobrym odniesieniem dla
czerwińskiego wizerunku Dunina są reprezentacyjne portrety członków rodziny Ossoliń-
skich, a szczególnie protoplasty ich rodu (Zamek Królewski w Warszawie)21, zrealizowa-
ne przez Czechowicza na początku lat 30. XVIII w. Oryginalną aranżację scenografii
czerwińskiego obrazu, a zwłaszcza niespotykany w portretach Czechowicza motyw pej-
zażu z widokiem kościoła i klasztoru, należy moim zdaniem przypisać inwencji fundato-
ra, opata Kraszewskiego. Nie można też wykluczyć i takiej ewentualności, że ta część
kompozycji została wykonana przez jednego z pomocników z warsztatu Czechowicza.
Chociaż wizerunek Piotra Własta jest portretem imaginacyjnym, jego bohater został uka-
zany bardzo sugestywnie jako fundator kościoła (inskrypcja na karcie oraz widok czer-
wińskiej świątyni), dostojny rycerz (zbroja - rekwizyt w 2. poł. XVIII w. już archaiczny)
i senator (senatorska purpura płaszcza) piastujący urząd marszałka (laska marszałkow-
ska). W tym ostatnim przypadku artysta nawiązał do rodzimej tradycji reprezentacyjnych
portretów marszałków koronnych ukazywanych en pied z laską marszałkowską w prawej
dłoni22.
21 Portret ten uchodził w starszej literaturze za wizerunek Franciszka Maksymiliana Ossolińskiego, protektora Czecho-
wicza, ostatnio uznany za imaginacyjne przedstawienie protoplasty rodu Ossolińskich; por. Uroda portretu. Katalog
wystawy pod kierunkiem Przemysława MROZOWSKIEGO i Andrzeja ROTTERMUNDA, Warszawa 2009, nr 20
s. 134-136.
22 Jako przykład można tu przywołać dwa portrety marszałków wielkich koronnych wykonane ok. 1630 r. - Łukasza
Opalińskiego (obecnie w Muzeum Narodowym, a dawniej w Muzeum Fundacji Książąt Czartoryskich, w Krakowie)
oraz Mikołaja Wolskiego z kościoła kamedułów na Bielanach w Krakowie; por. Jerzy ŻMUDZIŃSKI, „Portrety funda-
torów oraz vera effigies św. Jozafata Kuncewicza w zakrystii kościoła kamedułów na Bielanach w Krakowie", [w:]
Kameduli w Warszawie 1641-2016. 375 lat fundacji eremu na Bielanach, red. Karol GUTTMEJER, Anna S. CZYŻ,
Warszawa 2016, s. 379 il. 1.
Janusz Nowiński
obszyty na krawędziach złotymi galonami, pierś okrywa lśniący kirys spięty pasem z przy-
troczonym do niego mieczem; z jego ramion spływa efektownie udrapowany purpurowy
płaszcz obszyty futrem. Wykwintną elegancję stroju dopełniają czerwone buty. Włosy
portretowanego są zwyczajem sarmackim wysoko podgolone, twarz okoloną bujną brodą
cechuje dostojna powaga. Piotr Włast prawe uniesione ramię opiera na lasce marszałkow-
skiej, lewa dłoń spoczywa na stoliku nakrytym czerwoną tkaniną przytrzymując rozwinię-
tą na krawędzi stolika kartę z inskrypcją: PETRUS / DUNIN MARESCH / CUS
[mareschallcus] REGI POLONI / Ecclesid Cervenen l prout videt lapido / secto Constru-
xit (Piotr Dunin, marszałek królestwa polskiego, kościół czerwiński tak jak widać wzniósł
z ociosanych kamieni). Na stoliku znajdują się srebrny kałamarz z piórem i dzwonek oraz
woluminy ksiąg. Bohater przedstawienia stoi w pałacowym wnętrzu zamkniętym w głębi
pełną balustradą, za którą ukazany jest pejzaż z dominującym masywem czerwińskiego
kościoła i klasztoru, widzianych od strony zachodniej. Na balustradzie namalowany jest
kartusz z herbem Łabędź, uważanym za rodowy klejnot Piotra Własta.
Wizerunek Piotra Dunina wpisuje się w stylistykę portretów autorstwa Szymona Cze-
chowicza, prezentując szeroki wachlarz charakteryzujących je cech formalnych, w któ-
rych malarz twórczo połączył rodzimą tradycję realistycznego portretu doby sarmatyzmu
i konwencję reprezentacyjnego portretu dworskiego. Czerwiński konterfekt Dunina ma
cechy wyróżniające portrety Czechowicza: staranne oddanie detali, mistrzowsko namalo-
wane faktury materii (zwłaszcza fantazyjnie udrapowanego płaszcza obszytego futrem
i lśniącej zbroi), realizm w traktowaniu twarzy, teatralną pozę postaci, podkreślającą re-
prezentacyjność ujęcia, oraz harmonijnie zaaranżowaną scenografię.
Obok półpostaciowych portretów Jakuba Narzymskiego (Biblioteka Kórnicka PAN)
czy Jana Ansgarego Czapskiego (Lwowska Galeria Obrazów) dobrym odniesieniem dla
czerwińskiego wizerunku Dunina są reprezentacyjne portrety członków rodziny Ossoliń-
skich, a szczególnie protoplasty ich rodu (Zamek Królewski w Warszawie)21, zrealizowa-
ne przez Czechowicza na początku lat 30. XVIII w. Oryginalną aranżację scenografii
czerwińskiego obrazu, a zwłaszcza niespotykany w portretach Czechowicza motyw pej-
zażu z widokiem kościoła i klasztoru, należy moim zdaniem przypisać inwencji fundato-
ra, opata Kraszewskiego. Nie można też wykluczyć i takiej ewentualności, że ta część
kompozycji została wykonana przez jednego z pomocników z warsztatu Czechowicza.
Chociaż wizerunek Piotra Własta jest portretem imaginacyjnym, jego bohater został uka-
zany bardzo sugestywnie jako fundator kościoła (inskrypcja na karcie oraz widok czer-
wińskiej świątyni), dostojny rycerz (zbroja - rekwizyt w 2. poł. XVIII w. już archaiczny)
i senator (senatorska purpura płaszcza) piastujący urząd marszałka (laska marszałkow-
ska). W tym ostatnim przypadku artysta nawiązał do rodzimej tradycji reprezentacyjnych
portretów marszałków koronnych ukazywanych en pied z laską marszałkowską w prawej
dłoni22.
21 Portret ten uchodził w starszej literaturze za wizerunek Franciszka Maksymiliana Ossolińskiego, protektora Czecho-
wicza, ostatnio uznany za imaginacyjne przedstawienie protoplasty rodu Ossolińskich; por. Uroda portretu. Katalog
wystawy pod kierunkiem Przemysława MROZOWSKIEGO i Andrzeja ROTTERMUNDA, Warszawa 2009, nr 20
s. 134-136.
22 Jako przykład można tu przywołać dwa portrety marszałków wielkich koronnych wykonane ok. 1630 r. - Łukasza
Opalińskiego (obecnie w Muzeum Narodowym, a dawniej w Muzeum Fundacji Książąt Czartoryskich, w Krakowie)
oraz Mikołaja Wolskiego z kościoła kamedułów na Bielanach w Krakowie; por. Jerzy ŻMUDZIŃSKI, „Portrety funda-
torów oraz vera effigies św. Jozafata Kuncewicza w zakrystii kościoła kamedułów na Bielanach w Krakowie", [w:]
Kameduli w Warszawie 1641-2016. 375 lat fundacji eremu na Bielanach, red. Karol GUTTMEJER, Anna S. CZYŻ,
Warszawa 2016, s. 379 il. 1.