DOI issue:
Nr. 1
DOI article:Recenzje
DOI article:Jurkowlaniec, Tadeusz: Michał Kurkowski, "Ryte i malowane dekoracje maswerkowe w architekturze ¬średniowiecznej na terytorium ziemi chełmińskiej.Studium typologiczno-formalne", t. I: Tekst, II: Katalog, Towarzystwo Naukowe w Toruniu, Muzeum Okręgowe w Toruniu, [Toruń 2017], s. 161 + 342; rysunki, fotografie, tabela. Summary
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0208
206
Tadeusz Jurkowlaniec
2. Toruń, Kościół par.
(ob. katedralny)
pw. św. Jana Chrzciciela
i św. Jana Ewangelisty.
Tympanon pd.-zach.
portalu kruchty pd.
Fot. Tadeusz
Jurkowlaniec (2009)
t. I, s. 27-29). Autor niezbyt słusznie przyjął naj-
wcześniejsze terytorium ziemi chełmińskiej (bez
Nowego Miasta Lubawskiego) za granice geogra-
ficzne obszaru swych poszukiwań3. Brakuje omó-
wienia chronologicznych ram opracowywanego
okresu. Poprzestano na ogólnym określeniu „śre-
dniowieczny", a więc pojęciu o znacznej „nieostro-
ści chronologicznej"4. Z informacji rozsianych
w tekście tomu I wynika, że chodzi o obiekty po-
wstałe od początku XIV w. (t. I, s. 72) do przełomu
XV i XVI stulecia (t. I, s. 126-127).
Podstawą opracowania są wyniki badań tereno-
wych Autora (niestety nie poinformowano o czasie
ich przeprowadzenia, co jest istotne ze względu na
postępujące zmiany w zasobach dzieł ujawnionych
w wyniku restauracji budowli). Nie podjęto również
próby ustalenia stosunku liczbowego budowli
wzniesionych w wyróżnionym okresie do obiektów,
w których występują dekoracje maswerkowe, choć-
by na przykładzie kilku wybranych rodzajów archi-
tektury (świeckiej i sakralnej; zamków i budowli
miejskich; far i kościołów wiejskich lub klasztor-
nych), co uwiarygodniałoby wyniki ekstrapolacji.
Katalog obejmuje zaledwie 41 pozycji, oprócz ko-
ściołów parafialnych w miastach i wioskach oraz
3 Por. Słownik historyczno-geograficznego ziemi chełmiń-
skiej w średniowieczu, opr. Krystyna PORĘBSKA przy
współpracy Maksymiliana GRZEGORZA, pod red. Ma-
riana BISKUPA, Wrocław 1971, s. XV-XVI; http://
klasztornych są to: 10 kamienic (Toruń), 2 ratusze
(Toruń, Brodnica), kilka świeckich budowli miej-
skich Torunia (brama, baszta, dwór) oraz 3 zamki
(Brodnica, Golub, Toruń). Szczątkowy stan zacho-
wania omawianego rodzaju dekoracji architektury
i wciąż niski stopień jej rozpoznania w innych regio-
nach Prus (w granicach państwa krzyżackiego
w 2. połowie XIV w.) skłania do powściągliwości
w formułowaniu wniosków ogólnych.
Struktura pracy nie budzi zastrzeżeń, choć za-
miast nieco szkolnego przeglądu w rozdziale
3. (Ryty i malowany maswerk na ziemi chełmińskiej
na tle ewolucji maswerku i detalu architektonicznego
w Prusach. Ogólny zarys przemian) warto byłoby się
pokusić o próbę rozważenia zagadnień artystycz-
nej natury, m.in. rozpatrzenie rytych i malowanych
maswerków w związku ze zjawiskami czy też ten-
dencjami w sztuce XIV-XV w., jakimi było zastępo-
wanie dzieł trójwymiarowych przedstawieniami ma-
lowanymi (chodzi nie tylko o fryzy, lecz także m.in.
o cykle figur przyściennych) oraz łączących się
z tym spraw ekonomiczno-organizacyjnych (koszty
materiałów i wykonawstwa, czas trwania prac).
Kurkowski przejął od Lottlise Behling niezbyt
precyzyjną, bardzo szeroką definicję maswerku jako
www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php2idA24858).
4 Zob. np. Ernst PITZ, „Mittelalter", [w:] Lexikon des
Mittelalters, Munchen 2003, Bd. 6, szp. 686-687.
Tadeusz Jurkowlaniec
2. Toruń, Kościół par.
(ob. katedralny)
pw. św. Jana Chrzciciela
i św. Jana Ewangelisty.
Tympanon pd.-zach.
portalu kruchty pd.
Fot. Tadeusz
Jurkowlaniec (2009)
t. I, s. 27-29). Autor niezbyt słusznie przyjął naj-
wcześniejsze terytorium ziemi chełmińskiej (bez
Nowego Miasta Lubawskiego) za granice geogra-
ficzne obszaru swych poszukiwań3. Brakuje omó-
wienia chronologicznych ram opracowywanego
okresu. Poprzestano na ogólnym określeniu „śre-
dniowieczny", a więc pojęciu o znacznej „nieostro-
ści chronologicznej"4. Z informacji rozsianych
w tekście tomu I wynika, że chodzi o obiekty po-
wstałe od początku XIV w. (t. I, s. 72) do przełomu
XV i XVI stulecia (t. I, s. 126-127).
Podstawą opracowania są wyniki badań tereno-
wych Autora (niestety nie poinformowano o czasie
ich przeprowadzenia, co jest istotne ze względu na
postępujące zmiany w zasobach dzieł ujawnionych
w wyniku restauracji budowli). Nie podjęto również
próby ustalenia stosunku liczbowego budowli
wzniesionych w wyróżnionym okresie do obiektów,
w których występują dekoracje maswerkowe, choć-
by na przykładzie kilku wybranych rodzajów archi-
tektury (świeckiej i sakralnej; zamków i budowli
miejskich; far i kościołów wiejskich lub klasztor-
nych), co uwiarygodniałoby wyniki ekstrapolacji.
Katalog obejmuje zaledwie 41 pozycji, oprócz ko-
ściołów parafialnych w miastach i wioskach oraz
3 Por. Słownik historyczno-geograficznego ziemi chełmiń-
skiej w średniowieczu, opr. Krystyna PORĘBSKA przy
współpracy Maksymiliana GRZEGORZA, pod red. Ma-
riana BISKUPA, Wrocław 1971, s. XV-XVI; http://
klasztornych są to: 10 kamienic (Toruń), 2 ratusze
(Toruń, Brodnica), kilka świeckich budowli miej-
skich Torunia (brama, baszta, dwór) oraz 3 zamki
(Brodnica, Golub, Toruń). Szczątkowy stan zacho-
wania omawianego rodzaju dekoracji architektury
i wciąż niski stopień jej rozpoznania w innych regio-
nach Prus (w granicach państwa krzyżackiego
w 2. połowie XIV w.) skłania do powściągliwości
w formułowaniu wniosków ogólnych.
Struktura pracy nie budzi zastrzeżeń, choć za-
miast nieco szkolnego przeglądu w rozdziale
3. (Ryty i malowany maswerk na ziemi chełmińskiej
na tle ewolucji maswerku i detalu architektonicznego
w Prusach. Ogólny zarys przemian) warto byłoby się
pokusić o próbę rozważenia zagadnień artystycz-
nej natury, m.in. rozpatrzenie rytych i malowanych
maswerków w związku ze zjawiskami czy też ten-
dencjami w sztuce XIV-XV w., jakimi było zastępo-
wanie dzieł trójwymiarowych przedstawieniami ma-
lowanymi (chodzi nie tylko o fryzy, lecz także m.in.
o cykle figur przyściennych) oraz łączących się
z tym spraw ekonomiczno-organizacyjnych (koszty
materiałów i wykonawstwa, czas trwania prac).
Kurkowski przejął od Lottlise Behling niezbyt
precyzyjną, bardzo szeroką definicję maswerku jako
www.slownik.ihpan.edu.pl/search.php2idA24858).
4 Zob. np. Ernst PITZ, „Mittelalter", [w:] Lexikon des
Mittelalters, Munchen 2003, Bd. 6, szp. 686-687.