DOI issue:
Nr. 4
DOI article:Artykuły
DOI article:Jurkowlaniec, Tadeusz: Fryzy zoomorficzne w Malborku*
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.71010#0774
760
Tadeusz Jurkowlaniec
3. Malbork, dom konwentu. Kaplica I. Rzut wg Kilarskiego
Większość autorów wzmiankujących fryzy malborskie w 2. połowie XIX stulecia zwy-
kle nie wykraczała poza lakoniczne stwierdzenia poprzedników16. Odrębne stanowisko
zajął August Essenwein w szkicu o posadzkach ceglanych; sądził bowiem, że motywy
smoków, panter (czyli bezskrzydłych gryfów - TJ) z niewielką tarczą herbową i - odnoto-
wanych po raz pierwszy - lwów na glazurowanych „płytkach" w Złotej Bramie pełnią
funkcję ornamentu, choć zaczerpnięto je z herbarzy17. Obszerniejsze są uwagi Reinhardta
von Hansteina, heraldyka amatora, który zwiedzał zamek w 1875 r., a więc przed pracami
w latach 1882-188418. Von Hanstein datował fryzy na połowę XIV w. i stwierdził, że
16 Zob. np.: Ferdinand von QUAST, „Beitrage żur Geschichte der Baukunst in Preuben. III. Schlob Marienburg", Neue
Preufische Provinzial-Blatter 11, 1851, s. 3-74; 115-145, 180-223; tu s. 55; August WITT, Marienburg, das Haup-
thaus des deutschen Ritter-Ordens in dem ehemaligen und gegenwartigen Zustande, Konigsberg 1854, s. 98; August
ESSENWEIN, Norddeutschlands Backsteinbau im Mittelalter, Carlsruhe [1855], s. 20; Max ROSENHAYN, Die Ma-
rienburg, das Haupthaus der deutschen Ordens-Ritter. Fur Besucher derselben beschrieben von..., Leipzig 1858, s. 56;
id., Reise-Skizzen aus Ost- und West-Preufen, Bd. 1, Danzig [1858], s. 159-160; Wilhelm LOTZ, Kunst-Topographie
Deutschlands. Ein Haus- und Reise-Handbuch fur Kiinstler, Gelehrte und Freunde unserer alien Kunst, Bd. 1. Nord-
deutschland, Cassel 1862, s. 429; [Friedrich Wilhelm August] MARSCHALL, Das hohe oder rechte Haus der Marien-
burg, Marienburg 1877, s. 40-41; Carl STARCK, Marienburg das Haupthaus des deutschen Ritterordens, Danzig
[1889] (Nordostdeutsche Stadte und Landschaften, 7), s. 35.
17 A[ugust] ESSENWEIN, „Einige Reste mittelalterlicher Ziegelfussboden aus der Umgegend Wiens", Mittheilungen
der Kaiserl. Konigl. Central-Commission zur Erforschung und Erhaltung der Baudenkmale 7, 1862, s. 48-51, tu s. 49.
Heraldycy niekiedy mylili panterę z bezskrzydłym gryfem, zwanym również „orłolwem" (Adlerlowe). - Zob. m.in.:
[Carl Gottlob DIETMANN], Neue Europdische Staats- und Reisegeographie Zweyter Band worinnen eine Einleitung
zur allgemeinen Kenntnif Deutschlandes und die Beschreibung derer sdmtlichen Lande des osterreichischen Kreises
enthalten [...], Leipzig und Górlitz, Richter und Compagnie 1752, s. 549 [2. Von Herzoghtum Steyermark]; [Friedrich
Karl] Furst zu HOHENLOHE-WALDENBURG, „Noch einige Worte uber die Siegel der Wildoner", Mittheilungen,jw.
18, 1873, s. 270-272; Maximilian GRITZNER, Handbuch der heraldischen Terminologie nebst den Haupt-Grundsdtze
der Wappenkunst, Nurnberg 1890, (J. SIEBMACHER'S grosses und allgemeines Wappenbuch. Einleitungsband, Abte-
ilung B.), Tablica XXI, nr 39.
18 STEINBRECHT, „Restaurationsarbeiten", jak przyp. 5, s. 456. Zob. też wyżej i przyp. 5 oraz m.in.: Telesfor SZA-
FRAŃSKI, „Die Restaurierungsarbeiten am Hochschlosse der Marienburg", Illustrierte Zeitung 87, 1886, 11. September,
Tadeusz Jurkowlaniec
3. Malbork, dom konwentu. Kaplica I. Rzut wg Kilarskiego
Większość autorów wzmiankujących fryzy malborskie w 2. połowie XIX stulecia zwy-
kle nie wykraczała poza lakoniczne stwierdzenia poprzedników16. Odrębne stanowisko
zajął August Essenwein w szkicu o posadzkach ceglanych; sądził bowiem, że motywy
smoków, panter (czyli bezskrzydłych gryfów - TJ) z niewielką tarczą herbową i - odnoto-
wanych po raz pierwszy - lwów na glazurowanych „płytkach" w Złotej Bramie pełnią
funkcję ornamentu, choć zaczerpnięto je z herbarzy17. Obszerniejsze są uwagi Reinhardta
von Hansteina, heraldyka amatora, który zwiedzał zamek w 1875 r., a więc przed pracami
w latach 1882-188418. Von Hanstein datował fryzy na połowę XIV w. i stwierdził, że
16 Zob. np.: Ferdinand von QUAST, „Beitrage żur Geschichte der Baukunst in Preuben. III. Schlob Marienburg", Neue
Preufische Provinzial-Blatter 11, 1851, s. 3-74; 115-145, 180-223; tu s. 55; August WITT, Marienburg, das Haup-
thaus des deutschen Ritter-Ordens in dem ehemaligen und gegenwartigen Zustande, Konigsberg 1854, s. 98; August
ESSENWEIN, Norddeutschlands Backsteinbau im Mittelalter, Carlsruhe [1855], s. 20; Max ROSENHAYN, Die Ma-
rienburg, das Haupthaus der deutschen Ordens-Ritter. Fur Besucher derselben beschrieben von..., Leipzig 1858, s. 56;
id., Reise-Skizzen aus Ost- und West-Preufen, Bd. 1, Danzig [1858], s. 159-160; Wilhelm LOTZ, Kunst-Topographie
Deutschlands. Ein Haus- und Reise-Handbuch fur Kiinstler, Gelehrte und Freunde unserer alien Kunst, Bd. 1. Nord-
deutschland, Cassel 1862, s. 429; [Friedrich Wilhelm August] MARSCHALL, Das hohe oder rechte Haus der Marien-
burg, Marienburg 1877, s. 40-41; Carl STARCK, Marienburg das Haupthaus des deutschen Ritterordens, Danzig
[1889] (Nordostdeutsche Stadte und Landschaften, 7), s. 35.
17 A[ugust] ESSENWEIN, „Einige Reste mittelalterlicher Ziegelfussboden aus der Umgegend Wiens", Mittheilungen
der Kaiserl. Konigl. Central-Commission zur Erforschung und Erhaltung der Baudenkmale 7, 1862, s. 48-51, tu s. 49.
Heraldycy niekiedy mylili panterę z bezskrzydłym gryfem, zwanym również „orłolwem" (Adlerlowe). - Zob. m.in.:
[Carl Gottlob DIETMANN], Neue Europdische Staats- und Reisegeographie Zweyter Band worinnen eine Einleitung
zur allgemeinen Kenntnif Deutschlandes und die Beschreibung derer sdmtlichen Lande des osterreichischen Kreises
enthalten [...], Leipzig und Górlitz, Richter und Compagnie 1752, s. 549 [2. Von Herzoghtum Steyermark]; [Friedrich
Karl] Furst zu HOHENLOHE-WALDENBURG, „Noch einige Worte uber die Siegel der Wildoner", Mittheilungen,jw.
18, 1873, s. 270-272; Maximilian GRITZNER, Handbuch der heraldischen Terminologie nebst den Haupt-Grundsdtze
der Wappenkunst, Nurnberg 1890, (J. SIEBMACHER'S grosses und allgemeines Wappenbuch. Einleitungsband, Abte-
ilung B.), Tablica XXI, nr 39.
18 STEINBRECHT, „Restaurationsarbeiten", jak przyp. 5, s. 456. Zob. też wyżej i przyp. 5 oraz m.in.: Telesfor SZA-
FRAŃSKI, „Die Restaurierungsarbeiten am Hochschlosse der Marienburg", Illustrierte Zeitung 87, 1886, 11. September,