Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (8.1946)

(2)

Program i zasady konserwacji zabytków

49

wchodzą przez piękny renesansowy portal, oczywiście pomalowany olejno.
Musimy uwolnić nasze zabytki z hańbiącej plagi więzień i zwrócić je czyn-
nemu życiu w starannie opracowanej, właściwej formie architekteonicz-
nej. Czy to będą pełne ruchu urzędy, czy spokojne muzea, których czas
będzie płynął powoli, jak tykający w rogu komnaty stary gdański zegar,—
zabytek o przywróconym mu majestacie musi stać się czynnym i pełnić
rolę społeczną, jako konieczny element życia osiedla z pełnią swego oddzia-
ływania.
Mie wystarczy wiedzieć, że nędzna buda w rynku o brzydkim blasza-
nym dachu i obłażącym tynku z zatęchłym podwóreczkiem obudowanym
komórkami to patrycjuszowska kamienica, chluba miasta w XVI lub XVII
wieku. Wiemy, że nędzne pokoiki na piętrach, to dawne komnaty podzie-
lone przepierzeniami na pomieszczenia, w których często wcale niema
światła, wiemy, że pod tynkiem trzcinowych sufitów, drzemią piękne,
barwne pułapy, że resztki sztukaterii na sklepieniu w sieni wskazują na
dawne ich bogactwo architektoniczne. Wszystko to musi wrócić do możli-
wej pełni formy i świetności, jako dokument przeszłości i jako obiekt
użytkowy, odpowiadający potrzebom dnia dzisiejszego. Jeżeli zabytek nie
może pełnić tej funkcji bezpośrednio i zachowanie jego wymaga specjal-
nie wydzielonego miejsca — muzeum i tam będzie spełniał swe zadanie,
oddziaływania artystycznego, dydaktycznego, lub naukowego.
Bez zastosowania użytkowego, czyli w ruinie mogą pozostać tylko te
zabytki, które są rzeczywiście ruiną, są częścią przyrody—znakiem zwy-
cięstwa przyrody nad dziełem człokieka. Wszystko inne musimy zwrócić
narodowi, jako cenne narzędzie do kszałtowania życia i psychiki
pokoleń.
2. Poczynając od zagadnień najszerszych, staniemy przed skompli-
kowanym zagadnieniem krajobrazu. W krajobrazie jako w zjawisku
przyrodniczym i rezultacie działalności człowieka, organizującego ele-
menty przyrody wedle własnych potrzeb, trzeba znaleść najistotniejsze
wartości, wydobyć je i zachować.
Wymaga to uświadomienia licznej rzeszy ludzi uczestniczących
w kształtownaniu krajobrazu. Ileż bowiem szkód i błędów wynikło nie
ze złej woli, lecz poprostu z braku zrozumienia przy rozwiązywaniu różno-
rodnych zadań rolniczych, leśnych, inżynieryjnych i architektonicznych.
Tym zrozumieniem przepoić należy wszelkie instytucje. I te, które
w szerokim zakresie jak urzędy planowania przestrzennego, kształtują
krajobraz i te które w węższym zakresie poszczególnych zadań jak np.
drogi, mosty lub budynki wnoszą w krajobraz zmiany, nieraz bardzo
znaczne.
Istotnym elementem krajobrazu, jego sugestywnym akcentem jest
osiedle. Tu, w skoncentrowanym punkcie życia, gdzie wiekowe nawar-
stwienia działalności człowieka wypełniając plastyczną treść osiedla, tnie
zawsze harmonizują z potrzebami dnia dzisiejszego, zagadnienia zabyt-
kowe występują ze szczególną ostrością. Ich racjonalnemu i pełnemu
rozwiązaniu staje często na przeszkodzie brak jasnej koncepcji urbanisty-
cznej w odniesieniu do samego osiedla, brak określonej funkcji osiedla
w otaczającym terenie, jego roli gospodarczej i kuluralnej. Dotyczy to
szczególnie tych miasteczek, które wiodą cichy żywot nie mając jasno
określonego celu swej egzystencji. Przebiega przez nie często szlak wiel-
kiej komunikacji — droga, załamująca się w osiedlu fatalnie na prosto-
kątnych skrętach ulic, których układ pamięta jeszcze czasy średniowiecza.