Zakład Architektury Polskiej i Historii Sztuki <Warschau> [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki i Kultury (8.1946)

50

J. Zachwatowicz

(3)

Powstaje wówczas dążenie do naprawy warunków komunikacyjnych
przez deformację osiedla i dalsze niszczenie niewielu pozostałych w nim
wartości zabytkowych.
Stworzenie jasnej koncepcji urbanistycznej osiedla ułatwia sprecyzo-
wanie programu również i dla spraw zabytkowych. Wówczas bowiem
można wydzielić i wydobyć wartości urbanistyczmo-zabytkowe w odpo-
wiednim podziale funkcji osiedla i wynikającego stąd układu komunika-
cyjnego. Zabytkowość planu osiedla powinna stać. się nie przeszkodą, lecz
wartością ujawnioną i podkreśloną przez wyróżnienie czytelnych form
rozwoju miasta, dzielnic starszych i nowszych, oddzielonych bądź pozo-
stałościami dawnych urządzeń obronnych w zieleni, bądź czasami zielo-
nych wolnych przestrzeni oraz wydobycie wszystkich charakterystycz-
nych cech miasta dawnego.
Zespoły Zabytków w osiedlu powinny być podstawą ogólniejszych kon-
cepcji plastycznych, a w tym celu wszystkie składniki tych zespołów
muszą zyskać najpełniejszą formę szczególnie w zakresie charaktery-
stycznych akcentów jak wieże, hełmy i t. p., stanowiących o obliczu starej
dzielnicy. Poszczególne zabytki zyskują wówczas nową treść, często
znacznie odpowiedniejszą niż uprzednia. Wnikliwy architekt-urbanista,
wspólnie z fachowcetm konserwatorem, znajdą drogę do wydobycia pełni
wartości zabytkowych z należytym włączeniem ich do nowego życia
osiedla.
Należy uświadomić sobie, że realizacji wielkiego programu zabytko-
wego nie zdołamy przeprowadzić tylko w oparciu o prawo, o ustawę
o ochronie zabytków, nawet jeżeli będzie gruntownie znowelizowana.
Ochrona prawna to są przede wszystkim zakazy, które nie tworzą, lecz
regulują. Nie zakazami lecz pozytywnym, żywym programem zdołamy
postawić sprawę zabytków w Polsce na należnym jej poziomie. Jedynie
praca uświadamiająca i osiągnięte przez nią współdziałanie społeczeń-
stwa pozwoli na osiągnięcie głównego celu: przywrócenie zabytkom wła-
ściwej im formy i roli. Każdy zabytek musi znaleść dla siebie treść
życiową najbardziej odpowiednią, a zapewniającą mu dalszą egzystencję
i opiekę. Programy adaptacyjne stają się dziś jednym z podstawowych
zagadnień konserwatorskich. Do ich opracowania i realizacji konieczne
jest współdziałanie nie tylko 'instytucji i czynników planujących, lecz
również organizacji samorządowych, kulturalnych, zawodowych i t. p.
Zadania te są szczególnie pilne i palące obecnie, gdy powstają nowe
formy życia społecznego. Głębokie przemiany, które zaszły w życiu na-
rodu mogą stać się zwrotnym punktem dla spraw zabytkowych. Istnieją
nowe możliwości realizacji wielkich programów, jednocześnie zaś zaryso-
wują poważne zagrożenia naszego dorobku kulturalnego. Tysiące dwo-
rów, a wśród nich wiele cennych dzieł architektury, w oczekiwaniu na
nową treść użytkową uległy i ulegają nierozumnej dewastacji. Ratunek dla
nich to przede wszystkim planowe włączenie do potrzeb życia okolicy. Po-
dobne niebezpieczeństwa zarysowują się przy spontanicznej odbudowie wsi
i miasteczek. Zatracenie, lub wydobycie wielu wartościowych elementów
zabytkowych i krajobrazowych, zależy od szybkiej i planowej ingerencji,
a więc znowu od umiejętności współpracy z czynnikami kształtującymi
nowe życie. Zadanie włączenia do życia wartości zabytkowych musi
podjąć służba konserwatorska; nie przez uroczyste urzędowanie i pisma
zakazujące, lecz wnikliwym kierującym i organizującym stosunkiem do
życia społecznego.