DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:[Rozprawy]
DOI Artikel:Bąk, Janina: Późnogotycka chrzcielnica w kościele NMP na Piasku we Wrocławiu
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.48043#0143
PÓŹNOGOTYCKA CHRZCIELNICA W KOŚCIELE NMP NA PIASKU WE WROCŁAWIU
W następnych trzech wnękach występuje wyobrażenie
ilustrujące Chrzest Jezusa w Jordanie (il. 12). Scenę
chrztu zamknięto w szerokiej kwaterze, którą flankują
dwie postacie aniołów w bocznych kwaterach. Św. Jan
Chrzciciel odziany w fałdzistą szatę, ma głowę odchyloną
do tyłu, a oblicze jego znamionuje spokój nie pozbawiony
ekspresji. Św. Jan dwoma rękami uniesionymi ku górze,
— a ręce te przez odpowiedni modelunek zdają się wy-
rażać wewnętrzne wzruszenie Jana — trzyma dzba-
nek, z którego wylewa wodę na głowę Chrystusa, o twa-
rzy zastygłej w półuśmiechu. Dłonie Jezusa złożone są
w modlitewnym geście, a cała postać chrzczonego obnażo-
najest do bioder, owiniętych perizonium. Nogi poruszone
skrętem w lewo, zanurzone są do połowy łydek w falującej
wodzie. W prawym narożniku górnym tej kwatery przed-
stawiono gołębicę oraz popiersie Boga Ojca z jabłkiem
królewskim w dłoni, jest to wyobrażenie jakby zawiesza-
ne w chmurach.
W prawej wnęce od sceny chrztu, umieszczono anioła
(il. 13) z suknią Jezusa. Suknia ta ma charakterystyczne
głębokie rozcięcia z przodu, jej fałdy łączą się z fałdowa-
niem sukni anioła. Twarz anioła jest określona wydatnym
potraktowaniem detalu, a więc ma wysokie czoło, na
które opadają spiralnie zwinięte loki, okrągłe wypukłe
oczy, mięsisty nos, płaskie szerokie policzki oraz wypukły
podbródek. Z poza ramion wystają dwa skrzydła, które
tworzą m.in. ramę wnęki (z prawej od Św. Jadwigi).
Faktura skrzydeł przypomina naturalne skrzydła wiel-
kich ptaków (orłów bądź jastrzębi). Postać ta ujęta
en trois ąuarts nie bierze bezpośredniego udziału w dzie-
jącej się akcji.
Z lewej strony flankuje scenę chrztu klęcząca postać
anioła ze spiralną pochodnią (il. 14). Anioł jest w porusze-
niu, jak również w modelunku twarzy podobny do
Św. Jana. Jest to twarz o wydłużonym owalu podkreślonym
prostymi, naturalnymi włosami, o długim nosie oraz
z ustami o nikłym uśmiechu. Szaty tego anioła suto
marszczone, podwinięte zostały w talii, a w partii od ud
oraz kolan przylegają do nich tak, że zauważa się ich
anatomiczny kształt. U dołu tworzą one bogatą dekora-
cję wnęki. Śkrzydła anioła z pochodnią tworzą naturalne
obramowanie tej kwatery, oddzielając ją od następnej
z wyobrażeniem Św. Opata.
Św. Augustyn (il. 15) przedstawiony w pozycji sie-
dzącej frontalnie, ubrany jest w strój ceremonialny. Na
głowie ma mitrę, wciśniętą w ramę wnęki, przeto spłasz-
czoną, spod mitry wystają proste, przycięte włosy za-
słaniające uszy. Oblicze świętego wyraźnie zindywiduali-
zowane, a to przez duże proste bruzdy między łukami
brwiowymi. Kapa biskupa spięta owalną klamrą na piersi,
przykrywa ramiona i opada miękko wzdłuż torsu, od-
chylona od prawej strony, łamie się grubymi fałdami
w miejscu ugięcia kolan. Natomiast fałdy tuniceli i dal-
matyki nakładają się na siebie, tworząc diagonalne i ho-
ryzontalne linie. To piękne fałdowanie szat świętego
u jego stóp wypełnia całą dolną płaszczyznę kwatery.
Spod kapy wystaje prawa ręka położona na kolanie, lewą
ręką w rękawiczce święty przytrzymuje olbrzymi pasto-
rał ułożony po przekątnej, zwrócony zakrzywieniem do
twarzy biskupa. Laska pastorału gruba, jego nodus
ma kształt wieżyczki, a wspomniane zakrzywienie zdo-
bione jest wystającymi żabkami.
Ikonografia wyobrażeń zawartych na omawia-
nej chrzcielnicy utrzymana jest w konwencji obowiązu-
jącej w XV w. I tak u podstawy skupia się świat zwierząt,
inaczej symboliczny świat grzechu albo świat dusz pragną-
cych oczyszczenia. Znany z przykładów chrzcielnic ro-
mańskich, gdzie zwierzątka były jednym z elementów
11.3. Plan kościoła NPM na Piasku we Wrocławiu,
wg L. Burgemeistra. (Repr. E. Ozgowicz)
wystroju rzeźbiarskiego, np. lwy, woły, dźwigające czaszę
chrzcielną, czasem potraktowane iluzorycznie, innym ra-
zem naturalistycznie, temat ten powatarza się w okresach
następujących po sobie6. Lwy występujące u podstawy
chrzcielnicy z Ulm są olbrzymie; w Reutlingen z ok.
1499 r. zwierzątka (il. 16) przylegają do boków podstawy
chrzcielnicy; w Brandenburgu zwierzątka z chrzcielnicy
ciągną korowodem; z tegoż okresu mamy przykłady
zwierząt na chrzcielnicach metalowych chociażby z Hol
czy z Hannoveru.
6 Bogaty materiał ilustracyjny do tego tematu znajdujemy w opraco-
waniach dotyczących regionalnych środowisk plastycznych oraz w mono-
grafiach o chrzcielnicach jak: A. NOELDEKE, Die Kunstdenkmdler der
Prorinz Hannover... Stadt Hannover, Hannover 1932, t. 1, cz. 2; — A. ER-
HARDT, Mitteldlterliche Taufen aus Erz und Stein,,.Hamburg 1939;—
K. FREYER, Sehleswigische Taufsteine, ,.Monatshefte fur Kunstwissen-
schaft” 12, Leipzig 1919;—A. MUNDT, Die Erztaufen Nord-Deutschland
von der Mitte des XIII bis zur Mitte des XIV Jahr, Leipzig 1908 i in.
129
W następnych trzech wnękach występuje wyobrażenie
ilustrujące Chrzest Jezusa w Jordanie (il. 12). Scenę
chrztu zamknięto w szerokiej kwaterze, którą flankują
dwie postacie aniołów w bocznych kwaterach. Św. Jan
Chrzciciel odziany w fałdzistą szatę, ma głowę odchyloną
do tyłu, a oblicze jego znamionuje spokój nie pozbawiony
ekspresji. Św. Jan dwoma rękami uniesionymi ku górze,
— a ręce te przez odpowiedni modelunek zdają się wy-
rażać wewnętrzne wzruszenie Jana — trzyma dzba-
nek, z którego wylewa wodę na głowę Chrystusa, o twa-
rzy zastygłej w półuśmiechu. Dłonie Jezusa złożone są
w modlitewnym geście, a cała postać chrzczonego obnażo-
najest do bioder, owiniętych perizonium. Nogi poruszone
skrętem w lewo, zanurzone są do połowy łydek w falującej
wodzie. W prawym narożniku górnym tej kwatery przed-
stawiono gołębicę oraz popiersie Boga Ojca z jabłkiem
królewskim w dłoni, jest to wyobrażenie jakby zawiesza-
ne w chmurach.
W prawej wnęce od sceny chrztu, umieszczono anioła
(il. 13) z suknią Jezusa. Suknia ta ma charakterystyczne
głębokie rozcięcia z przodu, jej fałdy łączą się z fałdowa-
niem sukni anioła. Twarz anioła jest określona wydatnym
potraktowaniem detalu, a więc ma wysokie czoło, na
które opadają spiralnie zwinięte loki, okrągłe wypukłe
oczy, mięsisty nos, płaskie szerokie policzki oraz wypukły
podbródek. Z poza ramion wystają dwa skrzydła, które
tworzą m.in. ramę wnęki (z prawej od Św. Jadwigi).
Faktura skrzydeł przypomina naturalne skrzydła wiel-
kich ptaków (orłów bądź jastrzębi). Postać ta ujęta
en trois ąuarts nie bierze bezpośredniego udziału w dzie-
jącej się akcji.
Z lewej strony flankuje scenę chrztu klęcząca postać
anioła ze spiralną pochodnią (il. 14). Anioł jest w porusze-
niu, jak również w modelunku twarzy podobny do
Św. Jana. Jest to twarz o wydłużonym owalu podkreślonym
prostymi, naturalnymi włosami, o długim nosie oraz
z ustami o nikłym uśmiechu. Szaty tego anioła suto
marszczone, podwinięte zostały w talii, a w partii od ud
oraz kolan przylegają do nich tak, że zauważa się ich
anatomiczny kształt. U dołu tworzą one bogatą dekora-
cję wnęki. Śkrzydła anioła z pochodnią tworzą naturalne
obramowanie tej kwatery, oddzielając ją od następnej
z wyobrażeniem Św. Opata.
Św. Augustyn (il. 15) przedstawiony w pozycji sie-
dzącej frontalnie, ubrany jest w strój ceremonialny. Na
głowie ma mitrę, wciśniętą w ramę wnęki, przeto spłasz-
czoną, spod mitry wystają proste, przycięte włosy za-
słaniające uszy. Oblicze świętego wyraźnie zindywiduali-
zowane, a to przez duże proste bruzdy między łukami
brwiowymi. Kapa biskupa spięta owalną klamrą na piersi,
przykrywa ramiona i opada miękko wzdłuż torsu, od-
chylona od prawej strony, łamie się grubymi fałdami
w miejscu ugięcia kolan. Natomiast fałdy tuniceli i dal-
matyki nakładają się na siebie, tworząc diagonalne i ho-
ryzontalne linie. To piękne fałdowanie szat świętego
u jego stóp wypełnia całą dolną płaszczyznę kwatery.
Spod kapy wystaje prawa ręka położona na kolanie, lewą
ręką w rękawiczce święty przytrzymuje olbrzymi pasto-
rał ułożony po przekątnej, zwrócony zakrzywieniem do
twarzy biskupa. Laska pastorału gruba, jego nodus
ma kształt wieżyczki, a wspomniane zakrzywienie zdo-
bione jest wystającymi żabkami.
Ikonografia wyobrażeń zawartych na omawia-
nej chrzcielnicy utrzymana jest w konwencji obowiązu-
jącej w XV w. I tak u podstawy skupia się świat zwierząt,
inaczej symboliczny świat grzechu albo świat dusz pragną-
cych oczyszczenia. Znany z przykładów chrzcielnic ro-
mańskich, gdzie zwierzątka były jednym z elementów
11.3. Plan kościoła NPM na Piasku we Wrocławiu,
wg L. Burgemeistra. (Repr. E. Ozgowicz)
wystroju rzeźbiarskiego, np. lwy, woły, dźwigające czaszę
chrzcielną, czasem potraktowane iluzorycznie, innym ra-
zem naturalistycznie, temat ten powatarza się w okresach
następujących po sobie6. Lwy występujące u podstawy
chrzcielnicy z Ulm są olbrzymie; w Reutlingen z ok.
1499 r. zwierzątka (il. 16) przylegają do boków podstawy
chrzcielnicy; w Brandenburgu zwierzątka z chrzcielnicy
ciągną korowodem; z tegoż okresu mamy przykłady
zwierząt na chrzcielnicach metalowych chociażby z Hol
czy z Hannoveru.
6 Bogaty materiał ilustracyjny do tego tematu znajdujemy w opraco-
waniach dotyczących regionalnych środowisk plastycznych oraz w mono-
grafiach o chrzcielnicach jak: A. NOELDEKE, Die Kunstdenkmdler der
Prorinz Hannover... Stadt Hannover, Hannover 1932, t. 1, cz. 2; — A. ER-
HARDT, Mitteldlterliche Taufen aus Erz und Stein,,.Hamburg 1939;—
K. FREYER, Sehleswigische Taufsteine, ,.Monatshefte fur Kunstwissen-
schaft” 12, Leipzig 1919;—A. MUNDT, Die Erztaufen Nord-Deutschland
von der Mitte des XIII bis zur Mitte des XIV Jahr, Leipzig 1908 i in.
129