DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Wspomnienia pośmiertne
DOI article:Kronika stowarzyszenia historyków sztuki
DOI article:Napierała, Odona: Nowe materiały dotyczące historii rozwoju i urbanizacji Rydzyny
DOI Page / Citation link: https://doi.org/10.11588/diglit.48043#0221
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
w 1837 r. — 1329, w 1841 r. — 1335,
w 1861 r. — 1493, w 1871 r. — 1342
w 1889 r. — 1202, w 1910 r. — 1147’
Według Kolberga ,,miasto to
w XVI wieku jeszcze zupełnie polskie
dziś [to znaczy 1876 r.] ani jednej
niema polskiej rodziny”. Również źród-
ła archiwalne podają, że ludność
,,składa się z samego Narodu Niemiec-
kiego, większa część mieszkańców jest
z Religii Ewanjelickiej [a żadna ?]
z Katolickiej, najmniej z Reformatów.
Starozakonni czyli żydów mało jest.
Z innych gatunków wyznań tu żadnego
niemasz Mieszkańca”.
Jeśli można by mieć pewne wątpli-
wości co do całkowitego wyeliminowa-
nia w tym okresie Polaków, to wydaje
się jednak, że liczba ich była bardzo,
znikoma. Według uzyskanych infor-
macji od starszych mieszkańców mia-
sta, przy końcu XIX w. w Rydzynie
11.2. Rydzyna. Projekt rozplanowania było 4—5 Polaków. Podobnie było
otoczenia zamkowego w latach 1940— w pobliskim Zaborowie, gdzie w 1890 r.
—1942. APMP i WP, Prace budowla- ponownie osiedlili się pierwsi dwaj
ne w Zakładzie wychowawczym NSDAP Polacy. Zasilenie ludnością polską
w Rydzynie 1940—1942, 3170, f. 87 nastąpiło na przełomie XIX i XX w.
do 92, proj. 2. (Przerys. O. Napierała) oraz w latach następnych.
przedmieściu. Ubodzy zaś utrzymy-
wali się częściowo z uprządzenia wełny
dla sukienników w Zaborowie, Boja-
nowie i Czerninie, inni natomiast,
których nie stać było na założenie
warsztatu, chodzili ,,po zarobku”.
Częste podkreślanie w źródłach nędzy
i biedy, wynikającej między innymi
z przemarszów wojsk napoleońskich,
stało się dla mieszkańców Rydzyny
pewnym bodźcem inspirującym różne
plany. W tym okresie proponowano
przekopanie kanału spławnego z Odry
do Obry (lub Warty) przez Rydzynę,
liczono bowiem, że przyczyni ęię on do
podniesienia handlu. Projektu tego
nie wykonano. Pod koniec XIX w.
doszło w Rydzynie do nieznacznego
ożywienia przemysłu. W 1905 r. wy-
budowano fabrykę cygar a w 1910 r.
małą gazownię benzolową. Należałoby
przy tym zaznaczyć, że już w r. 1857
przeprowadzono w odległości około
3 km od Rydzyny linię kolejową,
łączącą Poznań z Wrocławiem. Nie
wpłynęła ona jednak na korzystniejszy
rozwój, ponieważ książę Sułkowski nie
zgodził się na wytyczenie linii w blis-
kim sąsiedztwie miasteczka.
W dwudziestoleciu międzywojen-
nym zwiększyła się liczba mieszkań-
ców. W r. 1931 było 2306 osób. Mimo
znacznej ilości zamieszkujących w
miasteczku Polaków nadal przewaga
Niemców stawała się coraz wyraźniej-
sza. Równocześnie po 1920 r. obserwu-
jemy pewien rozwój w Rydzynie.
Miasto zaczęło powoli wkraczać w o-
kres stabilizacji. Dla jego dalszego
rozwoju postulowano budowę cegielni,
młyna i drobnego przemysłu drzew-
nego. Planów tych nie wykonano z po-
wodu wybuchu drugiej wojny świa-
towej .
W czasie okupacji niemieckiej
powstały nowe projekty dotyczące
otoczenia zamkowego. Zamek, w któ-
rym mieściło się w latach 1928—39
Gimnazjum im. Sułkowskich, prze-
znaczono na Zakład Wychowawczy
dla chłopców o nazwie Nationale
Politische Erzehungs Anstalt Wart-
heland. Celem była racjonalna i pla-
nowa zabudowa terenu na wschód i po-
łudniowy zachód od zamku, co w po-
łączeniu z zabudowaną w znacznej
mierze stroną północną stworzyłoby
pokaźny zespół gmachów z zamkiem
pośrodku (ił. 2). Rozbudowano sieć
pomieszczeń szkolnych, mieszkalnych
i gospodarczych. Pod względem ar-
11.3. Rydzyna. Oficyna mieszkalna do-
mu Rynek 12. (Fot. O. Napierała)
11.4. Rydzyna. Fragment zabudowy ka-
lenicowej w pierzei płn.—zach. rynku
z widokiem na ratusz i pomnik Św.
Trójcy. (Fot. O. Napierała)
11.5. Rydzyna. Fragment dekoracji bel-
kowanych stropów: a) ul. Poniatow-
skiego 20 (dom rozebrany), b) ul. Ma-
tejki 3, c) wzgórze wiatraków (dom ro-
zebrany). (Rys. O. Napierała)
Warunki ekonomiczne i polityczne chitektonicznym i estetycznym pro-
w XIX w. wpłynęły na zmniejszenie jektowano wzniesienie wszystkich
zaludnienia w Rydzynie. Wprawdzie gmachów w dwóch kondygnacjach,
od 1817 r. liczba mieszkańców dość Istniał zamiar przebudowy całej za-
znacznie się podniosła, ale po 1870 r. chodniej pierzei rynku. Projekt prze- rynku pomnik św. Trójcy miał być
zaczęła znowu spadać. W 1807 r. było widywał umieszczenie po obu stro- usunięty jako hamujący ruch uliczny.
1060 mieszkańców, w 1811 r. -—-1195, nach ratusza biur, sal do zebrań, Wielokrotnie omawiane projekty nie
w 1815 r.— 1092, w 1817 r.— 1250, teatru itd. Usytuowany na środku doczekały się realizacji, ograniczono
207
w 1837 r. — 1329, w 1841 r. — 1335,
w 1861 r. — 1493, w 1871 r. — 1342
w 1889 r. — 1202, w 1910 r. — 1147’
Według Kolberga ,,miasto to
w XVI wieku jeszcze zupełnie polskie
dziś [to znaczy 1876 r.] ani jednej
niema polskiej rodziny”. Również źród-
ła archiwalne podają, że ludność
,,składa się z samego Narodu Niemiec-
kiego, większa część mieszkańców jest
z Religii Ewanjelickiej [a żadna ?]
z Katolickiej, najmniej z Reformatów.
Starozakonni czyli żydów mało jest.
Z innych gatunków wyznań tu żadnego
niemasz Mieszkańca”.
Jeśli można by mieć pewne wątpli-
wości co do całkowitego wyeliminowa-
nia w tym okresie Polaków, to wydaje
się jednak, że liczba ich była bardzo,
znikoma. Według uzyskanych infor-
macji od starszych mieszkańców mia-
sta, przy końcu XIX w. w Rydzynie
11.2. Rydzyna. Projekt rozplanowania było 4—5 Polaków. Podobnie było
otoczenia zamkowego w latach 1940— w pobliskim Zaborowie, gdzie w 1890 r.
—1942. APMP i WP, Prace budowla- ponownie osiedlili się pierwsi dwaj
ne w Zakładzie wychowawczym NSDAP Polacy. Zasilenie ludnością polską
w Rydzynie 1940—1942, 3170, f. 87 nastąpiło na przełomie XIX i XX w.
do 92, proj. 2. (Przerys. O. Napierała) oraz w latach następnych.
przedmieściu. Ubodzy zaś utrzymy-
wali się częściowo z uprządzenia wełny
dla sukienników w Zaborowie, Boja-
nowie i Czerninie, inni natomiast,
których nie stać było na założenie
warsztatu, chodzili ,,po zarobku”.
Częste podkreślanie w źródłach nędzy
i biedy, wynikającej między innymi
z przemarszów wojsk napoleońskich,
stało się dla mieszkańców Rydzyny
pewnym bodźcem inspirującym różne
plany. W tym okresie proponowano
przekopanie kanału spławnego z Odry
do Obry (lub Warty) przez Rydzynę,
liczono bowiem, że przyczyni ęię on do
podniesienia handlu. Projektu tego
nie wykonano. Pod koniec XIX w.
doszło w Rydzynie do nieznacznego
ożywienia przemysłu. W 1905 r. wy-
budowano fabrykę cygar a w 1910 r.
małą gazownię benzolową. Należałoby
przy tym zaznaczyć, że już w r. 1857
przeprowadzono w odległości około
3 km od Rydzyny linię kolejową,
łączącą Poznań z Wrocławiem. Nie
wpłynęła ona jednak na korzystniejszy
rozwój, ponieważ książę Sułkowski nie
zgodził się na wytyczenie linii w blis-
kim sąsiedztwie miasteczka.
W dwudziestoleciu międzywojen-
nym zwiększyła się liczba mieszkań-
ców. W r. 1931 było 2306 osób. Mimo
znacznej ilości zamieszkujących w
miasteczku Polaków nadal przewaga
Niemców stawała się coraz wyraźniej-
sza. Równocześnie po 1920 r. obserwu-
jemy pewien rozwój w Rydzynie.
Miasto zaczęło powoli wkraczać w o-
kres stabilizacji. Dla jego dalszego
rozwoju postulowano budowę cegielni,
młyna i drobnego przemysłu drzew-
nego. Planów tych nie wykonano z po-
wodu wybuchu drugiej wojny świa-
towej .
W czasie okupacji niemieckiej
powstały nowe projekty dotyczące
otoczenia zamkowego. Zamek, w któ-
rym mieściło się w latach 1928—39
Gimnazjum im. Sułkowskich, prze-
znaczono na Zakład Wychowawczy
dla chłopców o nazwie Nationale
Politische Erzehungs Anstalt Wart-
heland. Celem była racjonalna i pla-
nowa zabudowa terenu na wschód i po-
łudniowy zachód od zamku, co w po-
łączeniu z zabudowaną w znacznej
mierze stroną północną stworzyłoby
pokaźny zespół gmachów z zamkiem
pośrodku (ił. 2). Rozbudowano sieć
pomieszczeń szkolnych, mieszkalnych
i gospodarczych. Pod względem ar-
11.3. Rydzyna. Oficyna mieszkalna do-
mu Rynek 12. (Fot. O. Napierała)
11.4. Rydzyna. Fragment zabudowy ka-
lenicowej w pierzei płn.—zach. rynku
z widokiem na ratusz i pomnik Św.
Trójcy. (Fot. O. Napierała)
11.5. Rydzyna. Fragment dekoracji bel-
kowanych stropów: a) ul. Poniatow-
skiego 20 (dom rozebrany), b) ul. Ma-
tejki 3, c) wzgórze wiatraków (dom ro-
zebrany). (Rys. O. Napierała)
Warunki ekonomiczne i polityczne chitektonicznym i estetycznym pro-
w XIX w. wpłynęły na zmniejszenie jektowano wzniesienie wszystkich
zaludnienia w Rydzynie. Wprawdzie gmachów w dwóch kondygnacjach,
od 1817 r. liczba mieszkańców dość Istniał zamiar przebudowy całej za-
znacznie się podniosła, ale po 1870 r. chodniej pierzei rynku. Projekt prze- rynku pomnik św. Trójcy miał być
zaczęła znowu spadać. W 1807 r. było widywał umieszczenie po obu stro- usunięty jako hamujący ruch uliczny.
1060 mieszkańców, w 1811 r. -—-1195, nach ratusza biur, sal do zebrań, Wielokrotnie omawiane projekty nie
w 1815 r.— 1092, w 1817 r.— 1250, teatru itd. Usytuowany na środku doczekały się realizacji, ograniczono
207