DOI Heft:
Nr. 1/2
DOI Artikel:Szablowski, Jerzy: Zagadnienie inwentaryzacji zabytków sztuki w Polsce
DOI Seite / Zitierlink: https://doi.org/10.11588/diglit.37711#0030
JERZY SZABŁOWSKI
Zagadnienie inwentaryzacji zabytków sztuki
w Polsce
Zagadnienie inwentaryzacji zabytków sztuki w Polsce poddane zostało
już tyle razy tak wielostronnej dyskusji, iż ponowne poruszanie tego te-
matu narazić może łatwo na zarzut „wybijania drzwi otwartych4'. Jeśli
mimo to powracam tutaj do niego, to skłaniają mnie do tego dwie przy-
czyny: po pierwsze świadomość, że dotychczasowe wyniki inwentaryzacji,
prowadzonej u nas od przeszło czterdziestu lat, nie są całkiem zadawala-
jące i że wobec tego zachodzi konieczność zastanowienia się nad ich po-
prawą; po drugie przekonanie o potrzebie zrewidowania dotychczasowego
programu inwentaryzacyjnego w związku z ogromnymi stratami i zmia-
nami, jakie zaszły ostatnio w stanie naszych zabytków na skutek wojny
i przemian społecznych.
1. Dotychczasowe osiągnięcia. Pozytywnym, wiel-
kiego znaczenia osiągnięciem w dziedzinie inwentaryzacji jest niewątpli-
wie zgromadzenie w archiwum Centralnego Biura Inwentaryzacyjnego
około 35.000 klisz fotograficznych zabytków sztuki w Polsce i około 3.000
zdjęć architektoniczno - pomiarowych polskich budowli zabytkowych. Jak
wielką wagę posiadają te materiały dla samej tylko odbudowy kraju po
zniszczeniach wojennych wskazuje przykład Warszawy: znajdujące się
w archiwum C. B. I. pomiary wszystkich prawie ważniejszych warszaw-
skich zabytków architektury, kopiowane obecnie na zamówienie Biura Od-
budowy Stolicy, stanowią podstawowy materiał rekonstrukcyjny, bez któ-
rego nie można wprost myśleć o wskrzeszeniu przedwojennej postaci za-
bytkowej Warszawy. Zdjęcia pomiarowe i fotograficzne zabytków sztuki
znajdujące się w C. B. I., zbierane po większej części nie systematycznie
lecz dorywczo (przeważnie pod- kątem widzenia potrzeb konserwator-
skich), stojące nie zawsze na wymaganym poziomie technicznym (jako
niejednokrotnie wykonane przez pomocnicze siły architektoniczne względ-
nie fotografów amatorów), wreszcie nie posiadające odpowiedników
w opisach inwentaryzacyjnych, nie mogą być jednak uważane za właściwą
inwentaryzację, lecz jedynie za podkład pod przyszłą inwentaryzację. Przy
topograficznej zasadzie inwentarza, opartej o administracyjny podział
Rzeczypospolitej na powiaty, można mówić o ukończeniu pracy na pewnym
odcinku dopiero wówczas, gdy sporządzony został wyczerpujący pod wzglę-
dem opisowym, fotograficznym i pomiarowym inwentarz całego powiatu.
I to nie tylko sporządzony, lecz odrazu wydany drukiem. Dopiero bowiem
drukowany inwentarz służyć może w pełni celom, dla których jest wyko-
nany : naukowym, konserwatorskim, wychowawczo - społecznym i propa-
gandowym, jako dostępny dla wszystkich: zarówno dla naukowców i kon-
serwatorów jak dla szerokich sfer społeczeństwa, zarówno dla nas jak dla
cudzoziemców. Materiały nieogłoszone odrazu, muszą być w razie druku
sprawdzane w terenie dla wprowadzenia zmian zaszłych w międzyczasie
w stanie zabytków, z czym łączą się dodatkowe, zupełnie niepo-
trzebne koszta. Mogą one również ulec zniszczeniu lub rozproszeniu, co
spotkało część na szczęście nieznaczną, materiałów C. B. I., spaloną przez
Niemców po powstaniu warszawskim lub rozwleczoną na Śląsku. — Pod
Zagadnienie inwentaryzacji zabytków sztuki
w Polsce
Zagadnienie inwentaryzacji zabytków sztuki w Polsce poddane zostało
już tyle razy tak wielostronnej dyskusji, iż ponowne poruszanie tego te-
matu narazić może łatwo na zarzut „wybijania drzwi otwartych4'. Jeśli
mimo to powracam tutaj do niego, to skłaniają mnie do tego dwie przy-
czyny: po pierwsze świadomość, że dotychczasowe wyniki inwentaryzacji,
prowadzonej u nas od przeszło czterdziestu lat, nie są całkiem zadawala-
jące i że wobec tego zachodzi konieczność zastanowienia się nad ich po-
prawą; po drugie przekonanie o potrzebie zrewidowania dotychczasowego
programu inwentaryzacyjnego w związku z ogromnymi stratami i zmia-
nami, jakie zaszły ostatnio w stanie naszych zabytków na skutek wojny
i przemian społecznych.
1. Dotychczasowe osiągnięcia. Pozytywnym, wiel-
kiego znaczenia osiągnięciem w dziedzinie inwentaryzacji jest niewątpli-
wie zgromadzenie w archiwum Centralnego Biura Inwentaryzacyjnego
około 35.000 klisz fotograficznych zabytków sztuki w Polsce i około 3.000
zdjęć architektoniczno - pomiarowych polskich budowli zabytkowych. Jak
wielką wagę posiadają te materiały dla samej tylko odbudowy kraju po
zniszczeniach wojennych wskazuje przykład Warszawy: znajdujące się
w archiwum C. B. I. pomiary wszystkich prawie ważniejszych warszaw-
skich zabytków architektury, kopiowane obecnie na zamówienie Biura Od-
budowy Stolicy, stanowią podstawowy materiał rekonstrukcyjny, bez któ-
rego nie można wprost myśleć o wskrzeszeniu przedwojennej postaci za-
bytkowej Warszawy. Zdjęcia pomiarowe i fotograficzne zabytków sztuki
znajdujące się w C. B. I., zbierane po większej części nie systematycznie
lecz dorywczo (przeważnie pod- kątem widzenia potrzeb konserwator-
skich), stojące nie zawsze na wymaganym poziomie technicznym (jako
niejednokrotnie wykonane przez pomocnicze siły architektoniczne względ-
nie fotografów amatorów), wreszcie nie posiadające odpowiedników
w opisach inwentaryzacyjnych, nie mogą być jednak uważane za właściwą
inwentaryzację, lecz jedynie za podkład pod przyszłą inwentaryzację. Przy
topograficznej zasadzie inwentarza, opartej o administracyjny podział
Rzeczypospolitej na powiaty, można mówić o ukończeniu pracy na pewnym
odcinku dopiero wówczas, gdy sporządzony został wyczerpujący pod wzglę-
dem opisowym, fotograficznym i pomiarowym inwentarz całego powiatu.
I to nie tylko sporządzony, lecz odrazu wydany drukiem. Dopiero bowiem
drukowany inwentarz służyć może w pełni celom, dla których jest wyko-
nany : naukowym, konserwatorskim, wychowawczo - społecznym i propa-
gandowym, jako dostępny dla wszystkich: zarówno dla naukowców i kon-
serwatorów jak dla szerokich sfer społeczeństwa, zarówno dla nas jak dla
cudzoziemców. Materiały nieogłoszone odrazu, muszą być w razie druku
sprawdzane w terenie dla wprowadzenia zmian zaszłych w międzyczasie
w stanie zabytków, z czym łączą się dodatkowe, zupełnie niepo-
trzebne koszta. Mogą one również ulec zniszczeniu lub rozproszeniu, co
spotkało część na szczęście nieznaczną, materiałów C. B. I., spaloną przez
Niemców po powstaniu warszawskim lub rozwleczoną na Śląsku. — Pod