Czerni, Krystyna: Rezerwat sztuki: tropami artystów polskich XX wieku (Kraków, 2000)

werenność. „Sztuka nie jest odbiciem rzeczywistości - jest odpowiedzią
na rzeczywistość!” -jestjej przedłużeniem, a więc realnością samą. Sko-
ro tak, to rządzą nią te same prawa co życiem: miłość, nienawiść, za-
zdrość, wstyd, cierpienie. Kantor odrzucał pojęcie fikcji, złudzenia, szu-
kając w obrazie prawdy własnej, gotów bronić jej, apodyktycznie i nie-
ustępliwie, czasem zaś z rozpaczliwą niemal bezradnością: „Mówi się:
ten obraz jest niepodobny do niczego. Chciałoby się widzieć na obrazie
krzesło. Pytanie: czy krzesło jest podobne do czegoś? Czy malarstwo nie
może być jak krzesło: niepodobne do niczego?”
W realność i samoistność świata sztuki wierzył święcie, nawet fanto-
my, które zaczęły nawiedzać go przed śmiercią, przychodziły stamtąd: Po
raz drugi zastąpił mi drogę żołnierz napoleoński z obrazu Goyi (1990), Pewnej
nocy po raz drugi weszła do mojego pokoju Infantka Velazqueza (1990). To byli
prawdziwi, równorzędni partnerzy jego dialogu: strażnicy wzruszeń,
świadkowie rozterek i poszukiwań. Od nich uczył się tego, co chciał prze-
kazać innym, w sztuce i w życiu: nonkonformizmu i bezinteresowności,
odwagi zaczynania ciągle od początku, niezależności w każdych warun-
kach i za każdą cenę. Malarstwo było jego prawdziwą ojczyzną i domem,
mieszkał w sztuce, do nas zszedł z płótna tylko na chwilę. Przybył - tak
jak Alicja - z drugiej strony zwierciadła.

1992

deusz Kantor