Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (19.1957)

TADEUSZ ST. JAROSZEWSKI, MAREK KWIATKOWSKI


II. 2. Kościół św. Anny (bernardynów) w Warszawie. (wg Schmidtnera, fot. PIS)

Nie (będziemy w tym miejscu charakteryzować pu-
blikacji Budowy kościołów. Zrobili to już wymienieni
wyżej autorzy. Chcemy tutaj poruszyć przede wszyst-
kim ciągle jeszcze otwarty problem fasady, stanowią-
cej najważniejszy składnik koncepcji plastycznej każ-
dego z czterech typów kościołów, zawartych w publi-
kacji Aignera. Najbardziej charakterystycznym, wyróż-
niającym motywem fasady Aignera jest połączenie
dwóch elementów: trójkątnego frontonu i wyrastającej
ponad nim attyki ze schodkowym szczytem. Zestawie-
nie trójkątnego frontonu i attyki (jeszcze bez zwień-
czenia w postaci schodkowego szczytu) występuje w pol-
skim klasycyzmie przed rozpoczęciem przez Aignera
szerszej działalności architektonicznej. Trójkątny fron-
ton nałożony niejako na ąttykę znajdujemy np. w ko-
ściele w Szczepanowie w powiecie brzeskim (1781)3.
Motyw ten będący wyraźnym echem Palladia (II Re-
dentore) spotykamy również w szeregu budowli świec-
kich, jak np. w Prochowni w Warszawie (1769) 4 oraz
w pałacu Działyńskich w Poznaniu (z lat 1780—17-90) 5.
3 Katalog zabytków sztuki w Polsce, I, Województwo kra-
kowskie, Warszawa 1953, s. 86.
4 Data wg tablicy erekcyjnej, której odrys znajduje się
w Delineacji Hiża (Delineacya Miasta Rezydencyonalnego lego
K. Mci Warszawy ... w Roku 1771), Gab. Rycin Bibl. U. W.
5 Zachwatowicz J., Architektura polska do połowy XIX
wieku, Warszawa 1956, ii. 418.
« Łoza S., Architekci i budowniczowie w Polsce, Warszawa
1954, s. 9.

Rozwinięcie tego motywu nastąpiło poprzez wzboga-
cenie form attyki, która otrzymała zwieńczenie w po-
staci schodkowego szczytu. Znalazło to między innymi
wyraz w fasadzie kościoła bernardynów w Warszawie
(1788) 6, wspólnym dziele Aignera i Stanisława Kostki
Potockiego jak również w zugowskim projekcie prze-
budowy kościoła w Raszynie (ok. 1790)7. Oczywiście
trudno w tym wypadku sugerować oddziaływanie fa-
sady bernardyńskiej. Genezy szczytu schodkowego fa-
sady kościoła raszyńskiego szukać należy przede wszy-
stkim w kręgu sztuki samego Zuga i Scihroegera, któ-
rzy niejednokrotnie operowali motywem schodkowego
dachu przypominającego w widoku frontalnym oma-
wiany szczyt (por. projekty willi Teppera w Głoskowie
i Łyszkiewicza na Faworach)8.
W tym szerokim kręgu wypracowywania nowych
form niemałą rolę odegrała fasada kościoła warszaw-
skich bernardynów, bliska ipalladiańskim świątyniom
San Giorgio Maggiore i II Redentore w Wenecji. Różni
się ona jednak znacznie od wzorów wyjściowych, sta-
< Fijałkowski W., Kościół parafialny w Raszynie, Biuletyn
H. S. XVI (1954), nr 3, s. 339 i 340.
8 Projekty te znajdują się w Gabinecie Rycin U. W. Re-
produkowane są: projekt willi Teppera w książce Lauterba-
cha A., Styl Stanisława Augusta, Warszawa 1918; projekt willi
Łyszkiewicza w artykule Lorentza S., Architektura wieku
Oświecenia w świetle przemian w życiu gospodarczym i umy-
słowym, Biuletyn H. S. XIII (1951), nr 4, s. 16.

76