Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (19.1957)

ALEKSANDRA MELBECHOWSKA

„ALBUM GOŁUCHOWSKT4 TEOFILA KWIATKOWSKIEGO*

W gabinecie rycin Muzeum Narodowego w Warsza-
wie znajduje się ciekawy, prawie zupełnie nieznany
album zawierający 3'7 akwarel Teofila Kwiatkowskiego,
oznaczony nazwiskiem artysty, a określany najczęściej
z racji swego pochodzenia jako „Album Gołuchowski“.
Zawarte w nim akwarele stanowią interesujący zespół,
którym warto się zająć nie tylko ze względu na jego
dużą wartość ikonograficzną i artystyczną, ale przede
wszystkim z uwagi na osobę samego autora.
Teofil Kwiatkowski, który spędził GO lat życia na
emigracji jest artystą mało znanym, dzieła jego w więk-
szości pozostają zagranicą, w Polsce znajduje się tylko
znikomy ich procent; wiele prac uległo zniszczeniu. Nie-
wielka literatura dotycząca artysty ogranicza, się do
kilku artykułów oraz szeregu błahych wzmianek pow-
tarzających na ogół te same wiadomości1. Przed wojną
Z. Batowski zebrał poważne materiały do projektowa-
nej monografii o Kwiatkowskim; niestety śmierć uczo-
nego przerwała tę pracę, a zebrana dokumentacja za-
ginęła 2. Zniszczona została również w czasie ostatniej
wojny teka życiorysowa artysty spalona wraz ze
zbiorami Biblioteki Rapperswilskiej3.
Kwiatkowskiego wymienia się zazwyczaj jako dru-
giego romantyka polskiego po Piotrze Michałowskim,
jako przedstawiciela bardziej kameralnego, salonowego
i sentymentalnego nurtu naszego romantyzmu. Znana
* Za cenne rady i wskazówki jakie otrzymałam w czasie
pracy nad niniejszym artykułem składam serdeczne podzię-
kowanie p. Andrzejowi Ryszkiewiczowi. Pragnę również po-
dziękować za życzliwą pomoc przy opracowaniu katalogu pp.
Annie Chamiec, Jadwidze Jaworskiej i Marii Mrozińskiej.
i Podaję wybór obszerniejszych artykułów i krytyk oraz
najważniejszych wzmianek dotyczących T. Kwiatkowskiego:
Buszard L., Kronika Sztuk Pięknych, Tyg. Illustrowany 1863, II,
s. 366, 375; Chroniąue des Arts 1891, nr 33, s. 263 [nekrolog];
świat 1891, nr 19, s. 466 [nekrolog]; Kronika [wsp. pośm.],
Tyg. Illustrowany 1891, II, s. 254; W. G[erson], ś. p. T. Kwiat-
kowski, Tyg. Illustrowany 1891, II, s. 327, 330; Bołoz-Antonie-
wicz J., Katalog wystawy sztuki polskiej..., Lwów 1894, s. 190;
H. D[obrzycki], Portrety Chopina, Tyg. Illustrowany 1896, I,
s. 148—149; Krótkie wzmianki o nieżyjących malarzach pol-
skich na Wyst. Retrospektywnej otwartej w maju 1898 r.
w Warszawie, Warszawa 1898, s. 36; Hoesick F., śmierć Cho-
pina, Kraj, Petersburg 1899, nr 41, s. 196; Piątkowski H„
Album Sztuki Polskiej, Warszawa 1901, s. 25, 127, 192; Udział
Polaków na wystawach paryskich w XIX stuleciu. Sztuka,
Paris 1904, nr 8—9, s. 400—415; Swieykowski E., Pamiętnik
TPSP..., wyd. I, Kraków 1905, s. 87, 395, 396; Olszewski M.,

jest historia przyjaźni artysty z Fryderykiem Chopinem
a liczne prace Kwiatkowskiego związane z osobą wiel-
kiego kompozytora zyskały sobie znaczną popularność.
Jednakże ta suma wiedzy oparta zresztą na dość nikłym
podkładzie dokumentacyjnym, w części nawet nie wy-
czerpuje istotnych problemów bogatej i ciekawej twór-
czości artysty. Kwiatkowski — romantyk, uczestnik
powstania listopadowego, człowiek który przeżył pra-
wie cały wiek dziewiętnasty, mistrz małych form ce-
lujący w subtelnym malarstwie akwarelowym — po-
zostaje w zasadzie nieznany. Dlatego też wydaje się po-
żyteczne omówienie cyklu interesujących akwarel te-
go artysty zawartych w „Albumie Gołuchowskim“,
który szczęśliwie uniknął zniszczeń wojennych. Warto
też, chociażby najogólniej przypomnieć na tym miejscu
najważniejsze fakty z życia i działalności artysty.
Teofil Antoni Kwiatkowski urodził się w Pułtusku
dn. 21 lutego 1809 r. Studia malarskie odbywał na
Oddziale Sztuk Pięknych Uniwersytetu Warszawskiego
u A. Brodowskiego, będąc równocześnie stypendystą
Instytutu Pedagogicznego4. W latach 1830—31 brał
udział w powstaniu listopadowym jako podporucznik
czwartego pułku piechoty liniowej 5. Po upadku powsta-
nia wyemigrował do Anglii, a następnie przeniósł się
do Francji osiadając na stałe w Paryżu. Tu kontynuo-
wał studia artystyczne początkowo u A. Scheffera, póź-
niej w pracowni L. Cognieta. W Paryżu poznał m. i.
Rozwój malarstwa polskiego, Kraków 1907, s. 144—149; Idzi-
kowski M., Sydow B. E., Portret Fryderyka Chopina, Kraków
1952; Suchodolska M., Chopin w twórczości Teofila Kwiatkow-
skiego, Stolica 1955, nr 24, s. 10; Porębski M., Polskie malar-
stwo historyczne doby romantyzmu a rozwój historycznej
świadomości narodu. Sztuka 1 Krytyka 1956, nr 1—2 (25—26),
s. 98—99.
2 Wiadomość tę zawdzięczam p. Natalii Batowskiej. Po-
dają ją również Idzikowski M., Sydow B. E., jw., s. XXI.
3 Lewak A., Katalog rękopisów Biblioteki Narodowej I.
Zbiory Biblioteki Rapperswilskiej, Warszawa 1929, s. 13, nr 5.
4 Bieliński J., Królewski Uniwersytet Warszawski, Warsza-
wa 1907, t. I, s. 726.
5 „Podporucznik Teofil Kwiatkowski z r. 1831... dagerotyp
z obrazu, owal 5,5 x 4,5 cm, popiersie wprost w surducie mun-
durowym". Na odwrocie napis: „Portret mego brata Teofila
który służył w 4 pułku linlowem wojsk Pol. ofiarowywam
Curce [!] Mojej Aurelii Godeckiei. Dnia 16 Marca 1897 Roku
Leon Kwiatkowski'1 [praca zaginiona]. Inwentarz zbiorów
Muzeum Wojska, Warszawa 1929, s. 102, nr 622; zob. także Ka-
talog wystawy powstania listopadowego, Warszawa 1931, s. 33,
nr 222.

4

49