DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki
DOI article:Bocheński, Zbigniew: O sztuce płatnerskiej i o zbrojach Kunza Lochnera (1510 - 1567), wykonanych dla Polski: (streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Krakowskiego w dniu 3.II.1956 r.)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41525#0201
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
ZBIGNIEW BOCHEŃSKI
O SZTUCE PŁATNERSKIEJ I O ZBROJACH KUNZA LOCHNERA (1510—1567),
WYKONANYCH DLA POLSKI
(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Krakowskiego w dniu 3.II.1956 r.)
II. 1. Sztokholm, Liurustkammaren.
Zbroja Zygmunta Augusta wykona-
na przez Kunza Lochnera.
O sztuce płatnerskiej możemy mó-
wić właściwie dopiero w odniesie-
niu do XV wieku, w którym wy-
kształciła się ostatecznie pełna zbro-
ja płytowa, okrywająca wojownika
i jego rumaka. Okres rozkwitu przy-
pada na drugą połowę XV wieku
i cały prawie wiek XVI. Stulecie
następne przynosi jej upadek. Nau-
ka olbca, interesująca się od dawna
II. 2. Wiedeń, Kunsthistorisches
Museum. Zbroja Mikołaja Radziwiłła
Czarnego wykonana przez Kunza
Lochnera.
zagadnieniem uzbrojenia, przeorała
już tę dziedzinę ustalając ewolucję
i chronologię poszczególnych typów,
odmian i rodzajów na dziesiątki lat
i określając najściślej ich lokaliza-
cję, a w wielu wypadkach warszta-
ty majstrów. Ostatnie zaś trzydzie-
stolecie przyniosło prace, włącza-
jące śmiało zagadnienie płatnerstwa
w ramy rozważań formalnych, z
punktu widzenia historii sztuki. Za-
sługa na tym polu przypada grupie
badaczy wiedeńskich, której czoło-
wym przedstawicielem jest Bruno
Thomas, kierownik zbrojowni oraz
działów rzeźb i rzemiosła artystycz-
nego w Kunthistorisches Museum.
Zagadnienie sztuki płatnerskiej w
Polsce leży właściwie odłogiem. Nie
sprzyjał jego opracowaniu stan na-
szych zbiorów, ubogich w zasadzie
w okazy z tej dziedziny (oprócz zbroi
polskich pochodzących, zresztą pra-
wie wyłącznie, z w. XVII). Mini-
malną ilość zbroi — jeśli idzie o
płatnerstwo zachodnie — posiadało
np. Muzeum Wojska w Warszawie
(gdzie od r. 1945 sytuacja na tym
polu zmieniła się radykalnie na ko-
rzyść). Niezbyt wiele było ich w in-
nych zbiorach publicznych. Jedyna
zaś zbrojownia o wyjątkowym zna-
czeniu historycznym, zbrojownia Ra-
dziwiłłów w Nieświeżu, zakończyła
właściwie swoje istnienie już w okre-
sie międzywojennym, kiedy najlep-
sze jej okazy wyjechały za granicę,
aby rozejść się po obcych zbiorach.
Rozkwit sztuki płatnerskiej w XVI
wieku ześrodkował się przede wszy-
stkim w uświęconych już tradycją
tego rzemiosła warsztatach Inns-
bruka, Augsburga, Landshuta i No-
rymbergi. Nieco na dalszym planie
stały miasta w innych 'krajach, jak
np. Mediolan, Bruksela, Green-
wich. Wschód Europy gustował, jak
wiadomo, w pancerzu kolczym. W
Polsce panowała w znacznej prze-
wadze moda zachodnia, przynaj-
mniej do czasów Batorego. W nie-
licznych — o ile można sądzić —
warsztatach po miastach produkował
zbroje rzemieślnik, związany jeszcze
często swym pochodzeniem lub sto-
sunkami z miastami niemieckimi.
Znaczną (a może i znaczniejszą) ro-
lę odgrywał import, przy czym na
pierwszy plan wysunęła się Norym-
berga. Z Norymberg! też przybył
w r. 1559 do Krakowa płatnerz
Kunze Łochner w celu odbioru pie-
niędzy za zbroje, dostarczone prze-
zeń królowi Zygmuntowi Augustowi
Trzy okazy sztuki płatnerskiej
Lochnera (nad którymi badania prze-
prowadzili: K. S. Steneberg —
Sztokholm, R. Przeździecki, B. Tho-
mas — Wiedeń i W. Arendt — Mo-
skwa) przeszły jeszcze w wieku XVI
drogą podarunków na dwory obce.
Jeden z nich wykonany był dla Zyg-
munta Augusta, drugi dla Mikołaja
Radziwiłła Czarnego (zm. 1565) a
trzeci znajdował się w posiadaniu
Stefana Batorego. Zbroję Zygmunta
Augusta przesłała w r. 1574 Anna
Jagiellonka szwagrowi swemu Ja-
nowi III szwedzkiemu z przeznacze-
niem dla syna Zygmunta (obecnie
w Livrustkammaren w Sztokhol-
mie), zbroję Radziwiłła podarował
w r. 1580 syn Mikołaj Krzysztof
„Sierotka" Ferdynandowi II tyrol-
skiemu do jego zbioru w Ambras
(dzisiaj w Kunsthistorisches Mu-
seum w Wiedniu), trzecie zaś dzieło
Lochnera zawiózł w r. 1584 poseł
Batorego Sapieha carowi moskiew-
skiemu (obecnie w Muzeum Histo-
rycznym w Moskwie).
Najlepiej dochowała się zbroja
Zygmunta Augusta, złożona z kom-
pletu na rycerza i konia. Do bardziej
II. 3. Moskwa, Muzeum Historycz-
ne. Naczółek zbroi końskiej wyko-
nanej przez Kunza Lochnera.
191
ZBIGNIEW BOCHEŃSKI
O SZTUCE PŁATNERSKIEJ I O ZBROJACH KUNZA LOCHNERA (1510—1567),
WYKONANYCH DLA POLSKI
(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Krakowskiego w dniu 3.II.1956 r.)
II. 1. Sztokholm, Liurustkammaren.
Zbroja Zygmunta Augusta wykona-
na przez Kunza Lochnera.
O sztuce płatnerskiej możemy mó-
wić właściwie dopiero w odniesie-
niu do XV wieku, w którym wy-
kształciła się ostatecznie pełna zbro-
ja płytowa, okrywająca wojownika
i jego rumaka. Okres rozkwitu przy-
pada na drugą połowę XV wieku
i cały prawie wiek XVI. Stulecie
następne przynosi jej upadek. Nau-
ka olbca, interesująca się od dawna
II. 2. Wiedeń, Kunsthistorisches
Museum. Zbroja Mikołaja Radziwiłła
Czarnego wykonana przez Kunza
Lochnera.
zagadnieniem uzbrojenia, przeorała
już tę dziedzinę ustalając ewolucję
i chronologię poszczególnych typów,
odmian i rodzajów na dziesiątki lat
i określając najściślej ich lokaliza-
cję, a w wielu wypadkach warszta-
ty majstrów. Ostatnie zaś trzydzie-
stolecie przyniosło prace, włącza-
jące śmiało zagadnienie płatnerstwa
w ramy rozważań formalnych, z
punktu widzenia historii sztuki. Za-
sługa na tym polu przypada grupie
badaczy wiedeńskich, której czoło-
wym przedstawicielem jest Bruno
Thomas, kierownik zbrojowni oraz
działów rzeźb i rzemiosła artystycz-
nego w Kunthistorisches Museum.
Zagadnienie sztuki płatnerskiej w
Polsce leży właściwie odłogiem. Nie
sprzyjał jego opracowaniu stan na-
szych zbiorów, ubogich w zasadzie
w okazy z tej dziedziny (oprócz zbroi
polskich pochodzących, zresztą pra-
wie wyłącznie, z w. XVII). Mini-
malną ilość zbroi — jeśli idzie o
płatnerstwo zachodnie — posiadało
np. Muzeum Wojska w Warszawie
(gdzie od r. 1945 sytuacja na tym
polu zmieniła się radykalnie na ko-
rzyść). Niezbyt wiele było ich w in-
nych zbiorach publicznych. Jedyna
zaś zbrojownia o wyjątkowym zna-
czeniu historycznym, zbrojownia Ra-
dziwiłłów w Nieświeżu, zakończyła
właściwie swoje istnienie już w okre-
sie międzywojennym, kiedy najlep-
sze jej okazy wyjechały za granicę,
aby rozejść się po obcych zbiorach.
Rozkwit sztuki płatnerskiej w XVI
wieku ześrodkował się przede wszy-
stkim w uświęconych już tradycją
tego rzemiosła warsztatach Inns-
bruka, Augsburga, Landshuta i No-
rymbergi. Nieco na dalszym planie
stały miasta w innych 'krajach, jak
np. Mediolan, Bruksela, Green-
wich. Wschód Europy gustował, jak
wiadomo, w pancerzu kolczym. W
Polsce panowała w znacznej prze-
wadze moda zachodnia, przynaj-
mniej do czasów Batorego. W nie-
licznych — o ile można sądzić —
warsztatach po miastach produkował
zbroje rzemieślnik, związany jeszcze
często swym pochodzeniem lub sto-
sunkami z miastami niemieckimi.
Znaczną (a może i znaczniejszą) ro-
lę odgrywał import, przy czym na
pierwszy plan wysunęła się Norym-
berga. Z Norymberg! też przybył
w r. 1559 do Krakowa płatnerz
Kunze Łochner w celu odbioru pie-
niędzy za zbroje, dostarczone prze-
zeń królowi Zygmuntowi Augustowi
Trzy okazy sztuki płatnerskiej
Lochnera (nad którymi badania prze-
prowadzili: K. S. Steneberg —
Sztokholm, R. Przeździecki, B. Tho-
mas — Wiedeń i W. Arendt — Mo-
skwa) przeszły jeszcze w wieku XVI
drogą podarunków na dwory obce.
Jeden z nich wykonany był dla Zyg-
munta Augusta, drugi dla Mikołaja
Radziwiłła Czarnego (zm. 1565) a
trzeci znajdował się w posiadaniu
Stefana Batorego. Zbroję Zygmunta
Augusta przesłała w r. 1574 Anna
Jagiellonka szwagrowi swemu Ja-
nowi III szwedzkiemu z przeznacze-
niem dla syna Zygmunta (obecnie
w Livrustkammaren w Sztokhol-
mie), zbroję Radziwiłła podarował
w r. 1580 syn Mikołaj Krzysztof
„Sierotka" Ferdynandowi II tyrol-
skiemu do jego zbioru w Ambras
(dzisiaj w Kunsthistorisches Mu-
seum w Wiedniu), trzecie zaś dzieło
Lochnera zawiózł w r. 1584 poseł
Batorego Sapieha carowi moskiew-
skiemu (obecnie w Muzeum Histo-
rycznym w Moskwie).
Najlepiej dochowała się zbroja
Zygmunta Augusta, złożona z kom-
pletu na rycerza i konia. Do bardziej
II. 3. Moskwa, Muzeum Historycz-
ne. Naczółek zbroi końskiej wyko-
nanej przez Kunza Lochnera.
191