DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki
DOI Artikel:Gadomski, Jerzy; Gadomski, Stanisław: Odkrycie gotyckiej polichromii w kościele parafialnym w Haczowie: (Streszczenie komunikatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Warszawskiego w dniu 10. I. 1956 r.)
DOI Artikel:Alicja, Karłowska: Poliptyk fromborski i plastyka toruńska przełomu wieku XV I XVI: (streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Poznańskiego w dniu 15.X.1956 r.)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41525#0198
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
chromie z Dębna i Harklowej. Szaty
traktowane miękko i bardzo płasko.
Powyżej sceny fragmenty wyższego
pasa malowideł, poniżej ślady orna-
mentu. Ostatnie odsłonięte fragmen-
ty gotyckiej polichromii znajdują
się w nawie, wysoko pod stropem,
na ścianie wschodniej w północnym
narożniku oraz na ścianie południo-
wej i północnej w miejscach, gdzie
poprzednio stały konfesjonały.
Wszystkie trzy fragmenty są mały-
mi wycinkami większych, nieczytel-
nych kompozycji.
We wszystkich opisanych obra-
zach poszczególne formy i plamy ko-
lorystyczne obwiedzione są czarnym
konturem, a w partiach twarzy i rąk
umbrą i sjeną paloną. Na specjalną
uwagę zasługują ślady czterech za-
cheuszy w prezbiterium umieszczo-
nych na wysokości około 2,20 m od
poziomu posadzki. Jeden z nich za-
chowany i odsłonięty prawie całko-
wicie ma formę krzyża równora-
miennego o rozszerzonych końcach
ramion, wpisanego w koło utworzone
z poszczególnych gałązek wici roś-
linnej. Zaćheusze haczowskie ma-
lowane minią, są wcześniejsze od
wyżej opisanej polichromii, ponie-
waż widać na nich wyraźnie jej śla-
dy. Są one prawdopodobnie najstar-
szymi malowidłami kościoła i łączą
się zapewne z jego pierwszą konse-
kracją.
Jednolity program ikonograficzny
całości mówi o tym, że polichromia
powstała w jednym czasie, a na pod-
stawie dość znacznych różnic styli-
stycznych w traktowaniu poszczegól-
nych scen wnioskować należy, że
twórcą jej nie był jeden człowiek,
lecz że wyszła ona spod pędzli dwóch
lub nawet -kilku artystów zatrud-
nionych jednocześnie przy zdobieniu
kościoła. Opisane powyżej fragmenty
są jedynie drobną częścią polichro-
mii znajdującej się pod warstwą
malowideł późniejszych. Dokładne
ustalenie czasu powstania malowi-
II. 4. Haczów, fragment polichromii
pn. ściany nawy. Odrys konturu po-
staci kobiecej. (Fot. S. Gadomski)
deł wymaga gruntownego oczysz-
czenia i przebadania odkrytych frag-
mentów, a pełny obraz całości otrzy-
mamy dopiero po usunięciu obecnej
polichromii i odsłonięciu pozostałych
partii pokrywających cały kościół.
Ze względu na pobieżność prze-
prowadzonych i opisanych powyżej
badań, należy się powstrzymać od
dokładniejszego datowania polichro-
mii, można jednak bez zbytniego ry-
zyka ustalić czas jej powstania na
ostatnią ćwierć wieku XV. W każ-
dym razie rzeczą niemożliwą jest
powstanie polichromii po roku 1626,
tj. po dacie rzekomego zbudowania
obecnego kościoła. Wobec istnienia
wcześniejszej polichromii należy
uważać datę powstania obecnego
kościoła za błędną i przesunąć ją
wstecz, prawdopodobnie utożsamia-
jąc z datą budowy pierwszego go-
tyckiego kościoła w Haczowie.
Kościół w Haczowie, uważany za
cenny zabytek polskiej architektu-
ry drewnianej, po ostatnich odkry-
ciach nabiera szczególnego znaczenia
ze względu na istnienie w nim nie-
znanej dotychczas gotyckiej poli-
chromii figuralnej na drewnie, sta-
nowiącej cenny wkład do historii
polskiego malarstwa ściennego. Nie-
stety, jak zaznaczyliśmy na począt-
ku, kościół w Haczowie znajduje się
w bardzo złym stanie. Ściany nawy
i prezbiterium wykazują znaczne od-
chylenie od pionu w kierunku pół-
nocnym, soboty wokół wschodniej
i północnej części prezbiterium są
zupełnie zniszczone, a gonty pokry-
wające budynek zbutwiałe. Duży
stopień zniszczenia wykazuje rów-
nież wnętrze. Zniszczono deski stro-
pu nawy i prezbiterium, okna pozba-
wione są oszklenia i futryn. Na stro-
pie i ścianach tworzą się zacieki,
zerwano również kamienną posadz-
kę. Pomimo zamkniętych i zabitych
deskami drzwi kościół dostępny jest
dla każdego przez otwór wyrwany
w szalunku dzwonnicy. Zabytek wy-
maga natychmiastowej konserwacji,
w przeciwnym razie grozi mu zawa-
lenie, co równałoby się zniszczeniu
jednego z najcenniejszych i najstar-
szych zabytków budownictwa drew-
nianego i malarstwa ściennego w
Polsce.
KARŁOWSKA ALICJA
POLIPTYK FROMBORSKI I PLASTYKA TORUŃSKA PRZEŁOMU WIEKU XV I XVI
(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Poznańskiego w dniu ll5i.X.1956 r.)
Poliptyk fromborski został wyko-
nany w Toruniu w 1504 r. Do poło-
wy wieku XVIII spełniał rolę ołta-
rza głównego katedry fromborskiej;
w 1945 r. uległ częściowemu zniszcze-
niu. Wewnętrzną stronę pierwszej
pary skrzydeł wypełniają polichro-
mowane rzeźby. W szafie umiesz-
czono postać Madonny Assumpty w
otoczeniu czterech Ojców kościoła,
w kwaterach bocznych: Zwiastowa-
nie, Nawiedzenie, Narodzenie, Po-
kłon trzech króli, Ofiarowanie1 w
świątyni i Wniebowzięcie NMP. Na
zewnętrznej stronie pierwszej pary
i drugich skrzydłach przedstawiono
12 scen pasyjnych malowanych tem-
perą na podkładzie kredowym.
Rzeźby ołtarza tworzą jednolity
zespół, który wraz z centralnymi po-
staciami tryptyku św. Wolfganga,
figurami Chrystusa Zmartwychwsta-
łego i Jana Chrzciciela z kościoła
św. Jana tworzą grupę toruńskiego
snycerstwa o cechach lokalnych. Ce-
chy charakterystyczne tej grupy to:
statyka kompozycji figury ludzkiej
188
chromie z Dębna i Harklowej. Szaty
traktowane miękko i bardzo płasko.
Powyżej sceny fragmenty wyższego
pasa malowideł, poniżej ślady orna-
mentu. Ostatnie odsłonięte fragmen-
ty gotyckiej polichromii znajdują
się w nawie, wysoko pod stropem,
na ścianie wschodniej w północnym
narożniku oraz na ścianie południo-
wej i północnej w miejscach, gdzie
poprzednio stały konfesjonały.
Wszystkie trzy fragmenty są mały-
mi wycinkami większych, nieczytel-
nych kompozycji.
We wszystkich opisanych obra-
zach poszczególne formy i plamy ko-
lorystyczne obwiedzione są czarnym
konturem, a w partiach twarzy i rąk
umbrą i sjeną paloną. Na specjalną
uwagę zasługują ślady czterech za-
cheuszy w prezbiterium umieszczo-
nych na wysokości około 2,20 m od
poziomu posadzki. Jeden z nich za-
chowany i odsłonięty prawie całko-
wicie ma formę krzyża równora-
miennego o rozszerzonych końcach
ramion, wpisanego w koło utworzone
z poszczególnych gałązek wici roś-
linnej. Zaćheusze haczowskie ma-
lowane minią, są wcześniejsze od
wyżej opisanej polichromii, ponie-
waż widać na nich wyraźnie jej śla-
dy. Są one prawdopodobnie najstar-
szymi malowidłami kościoła i łączą
się zapewne z jego pierwszą konse-
kracją.
Jednolity program ikonograficzny
całości mówi o tym, że polichromia
powstała w jednym czasie, a na pod-
stawie dość znacznych różnic styli-
stycznych w traktowaniu poszczegól-
nych scen wnioskować należy, że
twórcą jej nie był jeden człowiek,
lecz że wyszła ona spod pędzli dwóch
lub nawet -kilku artystów zatrud-
nionych jednocześnie przy zdobieniu
kościoła. Opisane powyżej fragmenty
są jedynie drobną częścią polichro-
mii znajdującej się pod warstwą
malowideł późniejszych. Dokładne
ustalenie czasu powstania malowi-
II. 4. Haczów, fragment polichromii
pn. ściany nawy. Odrys konturu po-
staci kobiecej. (Fot. S. Gadomski)
deł wymaga gruntownego oczysz-
czenia i przebadania odkrytych frag-
mentów, a pełny obraz całości otrzy-
mamy dopiero po usunięciu obecnej
polichromii i odsłonięciu pozostałych
partii pokrywających cały kościół.
Ze względu na pobieżność prze-
prowadzonych i opisanych powyżej
badań, należy się powstrzymać od
dokładniejszego datowania polichro-
mii, można jednak bez zbytniego ry-
zyka ustalić czas jej powstania na
ostatnią ćwierć wieku XV. W każ-
dym razie rzeczą niemożliwą jest
powstanie polichromii po roku 1626,
tj. po dacie rzekomego zbudowania
obecnego kościoła. Wobec istnienia
wcześniejszej polichromii należy
uważać datę powstania obecnego
kościoła za błędną i przesunąć ją
wstecz, prawdopodobnie utożsamia-
jąc z datą budowy pierwszego go-
tyckiego kościoła w Haczowie.
Kościół w Haczowie, uważany za
cenny zabytek polskiej architektu-
ry drewnianej, po ostatnich odkry-
ciach nabiera szczególnego znaczenia
ze względu na istnienie w nim nie-
znanej dotychczas gotyckiej poli-
chromii figuralnej na drewnie, sta-
nowiącej cenny wkład do historii
polskiego malarstwa ściennego. Nie-
stety, jak zaznaczyliśmy na począt-
ku, kościół w Haczowie znajduje się
w bardzo złym stanie. Ściany nawy
i prezbiterium wykazują znaczne od-
chylenie od pionu w kierunku pół-
nocnym, soboty wokół wschodniej
i północnej części prezbiterium są
zupełnie zniszczone, a gonty pokry-
wające budynek zbutwiałe. Duży
stopień zniszczenia wykazuje rów-
nież wnętrze. Zniszczono deski stro-
pu nawy i prezbiterium, okna pozba-
wione są oszklenia i futryn. Na stro-
pie i ścianach tworzą się zacieki,
zerwano również kamienną posadz-
kę. Pomimo zamkniętych i zabitych
deskami drzwi kościół dostępny jest
dla każdego przez otwór wyrwany
w szalunku dzwonnicy. Zabytek wy-
maga natychmiastowej konserwacji,
w przeciwnym razie grozi mu zawa-
lenie, co równałoby się zniszczeniu
jednego z najcenniejszych i najstar-
szych zabytków budownictwa drew-
nianego i malarstwa ściennego w
Polsce.
KARŁOWSKA ALICJA
POLIPTYK FROMBORSKI I PLASTYKA TORUŃSKA PRZEŁOMU WIEKU XV I XVI
(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Poznańskiego w dniu ll5i.X.1956 r.)
Poliptyk fromborski został wyko-
nany w Toruniu w 1504 r. Do poło-
wy wieku XVIII spełniał rolę ołta-
rza głównego katedry fromborskiej;
w 1945 r. uległ częściowemu zniszcze-
niu. Wewnętrzną stronę pierwszej
pary skrzydeł wypełniają polichro-
mowane rzeźby. W szafie umiesz-
czono postać Madonny Assumpty w
otoczeniu czterech Ojców kościoła,
w kwaterach bocznych: Zwiastowa-
nie, Nawiedzenie, Narodzenie, Po-
kłon trzech króli, Ofiarowanie1 w
świątyni i Wniebowzięcie NMP. Na
zewnętrznej stronie pierwszej pary
i drugich skrzydłach przedstawiono
12 scen pasyjnych malowanych tem-
perą na podkładzie kredowym.
Rzeźby ołtarza tworzą jednolity
zespół, który wraz z centralnymi po-
staciami tryptyku św. Wolfganga,
figurami Chrystusa Zmartwychwsta-
łego i Jana Chrzciciela z kościoła
św. Jana tworzą grupę toruńskiego
snycerstwa o cechach lokalnych. Ce-
chy charakterystyczne tej grupy to:
statyka kompozycji figury ludzkiej
188