DOI issue:
Nr. 3
DOI article:Recenzje
DOI article:Kotkowska, Anna: Ostatnie duńskie prace o rzeźbach Thorwaldsena w Polsce
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41525#0267
RECENZJE
OSTATNIE DUŃSKIE PRACE O RZEŹBACH THORWALDSENA W POLSCE
„Meddełlelser fra Thorwaldsens Museum“ na rok
1956 zawiera cztery . artykuły pod Wspólnym tytułem
„Thorwaldsen w Polfece“ \ Dotyczą one pomnika Ko-
pernika (Sigurd Schulz),, pomników nagrobnych Wło-
dzimierza Potockiego i Artura Potockiego (Elsę Kai
Sass) oraz kariatyd do projektowanego pomnika Na-
poleona i(iS. Schulz) 1 2 Rozprawy te, oparte na niezna-
nych w Polsce materiałach z Archiwum listów Thor-
waldsena oraz na korespondencji i prasie ówczesnej,
znacznie wzbogacają wiedzę o pracach wykonanych
dla Polski 3. Ze względu na trudności językowe cenne
rozprawy zawarte w ,„Meddelelser“ nie mogłyby być
wykorzystane przez polskich historyków sztuki, pożą-
dane więc będzie ich streszczenie w niniejszej re-
cenzji.
Autor pierwszego artykułu poświęconego pomni-
kowi Kopernika —-S. Schulz oparł sfę głównie na pra-
cy P. Biegańskiego4 dodając jedynie niewielkiej wa-
gi szczegóły korespondencji między Thorwaldsenem
a Staszicem lub innymi przedstawicielami Towarzy-
stwa Przyjaciół Nauk. Dokładniej przedstawiona zo-
stała historia odlewu brązowego pomnika5. Istotniej-
sza dla nas jest ta część artykułu, w której autor zaj-
muje się umiejscowieniem pomnika w całej twórczości
Thorwaldsena, wyjaśnieniem kwestii wzorów portre-
tu i postawy Kopernika oraz analizą pomnika jako
dzieła sztuki.
S. Schulz podaje, że wśród archiwalnych pozosta-
łości po Thorwaldsenie znajduje się mały portret Ko-
pernika, popiersie rysowane piórkiem, z napisem wło-
skim 6. Trudno prześledzić drogę jaką dotarł ten ry-
sunek do pracowni rzeźbiarza, równie trudno stwier-
dzić, z jakiego wzoru korzystał jego autor, gdyż mło-
dzieńcza głowa o krótkich włosach nie ma nic wspól-
nego z którymkolwiek ze znanych portretów astrono-
ma. Nie jest też jej odpowiednikiem głowa Kopernika
z pomnika — włosy są tu dłuższe, prostsze i nie za-
słaniają czoła, a twarz starsza, poryta bruzdami ma
więcej indywidualnego charakteru. Inny portret Ko-
1 Schulz S., Copernicus; Sass E. K., Włodzimierz Potockis
granmonument; Sass E. K., Thorwaldsens granmaele over
Artur Potocki; Schulz S., Et politisk monument.
2 Poprzednie roczniki ,,Meddelelser“ zawierają następu-
jące prace E. K. Sass o polskich dziełach Thorwaldsena: Thor-
naldsens vaerker i Polen efter krigen, 1947; Thorvdldsens for-
bindelse med Polen, 1952; Rytterstatuen af Josef Poniatow-
ski, 1952.
s Polskie prace dotyczące tego zagadnienia to artykuł
Rutowskiego T., Thorwaldsen w Polsce, Sztuka 1912, s. 226—
232 oraz praca Lorentza S., O importach rzeźb do Polski
w pierwszej połowie XIX w. i o Thorwaldsenie, Biuletyn H. S.
XII (1950), s. 289—309.
pernika *w posiadaniu Thorwaldsena, to miedzioryt
z napisem „se vend a Paris chez E. Desroches rue du
foin“. Jest on odwróconym odpowiednikiem portretu
strasbursikiego Tobiasza Stimmera {najstarszego zna-
nego wizerunku Kopernika) oraz kopią portretu
w dziale „Icones sive imagines virorum literis ilust-
rium“ wydanym przez Nicolasa Reusnera w 1587 r.,
a pochodzącym także spod ręki T. Stimmera. Obydwa
te portrety służyły wielokrotnie jako wzory dla wize-
runków Kopernika np. w dziele Boissarda „Icones
virorum illustrium doctrina et eruditione praesen-
tium“ wydanym w latach 1597—99. Schulz uważa, że
Thorwaldsen oparł się na miedziorycie Theodora de
Bry zamieszczonym w tym dziele.
Wydaj e ‘się, że mimo wszystko związki wizerunku
Kopernika na pomniku z wszelkimi istniejącymi por-
tretami astronoma są dosyć luźne. Thorwaldsen nadał
tej twarzy monumentalność i klasyczny spokój, nato-
miast trudno w niej doszukać się indywidualnego cha-
rakteru rysów, tak widocznego w portretach T. Stim-
mera. Echo tych portretów istnieje zapewne, choć bar-
dzo odległe; Thorwaldsen zgodnie z duchem czasu
schematyzuje, upraszcza rysy twarzy a Właściwie upo-
dabnia je do klasycznych wzorów. Postępowanie takie
jest zrozumiałe również w zestawieniu z jakością po-
siadanych materiałów ikonograficznych, do oblicza
astronoma — średniowiecznego w charakterze portretu
Stimmera i szkicu Strój no wskiego. Strój, akademicka
toga (zawarowana umową) nie została, zaczerpnięta
z żadnego wzoru, wszystkie portrety Kopernika przed-
stawiają go w sutannie i wierzchnim kaftanie bez
rękawów, o małym kołnierzu.
S. Schulz sądzi, że wzór dla postaci siedzącej z unie-
sioną, zgiętą prawą ręką znalazł Thorwaldsen w hel-
lenistycznej Uranii ze zbiorów Watykanu. Trzyma ona
w lewej ręce krąg ziemski podobnie jak Kopernik sfe-
rę armilarną, charakterystyczny gest prawej ręki pow-
tarza się również w pomniku. Prawa ręka Uranii jest
prawdopodobnie dodatkiem i należy do innej figury
4 Biegański P., Pałac Staszica, Warszawa 1951.
5 Pierwotnie wezwano do tej pracy odlewnika paryskiego
Carbonneaux, który jednak zachorował w czasie, gdy model
przybył do Warszawy (kwiecień 1828). Umowa zawarta z J.
Nor blin i J. Gregoire została zmieniona raz jeszcze, bo Nor-
blin zmarł w 1828 r. Kontrakt na odlew z J. Gregoire za-
mieszkałym w Warszawie przy ul. Długiej 54 zawarto 17
kwietnia 1828 r. ,
6 Tekst napisu „Nicolao Copernico Filosofo del secolo XV,
Polaco ch’a scopperto 11 moto della terra invece al sole, era
il precursore della sana Filosofla avantl Galileo e Newtone,
da fars! per 11 c-te Stroinowski.“
257
OSTATNIE DUŃSKIE PRACE O RZEŹBACH THORWALDSENA W POLSCE
„Meddełlelser fra Thorwaldsens Museum“ na rok
1956 zawiera cztery . artykuły pod Wspólnym tytułem
„Thorwaldsen w Polfece“ \ Dotyczą one pomnika Ko-
pernika (Sigurd Schulz),, pomników nagrobnych Wło-
dzimierza Potockiego i Artura Potockiego (Elsę Kai
Sass) oraz kariatyd do projektowanego pomnika Na-
poleona i(iS. Schulz) 1 2 Rozprawy te, oparte na niezna-
nych w Polsce materiałach z Archiwum listów Thor-
waldsena oraz na korespondencji i prasie ówczesnej,
znacznie wzbogacają wiedzę o pracach wykonanych
dla Polski 3. Ze względu na trudności językowe cenne
rozprawy zawarte w ,„Meddelelser“ nie mogłyby być
wykorzystane przez polskich historyków sztuki, pożą-
dane więc będzie ich streszczenie w niniejszej re-
cenzji.
Autor pierwszego artykułu poświęconego pomni-
kowi Kopernika —-S. Schulz oparł sfę głównie na pra-
cy P. Biegańskiego4 dodając jedynie niewielkiej wa-
gi szczegóły korespondencji między Thorwaldsenem
a Staszicem lub innymi przedstawicielami Towarzy-
stwa Przyjaciół Nauk. Dokładniej przedstawiona zo-
stała historia odlewu brązowego pomnika5. Istotniej-
sza dla nas jest ta część artykułu, w której autor zaj-
muje się umiejscowieniem pomnika w całej twórczości
Thorwaldsena, wyjaśnieniem kwestii wzorów portre-
tu i postawy Kopernika oraz analizą pomnika jako
dzieła sztuki.
S. Schulz podaje, że wśród archiwalnych pozosta-
łości po Thorwaldsenie znajduje się mały portret Ko-
pernika, popiersie rysowane piórkiem, z napisem wło-
skim 6. Trudno prześledzić drogę jaką dotarł ten ry-
sunek do pracowni rzeźbiarza, równie trudno stwier-
dzić, z jakiego wzoru korzystał jego autor, gdyż mło-
dzieńcza głowa o krótkich włosach nie ma nic wspól-
nego z którymkolwiek ze znanych portretów astrono-
ma. Nie jest też jej odpowiednikiem głowa Kopernika
z pomnika — włosy są tu dłuższe, prostsze i nie za-
słaniają czoła, a twarz starsza, poryta bruzdami ma
więcej indywidualnego charakteru. Inny portret Ko-
1 Schulz S., Copernicus; Sass E. K., Włodzimierz Potockis
granmonument; Sass E. K., Thorwaldsens granmaele over
Artur Potocki; Schulz S., Et politisk monument.
2 Poprzednie roczniki ,,Meddelelser“ zawierają następu-
jące prace E. K. Sass o polskich dziełach Thorwaldsena: Thor-
naldsens vaerker i Polen efter krigen, 1947; Thorvdldsens for-
bindelse med Polen, 1952; Rytterstatuen af Josef Poniatow-
ski, 1952.
s Polskie prace dotyczące tego zagadnienia to artykuł
Rutowskiego T., Thorwaldsen w Polsce, Sztuka 1912, s. 226—
232 oraz praca Lorentza S., O importach rzeźb do Polski
w pierwszej połowie XIX w. i o Thorwaldsenie, Biuletyn H. S.
XII (1950), s. 289—309.
pernika *w posiadaniu Thorwaldsena, to miedzioryt
z napisem „se vend a Paris chez E. Desroches rue du
foin“. Jest on odwróconym odpowiednikiem portretu
strasbursikiego Tobiasza Stimmera {najstarszego zna-
nego wizerunku Kopernika) oraz kopią portretu
w dziale „Icones sive imagines virorum literis ilust-
rium“ wydanym przez Nicolasa Reusnera w 1587 r.,
a pochodzącym także spod ręki T. Stimmera. Obydwa
te portrety służyły wielokrotnie jako wzory dla wize-
runków Kopernika np. w dziele Boissarda „Icones
virorum illustrium doctrina et eruditione praesen-
tium“ wydanym w latach 1597—99. Schulz uważa, że
Thorwaldsen oparł się na miedziorycie Theodora de
Bry zamieszczonym w tym dziele.
Wydaj e ‘się, że mimo wszystko związki wizerunku
Kopernika na pomniku z wszelkimi istniejącymi por-
tretami astronoma są dosyć luźne. Thorwaldsen nadał
tej twarzy monumentalność i klasyczny spokój, nato-
miast trudno w niej doszukać się indywidualnego cha-
rakteru rysów, tak widocznego w portretach T. Stim-
mera. Echo tych portretów istnieje zapewne, choć bar-
dzo odległe; Thorwaldsen zgodnie z duchem czasu
schematyzuje, upraszcza rysy twarzy a Właściwie upo-
dabnia je do klasycznych wzorów. Postępowanie takie
jest zrozumiałe również w zestawieniu z jakością po-
siadanych materiałów ikonograficznych, do oblicza
astronoma — średniowiecznego w charakterze portretu
Stimmera i szkicu Strój no wskiego. Strój, akademicka
toga (zawarowana umową) nie została, zaczerpnięta
z żadnego wzoru, wszystkie portrety Kopernika przed-
stawiają go w sutannie i wierzchnim kaftanie bez
rękawów, o małym kołnierzu.
S. Schulz sądzi, że wzór dla postaci siedzącej z unie-
sioną, zgiętą prawą ręką znalazł Thorwaldsen w hel-
lenistycznej Uranii ze zbiorów Watykanu. Trzyma ona
w lewej ręce krąg ziemski podobnie jak Kopernik sfe-
rę armilarną, charakterystyczny gest prawej ręki pow-
tarza się również w pomniku. Prawa ręka Uranii jest
prawdopodobnie dodatkiem i należy do innej figury
4 Biegański P., Pałac Staszica, Warszawa 1951.
5 Pierwotnie wezwano do tej pracy odlewnika paryskiego
Carbonneaux, który jednak zachorował w czasie, gdy model
przybył do Warszawy (kwiecień 1828). Umowa zawarta z J.
Nor blin i J. Gregoire została zmieniona raz jeszcze, bo Nor-
blin zmarł w 1828 r. Kontrakt na odlew z J. Gregoire za-
mieszkałym w Warszawie przy ul. Długiej 54 zawarto 17
kwietnia 1828 r. ,
6 Tekst napisu „Nicolao Copernico Filosofo del secolo XV,
Polaco ch’a scopperto 11 moto della terra invece al sole, era
il precursore della sana Filosofla avantl Galileo e Newtone,
da fars! per 11 c-te Stroinowski.“
257