DOI issue:
Nr. 2
DOI article:Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki
DOI article:Bocheński, Zbigniew: O sztuce płatnerskiej i o zbrojach Kunza Lochnera (1510 - 1567), wykonanych dla Polski: (streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Krakowskiego w dniu 3.II.1956 r.)
DOI article:Jankowska-Sommer, Krystyna: Konserwacja sgraffitów w pałacu w Białej Podlaskiej: (streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Warszawskiego w dniu 10.I.1956 r.)
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.41525#0202
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
charakterystycznych cech zbroi ry-
cerskiej należy spiczasty występ na
napierśniku (tzw- Tapul), bardzo wy-
stające części wachlarzowate, przy-
twierdzone do naramienników i hełm
zamknięty o ostrym profilu i wyso-
kim grzebieniu. Naczółek koński
ozdobiony jest swoistym motywem
dużych zakręconych rogów oraz wy-
datnym garbem nad chrapami. Ca-
łość pokrywa bardzo bogata deko-
racja, wykonana częściowo przez
wytrawienie (Atzmalerei) i pozło-
cenie, częściowo zaś w tzw. zimnej
emalii w kolorach czarnym i białym,
w połączeniu z naturalną barwą po-
lerowanej stali. Wzór tworzą mo-
tywy wstęgowo-geometryczne o cha-
rakterze maureski. Do zespołu nale-
żała pierwotnie okrągła tarcza że-
lazna, pokryta analogiczną dekora-
cją (do ostatniej wojny w Muzeum
Krasińskich w Warszawie). Zbroję
datuje się na lata około r. 1555. Naz-
wisko majstra, spod którego ręki
wyszła dekoracja, nie jest znane.
U zbroi Mikołaja Radziwiłła Czar-
nego w zbiorach wiedeńskich bra-
kuje ochron na nogi, które pierwot-
nie musiała posiadać. Zamiast heł-
mu zamkniętego należy do niej tzw.
otwarty szturmak. Drugi hełm o ty-
pie turniejowym, który łączył się
z nią od początku, znajduje się obec-
nie w Musee de TAnmee w Paryżu,
a szereg innych części w Metropoli-
tan Museum w N. Jorku. Części te
wskazują, że całość składała się —
podobnie jak zespół sztokholmski •—
ze zbroi rycerskiej i końskiej, a nad-
to należały do niej liczne części wy-
mienne, dostosowane do różnego ro-
dzaju turniejów. Rozmaitość tych
szczegółów wskazuje na to, że gar-
nitur radziwiłłowski był nie tylko
o wiele więcej rozbudowany aniże-
li królewski, ale że pod tym wzglę-
dem mógł rywalizować z najbogat-
szymi garniturami Habsburgów
i Wettinów. Między obu zespołami
zachodzi ścisły związek formalny
i stylistyczny, pozwalający datować
je na ten sam czas. Dekoracja gar-
nituru radziwtiłłowskiego wiąże się
pod względem stylu i techniki z oka-
zem sztokholmskim, z tym jednak, że
kolorystycznie jest jeszcze bogatsza
(dodanie emalii czerwonej), a mo-
tywy dekoracyjne, w zasadzie bardzo
podobne, różnią się układem i kom-
pozycją całości.
Bogata dekoracja obu zespołów
świadczy z jednej strony, że były
one przeznaczone głównie do repre-
zentacji, z drugiej jednak budowa
ich, odpowiadająca ściśle przyjętym
podówczas formom uzbrojenia bo-
jowego i turniejowego, łącznie z ca-
łym zespołem części wymiennych
(w garniturze radziwiłłowskim),
przemawia za całkowitym przysto-
sowaniem ich do walki. W okresie
najwyższego rozkwitu sztuki płat-
nerskiej byłoby niemożliwe, żeby
samo techniczne wykonanie zbroi
nie odpowiadało wszelkim istotnym
wymaganiom bojowej odporności,
pomimo jej dodatkowego,, tak bardzo
nawet kosztownego przystrojenia
(Thomas). W bogatej i żvwej a przy
tym wyjątkowej — jeśli chodzi o
dzieła płatnerstwa — dekoracja obu
garniturów oraz w niektórych jej
motywach dopatruje siię Thomas (i
częściowo Steneberg) wpływów sztu-
ki wschodniej i sugeruje nawet jej
inspirację orientalizującemu smako-
wi zarówno Radziwiłła jak i króla.
Garnitur lochnerowski, który z
daru Batorego dostał się do Moskwy
w r. 1584, składa się również ze zbroi
końskiej i zbroi rycerskiej (zde-
kompletowanej). Zamiast dekoracji
barwnej zdobi go typowy dla Locih-
nera wystrój z trybowanych pla-
stycznie postaci fantastycznych oraz
wici roślinnej, wypełniający pola
ujęte w wytrawione i złocone pas-
ma z motywami groteski w typie
norymberskim. Zwraca uwagę cha-
rakterystyczny naczółek koński z za-
kręconymi rogami i wydatnym gar-
bem. Garnitur ten, opatrzony her-
bem brandenburskim dostał się w
posiadanie Batorego (jak przypusz-
cza W. Dziewanowski) z wianem An-
ny Jagiellonki, która mogła go odzie-
dziczyć po Zygmuncie Auguście, a
ten — z uwagi na jego bliskie kon-
takty z domem brandenburskim —
mógł go otrzymać w podarunku od
jednego z kuzynów (może ks. Al-
brechta pruskiego?).
Garnitur moskiewski jest typowym
dziełem Lochnera, o którym wspo-
mina współczesny mu Neudórfer, że
prace jego z żelaza i stailii są tak ar-
tystycznie wykonane, że do złudze-
nia przypominają robotę ze srebra.
Lochner reprezentuje sztukę płat-
nerską rozwiniętego renesansu, ale
jego styl zdradza już niejakie rysy
barokowe, naruszające tu i ówdzie
spokój postawy, typowej dla hisz-
pańskiego obyczaju epoki. Dowodzą
tego pewne przerysowania w syl-
wecie różnych szczegółów zbroi, ką-
towatość czy raczej kanciastość form
i twardość komponowanych płasz-
czyzn (Thomas).
KRYSTYNA JANKO WSKA-SOMMER
KONSERWACJA SGRAFFITÓW W PAŁACU W BIAŁEJ PODLASKIEJ
(Streszczenie referatu wygłoszonego
Wzniesiony w 1620 r. pałac Radzi-
wiłłów w Białej Podlaskiej posiada
w jednej z dwóch zachowanych wież
pozostałości cennych sgraffitów
(pierwsze zniszczenie rezydencji na-
stąpiło w r. 1706, a od r. 1790 ulega
pałac stopniowemu zniszczeniu i de-
wastacji, w XX wieku następuje
prawie całkowita rozbiórka budyn-
ku; ocalałe resztki to boczna oficy-
na z wieżą, wieża wolnostojąca, ka-
plica, brama wjazdowa, kordegarda).
i W skład ekipy pracującej pod kie-
rownictwem naukowym prof. B. Marco-
niego i dr H. Jędrzejowskiej wchodzili
na zebraniu naukowym Oddziału
W dniu 6.VII.1954 r. przystąpiono
do prac konserwatorskich1 nad
wspomnianymi sgraffitami, obejmu-
jącymi pozostałości dekoracji (w ko-
pule, na ścianach ośmiokątnej la-
tarni, bębna u podstawy latarni i w
małej kopule latarni). Wnętrze wie-
ży było częściowo otynkowane i po-
mailowane na kolor sżarawoniebie-
skawy. Powierzchnia tynku była
nierówna, a w górnych partiach w:e
ży poprzez grube warstwy zewnętrz-
konserwatorzy: J. Bursze, K. Dąbrowski,
K. Jankowska-Sommer, M. Orthwein, J.
Prosnak, T. Zawadzka oraz technik H.
'arszawskiego w dniu 10.1.1956 r.)
ne przezierał słabo widoczny kontur
dekoracji. Po próbnych badaniach
okazało się, że jest to zamalowane
i częściowo zatynkowane sgraffito
pochodzące z lat budowy pałacu
(około 1630 roku). Przystąpiono do
szczegółowych badań, które wyka-
zały 7 warstw tynku i pobiał. Ostat-
nie 2 warstwy są właściwym sgraf-
fito.
Pierwszą czynnością konserwator-
ską było zrobienie zastrzyków z
Bednarski i grupa absolwentów i studen-
tów wydziału konserwacji przy ASP.
192
charakterystycznych cech zbroi ry-
cerskiej należy spiczasty występ na
napierśniku (tzw- Tapul), bardzo wy-
stające części wachlarzowate, przy-
twierdzone do naramienników i hełm
zamknięty o ostrym profilu i wyso-
kim grzebieniu. Naczółek koński
ozdobiony jest swoistym motywem
dużych zakręconych rogów oraz wy-
datnym garbem nad chrapami. Ca-
łość pokrywa bardzo bogata deko-
racja, wykonana częściowo przez
wytrawienie (Atzmalerei) i pozło-
cenie, częściowo zaś w tzw. zimnej
emalii w kolorach czarnym i białym,
w połączeniu z naturalną barwą po-
lerowanej stali. Wzór tworzą mo-
tywy wstęgowo-geometryczne o cha-
rakterze maureski. Do zespołu nale-
żała pierwotnie okrągła tarcza że-
lazna, pokryta analogiczną dekora-
cją (do ostatniej wojny w Muzeum
Krasińskich w Warszawie). Zbroję
datuje się na lata około r. 1555. Naz-
wisko majstra, spod którego ręki
wyszła dekoracja, nie jest znane.
U zbroi Mikołaja Radziwiłła Czar-
nego w zbiorach wiedeńskich bra-
kuje ochron na nogi, które pierwot-
nie musiała posiadać. Zamiast heł-
mu zamkniętego należy do niej tzw.
otwarty szturmak. Drugi hełm o ty-
pie turniejowym, który łączył się
z nią od początku, znajduje się obec-
nie w Musee de TAnmee w Paryżu,
a szereg innych części w Metropoli-
tan Museum w N. Jorku. Części te
wskazują, że całość składała się —
podobnie jak zespół sztokholmski •—
ze zbroi rycerskiej i końskiej, a nad-
to należały do niej liczne części wy-
mienne, dostosowane do różnego ro-
dzaju turniejów. Rozmaitość tych
szczegółów wskazuje na to, że gar-
nitur radziwiłłowski był nie tylko
o wiele więcej rozbudowany aniże-
li królewski, ale że pod tym wzglę-
dem mógł rywalizować z najbogat-
szymi garniturami Habsburgów
i Wettinów. Między obu zespołami
zachodzi ścisły związek formalny
i stylistyczny, pozwalający datować
je na ten sam czas. Dekoracja gar-
nituru radziwtiłłowskiego wiąże się
pod względem stylu i techniki z oka-
zem sztokholmskim, z tym jednak, że
kolorystycznie jest jeszcze bogatsza
(dodanie emalii czerwonej), a mo-
tywy dekoracyjne, w zasadzie bardzo
podobne, różnią się układem i kom-
pozycją całości.
Bogata dekoracja obu zespołów
świadczy z jednej strony, że były
one przeznaczone głównie do repre-
zentacji, z drugiej jednak budowa
ich, odpowiadająca ściśle przyjętym
podówczas formom uzbrojenia bo-
jowego i turniejowego, łącznie z ca-
łym zespołem części wymiennych
(w garniturze radziwiłłowskim),
przemawia za całkowitym przysto-
sowaniem ich do walki. W okresie
najwyższego rozkwitu sztuki płat-
nerskiej byłoby niemożliwe, żeby
samo techniczne wykonanie zbroi
nie odpowiadało wszelkim istotnym
wymaganiom bojowej odporności,
pomimo jej dodatkowego,, tak bardzo
nawet kosztownego przystrojenia
(Thomas). W bogatej i żvwej a przy
tym wyjątkowej — jeśli chodzi o
dzieła płatnerstwa — dekoracja obu
garniturów oraz w niektórych jej
motywach dopatruje siię Thomas (i
częściowo Steneberg) wpływów sztu-
ki wschodniej i sugeruje nawet jej
inspirację orientalizującemu smako-
wi zarówno Radziwiłła jak i króla.
Garnitur lochnerowski, który z
daru Batorego dostał się do Moskwy
w r. 1584, składa się również ze zbroi
końskiej i zbroi rycerskiej (zde-
kompletowanej). Zamiast dekoracji
barwnej zdobi go typowy dla Locih-
nera wystrój z trybowanych pla-
stycznie postaci fantastycznych oraz
wici roślinnej, wypełniający pola
ujęte w wytrawione i złocone pas-
ma z motywami groteski w typie
norymberskim. Zwraca uwagę cha-
rakterystyczny naczółek koński z za-
kręconymi rogami i wydatnym gar-
bem. Garnitur ten, opatrzony her-
bem brandenburskim dostał się w
posiadanie Batorego (jak przypusz-
cza W. Dziewanowski) z wianem An-
ny Jagiellonki, która mogła go odzie-
dziczyć po Zygmuncie Auguście, a
ten — z uwagi na jego bliskie kon-
takty z domem brandenburskim —
mógł go otrzymać w podarunku od
jednego z kuzynów (może ks. Al-
brechta pruskiego?).
Garnitur moskiewski jest typowym
dziełem Lochnera, o którym wspo-
mina współczesny mu Neudórfer, że
prace jego z żelaza i stailii są tak ar-
tystycznie wykonane, że do złudze-
nia przypominają robotę ze srebra.
Lochner reprezentuje sztukę płat-
nerską rozwiniętego renesansu, ale
jego styl zdradza już niejakie rysy
barokowe, naruszające tu i ówdzie
spokój postawy, typowej dla hisz-
pańskiego obyczaju epoki. Dowodzą
tego pewne przerysowania w syl-
wecie różnych szczegółów zbroi, ką-
towatość czy raczej kanciastość form
i twardość komponowanych płasz-
czyzn (Thomas).
KRYSTYNA JANKO WSKA-SOMMER
KONSERWACJA SGRAFFITÓW W PAŁACU W BIAŁEJ PODLASKIEJ
(Streszczenie referatu wygłoszonego
Wzniesiony w 1620 r. pałac Radzi-
wiłłów w Białej Podlaskiej posiada
w jednej z dwóch zachowanych wież
pozostałości cennych sgraffitów
(pierwsze zniszczenie rezydencji na-
stąpiło w r. 1706, a od r. 1790 ulega
pałac stopniowemu zniszczeniu i de-
wastacji, w XX wieku następuje
prawie całkowita rozbiórka budyn-
ku; ocalałe resztki to boczna oficy-
na z wieżą, wieża wolnostojąca, ka-
plica, brama wjazdowa, kordegarda).
i W skład ekipy pracującej pod kie-
rownictwem naukowym prof. B. Marco-
niego i dr H. Jędrzejowskiej wchodzili
na zebraniu naukowym Oddziału
W dniu 6.VII.1954 r. przystąpiono
do prac konserwatorskich1 nad
wspomnianymi sgraffitami, obejmu-
jącymi pozostałości dekoracji (w ko-
pule, na ścianach ośmiokątnej la-
tarni, bębna u podstawy latarni i w
małej kopule latarni). Wnętrze wie-
ży było częściowo otynkowane i po-
mailowane na kolor sżarawoniebie-
skawy. Powierzchnia tynku była
nierówna, a w górnych partiach w:e
ży poprzez grube warstwy zewnętrz-
konserwatorzy: J. Bursze, K. Dąbrowski,
K. Jankowska-Sommer, M. Orthwein, J.
Prosnak, T. Zawadzka oraz technik H.
'arszawskiego w dniu 10.1.1956 r.)
ne przezierał słabo widoczny kontur
dekoracji. Po próbnych badaniach
okazało się, że jest to zamalowane
i częściowo zatynkowane sgraffito
pochodzące z lat budowy pałacu
(około 1630 roku). Przystąpiono do
szczegółowych badań, które wyka-
zały 7 warstw tynku i pobiał. Ostat-
nie 2 warstwy są właściwym sgraf-
fito.
Pierwszą czynnością konserwator-
ską było zrobienie zastrzyków z
Bednarski i grupa absolwentów i studen-
tów wydziału konserwacji przy ASP.
192