Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (19.1957)

EUGENIUSZ SZWANKOWSKI
KUBICKIEGO
PLANY PRZEBUDOWY ZAMKU WARSZAWSKIEGO
W ERMITAŻU

W dziale rycin leningradzkiego Ermitażu odnalezio-
ne zostały w styczniu 1957 r. plany przebudowy Zamku
warszawskiego, podpisane przez Kubickiego. Zatytu-
łowane w języku francuskim, nie datowane, składają
się z dwóch planów sytuacyjnych, jednego przekroju
i jednego widoku elewacji. Załączony jest do nich
wykaz kosztów budowy ogrodu zamkowego z 1826 r.,
również podpisany przez Kubickiego. Plany i projek-
ty są barwne, malowane akwarelą; rozmiary jednej
planszy 55 X 43 cm, innych 46 X 24 cm. Projekty wy-
słane zostały prawdopodobnie do Petersburga celem
zatwierdzenia przez Aleksandra I i tam pozostały.
Plany powstały zapewne ok. 1817 lub 1818 r.„ kiedy
Kubicki zamierzał utworzyć lub realizował plac Zam-
kowy przez wyburzenie bramy Krakowskiej, zabudo-
wań gospodarczych Zamku i kamienic. Wtedy też ar-
chitekt projektował taras i ogród zamkowy oraz opra-
cował plan regulacji Pragi, ściśle związany układem
ulic z zamkiem; pęk alei praskich o osiach zbiegają-
cych się w środkowym ryzalicie Zamku
Kubicki nie był oczywiście pierwszym architektem
interesującym się przebudową lub rozbudową Zamku
i jego otoczenia. Okres oświecenia szczególnie obfituje
w takie projekty przebudowy, zachowane do dziś
w Gabinecie Rycin B. U. W.: Jakub Fen tana, Schroe-
ger, Kammsetjzer, Merlini — oto autorzy tych planów.
Kubicki nawiązywał do tych projektów. Sam ściśle
związany z wiekiem oświecenia jako architekt końca
XVIII w. mógł znać projekty swoich poprzedników.
I podobnie jak oni projektuje plac Zamkowy jako
zamknięte wnętrze, podobnie włącza do swego zało-
żenia katedrę świętojańską, podobnie jak poprzed-
nicy zamierza wyburzyć kościół Bernardynek z połud-
niowej strony i część zabudowy między Świętojańską
i Piwną z drugiej — północnej.
Prawie równocześnie z Kubickim projektuje
ukształtowanie placu i przebudowę Zamku Stanisław
Kostka Potocki2. Potocki projektuje na miejsce zbu-
rzonego kościoła Bernardynek wzniesienie świątyni
Opatrzności uwieńczonej wysoką kopułą.
i Szwankowski E., Kubickiego plan regulacji Pragi, Biu-
letyn H. S. i K. X (1948), nr 2. Obarski J. w pracy Materiały
do życia i twórczości Jakuba Kubickiego, Biuletyn H. S. XVI
(1954), nr 3, datuje opracowanie planów przebudowy Zamku
na lata 1815—1817; wydaje się jednak, że projekty odnale-

Przyjrżyjmy się pokrótce planom Kubickiego. Ozna-
czone są one kolejno literami A, B, U, E, F, brakuje
więc planu oznaczonego literą C. Projekt A zatytuło-
wany „Plan stanu aktualnego Zamku 'królewskiego
w Warszawie i jego otoczenia" jest planem sytuacyj-
nym Zamku z ogrodem i placem Zamkowym wraz
z otoczeniem, a więc z częścią Starego Miasta z pra-
wie całym Rynkiem oraz z północnym odcinkiem Kra-
kowskiego Przedmieścia wraz z kościołem Bernardy-
nów i wreszcie częścią Powiśla, z ulicą Mariensztadt1,
i wybrzeżem Wisły. Na planie szczegółowo zaznaczono
podział na posesje z zaznaczeniem zabudowy oraz
własności rządowej i duchownej. Plan wykazuje po-
dobieństwo do planu Korota z 1819 r. Z ciekawych
szczegółów Zwraca uwagę niewielki budynek na pla-
nie ośmiokąta, usytuowany u wejścia z placu na bocz-
ny tzw. kuchenny dziedziniec zamkowy, obok kamie-
nicy Mansjonarzy (późn. Kościelskich), zapewne kor-
degarda. Kubicki zaprojektował na planie kwadratu
ogród zamkowy górny i dolny, taras oparty na 10 wiel-
kich arkadach. Dolny ogród o powierzchni 4 ha za-
komponował siecią alei w kształcie pęku o osiach sku-
piających się u stóp środkowego ryzalitu Zamku.
Drugi plan sytuacyjny B zatytułowany „Plan ogól-
ny Zamku królewskiego w Warszawie z projektem
jego ulepszenia i urządzenia tegoż Zamku, ogrodu
i otoczenia" (il. 1), zawiera zasadnicze zmiany: znacz-
ną rozbudowę Zamku przez dobudowanie nowych ob-
szernych partii od południa i od północy, rozszerzenie
i regulację placu Zamkowego, wyburzenie ± 8 ka-
mienic między Piwną i Świętojańską z odsłonięciem
przebudowanej katedry. Dalej przeprowadzenie zjaz-
du na Powiśle i dwukrotne rozszerzenie ogrodu Zam-
kowego oraz regulację sieci ulic na Powiślu. Projekt
idzie więc daleko: architekt zamierzał zburzyć wieżę
Władysławowską w dziedzińcu i zamiast niej projek-
tował schody i główne wejście; burzył też dawne za-
budowania Zamku przy dziedzińcu kuchennym oraz
kamienice należące do duchownych: Mansionarię,
zionę w Leningradzie powstały nieco później, gdyż na planie
sytuacyjnym plac Zamkowy jest już ukształtowany.
2 Bobrowski Z., Projekt regulacji placu Zamkowego w War-
szawie wykonany przez Stanisława Kostkę Potockiego, Kwar-
talnik Architektury i Urbanistyki. Teoria i historia 1 (1956),
z. 3. Bobrowski datuje projekt Potockiego na lata 1818—1821.

386