Instytut Sztuki (Warschau) [Editor]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Editor]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Editor]: Biuletyn Historii Sztuki (19.1957)

II. 1. Zaćmienie na tle wodnika. Kalendarz wieczny,
przełom w. XVI/XVII. (Fot. wg Muczkowskiego)

EWA CHOJECKA
DRZEWORYTY ZAĆMIEŃ ZE SMOKIEM

ZE STUDIÓW NAD GRAFIKĄ KALENDARZOWĄ XV I XVI W.

W zespole graficznych ilustracji kalendarzy i prog-
nostyków gwiaździarskich, tak popularnych w okresie
późnego średniowiecza i renesansu, znajduje się sto-
sunkowo nieliczna grupa drzeworytów wyobrażających
zaćmienia słońca i księżyca w sposób dość niezwykły,
gdyż w połączeniu z figurą smoka. Grupa tego rodzaju
ilustracji posiada interesującą genezę ideową.
Zaćmienia były oibok komet i koniunkcji tymi nie-
zwykłymi zjawiskami niebieskimi, zwracającymi pow-
szechną uwagę, na podstawie których tworzono prze-
powiednie astrologiczne zapowiadające kataklizmy
i nieszczęścia różnego rodzajub Drukowane corocznie
kalendarze i iuldicia przynosiły tego rodizaju wiadomo-
ści bardzo często, przy czym dodawano do nich zwykle
i Zinner E., Die Geschichte der Sterkunde von den ersten
Anfdngen bis zur Gegenwart, Berlin 1931, s. 377, 561—562;
Boli F., Beżold C., Sternglaube und Sterndeutung. Die Ge-
schichte und das Wesen der Astrologie, Lelpzlg-Berlin 1931,
s. 134, 170; przekonanie to przetrwało do wieku XVII i XVIII,
Jak dowodzą wydawane naonczas z okazji przewidywanych za-
ćmień zalecenia władz świeckich i kościelnych o przedsiębra-
niu „środków ostrożności'1 i czynów pokutnych. Na temat
fatalnych skutków zaćmień por. też Gundel W., Dekane und
Dekansternbilder, Studlen der Bibl. Warburg XIX (1936),
s. 307, 403—5,

odpowiednią ilustrację, najczęściej na karcie tytu-
łowej druku. Ilustracja zaćmienia składała się prze-
ważnie z zaczernionej tarczy, (całkowicie lub czę-
ściowo, zależnie od stopnia zaćmienia) umieszczanej
na tle odpowiedniej figury gwiazdozbioru zodiaku,
w którym zaćmienie następowało. Jako przykład


ll. 2. Punkty przecięcia ekliptyki z linią obiegu
księżyca „przy głowie“ i „przy ogonie smoczym".
Augsburg, Ratdoldt 1491.

362