Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (19.1957)

M I

S C

E

L

A N

E A

KS. JANUSZ ST. PASIERB
PROBLEMY BIOGRAFII HERMANA ITANA

Herman Han, najświetniejszy na Pomorzu malarz
przełomu manieryzmu i baroku, doczekał się poza
wzmiankami1 dwóch zaledwie i to bardzo szczupłych
opracowań monograficznych, których autorami są Fr.
Schultz2 i H. Basner 3. Od śmierci malarza, która na-
stąpiła w końcu r. 1627 lub początkiem roku następ-
nego w Chojnicach4, upłynęło niewiele ponad trzysta
lat, a jednak czas zasypał niepamięcią ślady jego ży-
cia do tego .stopnia, że skoro przystępuje się do syste-
matycznych badań, trzeba dochodzić nie tylko daty
i miejsca jego urodzenia, ale nawet ustalać brzmienie
imienia i pisownię nazwiska.
Za miejsce urodzenia Hana, wymienione w Gdań-
skiej Księdze Obywateli jako ,,Neyss“ 5, uważano przez
dłuższy czas nadreńskie miasteczko Neuss6, a Cuny 7

czynił nawet karkołomne próby związania nazwiska
malarza z nazwami domów („zum Haen“, „Hahnenhof“,
,,Hennerhof“) i w tamtejszej Księdze Obywateli wy-
szukiwał mu hipotetycznych przodków. W tym samym
roku (1930) ks. B. Makowski odczytał prawidłowo za-
pis w cytowanej powyżej Gdańskiej Księdze Obywa-
teli Neyss = Nysa 8. Przyjęcie na tęj podstawie Nysy
jako miejsca urodzenia Hana, przy braku potwierdze-
nia innymi przekazami' jest jednak niezbyt poprawne
metodologicznie, gdyż nazwa miejscowości mogła ozna-
czać ostatnie miejsce pobytu malarza przed przyby-
ciem do Gdańska. Słusznie więc Altpreussische Biblio-
graphie zaopatruje miejsce urodzenia Hana — Nysę,
znakiem zapytania9. Chcąc tę kwestię rozstrzygnąć,
należało sięgnąć do źródeł śląskich. Nie uczyniła tego

1 W opracowaniach niedrukowanych; Dział Rękopisów Bi-
blioteki Naukowej PAN w Gdańsku posiada dwie teki notatek
i wypisków dotyczących malarstwa gdańskiego, sporządzonych
przez pastora M u n d t a ( Kunsthistorische und bibliogra-
phische Notizen Mundts)— sygn. MS 2498 i Bertlinga
(Exzerpte zur Geschichte der Danziger Gewerke; Danziger
Kunstler) sygn. MS 2490. Pewną ilość informacji zawiera nie-
drukowana praca ks. A. Lubomskiego o opactwie oliwskim, któ-
rej 3 teki znajdują się w Dziale Rękopisów Bibl. Nauk. PAN
w Gdańsku, a 2 w Archiwum przy Kurii Biskupiej w Gdań-
sku — Oliwie. Należy też wymienić dwie prace magisterskie:
B. Górskiej, Portrety fundatorów i dobrodziejów opactwa cyster-
skiego w Oliwie, Poznań 1950 i ks. J. Pasierba, Ikonografia i ty-
pologia Madonny w twórczości Hermana Hana, Warszawa 1955.
W opracowaniach drukowanych, poza cytowanymi niżej: Chma-
rzyński G., Sztuka pomorska w Słowniku geograficznym pań-
stwa polskiego i ziem historycznie z Polską związanych, t. I
(1937); Drost W., Danziger Malerei nom Mittelalter bis zum
Ende des Barocks. Ein Beitrag zur Begrilndung der Struktur-
forschung in der Kunstgeschichte, Berlin — Leipzig 1938; Głę-
bocka-Piotrowska I.,Krzysztof Boguszewski i Poznańska Szkoła
Malarska na początku XVII wieku, Poznań 1928; Skrudlik M.,
Królowa Korony Polskiej, szkice z historii malarstwa i kul-
tu Bogarodzicy w Polsce, Lwów 1930; tenże, Wniebowzięcie
N. M. Panny w nauce Kościoła i sztuce, Gostyń — święta Góra
(1936); Sławska A., Katalog wystawy Malarstwo Wielkopolskie
1520—1650, Muzeum Narodowe w Poznaniu, Poznań 1952.
2 Schultz Fr. Aus dem Leben und Wirken des westpreus-
sischen Malers Hermann Hahn, Mitteilungen des Westpreus-
sischen Geschichtsvereins IX (1910), nry 2 i 3.
3 Basner H., Der Danziger Maler Hermann Hahn. Ein
Beitrag zur Geschichte der Danziger Malerei im 17. Jahrhun-
dert (w serii Danziger Kunstgeschichtliche Forschungen wyd.
przez W. Drosta), Danzig b.r.

4 Data śmierci Hana, zawarta między terminem a ąuo 18
grudnia 1627 (data napisania testamentu), a terminem ad
ąuem 22 marca 1628 r. (data oblatowania testamentu przez
zięcia malarza, Jana Peterhake) por. Woj. Archiwum Państw,
w Bydgoszczy, Archiwum miasta Chojnic, Dz. 320 nr 26 Acta
Iudicialia Civitatis Conicensis ab annis 1624, 1625, 1626, 1627
et 1628 concepta der Andream Bucholtz, Conicensem, Notarium
Civitatis. Rkps paginowany i (później) foliowany, p. 689—692,
fol. 345v—346v. Obiatę tego testamentu ogłosił drukiem (nie-
konsekwentnie modernizując pisownię i w kilku miejscach
zniekształcając tekst) Schultz, jw., s. 35 i n. Wydany przez
Kętrzyńskiego W., Liber Mortuorum monasterii Pelplinensis
Ordinis Cisterciensis (Mon. Pol. Hist. IV, Lwów 1884, s. 121)
wymienia Hermana Hana pod datą 20 grudnia 1627, natomiast
analogiczna księga klasztoru w Żukowie — dnia 7 lutego
(Das Totenbuch des Prdmonstratenserinnen-Klosters Zu-
ckau bei Danzig, wyd. M. Perlbach w Quellen und Darstellun-
gen zur Geschichte Westpreussens herausgegeben vom Westpr.
Gesch. Verein., Danzig 1906, s. 10 i n.
5 Woj. Arch. Państw, w Gdańsku. Sygn. 300, 60 nr 5,
p. 80.
6 Hirsch T., Das Kloster Oliva, ein Beitrag zur Geschichte
der Westpreussischen Kunstbauten, Neue Preussische Provin-
zialblatter X (1850), s. 25. Makowski K. ks., Pierwowzory nie-
których obrazów pelplińskich. Roczniki Tow. Nauk. Tor. XIII
(1906), s. 302, także Cuny w Thieme-Beckerze XV (1922), s. 477.
(1922).
7 Cuny G., Der Danziger Maler Hahn. Betrachtung ilber
die Entwicklung des Danziger Kunstlebens, Danziger Sonn-
tagszeitung 1932, nr 48.
8 Makowski B. ks., Sztuka na Pomorzu. Jej dzieje i za-
bytki, Toruń 1932, s. 107.
o T. I, s. 247.

151