Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (19.1957)

W SPRAWIE TEORETYCZNYCH PROJEKTÓW KOŚCIOŁÓW P. AIGNERA


II. 6. P. Aigner, Projekt kościoła w Zarzeczu, elewacja boczna i rzut wg „Zbioru rysunków wyobrażających
celniejsze budynki wsi Zarzecze.(Fot. Muzeum Narodowe w Warszawie)

i projekt kościoła w Zarzeczu (zapewne ok. r. 1830) 11,
bardzo już bliski teoretycznym projektom w Budowach
kościołów. W dwóch ostatnich dziełach trójkątny fron-
ton i attyka ze schodkowym szczytem uległy rozerwa-
niu (podobne jak w typie IV); fronton wieńczy wysu-
nięty do przodu portyk kolumnowy, zaś attyka pozo-
staje w tyle jako tło.
Fasada bernardyńska (a przede wszystkim pewne
jej elementy) w krótkim czasie po jej wykończeniu
znalazła naśladownictwa. W kościele w Wiązownie
(pow. warszawski) budowanym w latach 1788—1791 12
nieznany architekt zastosował schodkowy szczyt, a w
tym samym czasie budowane kościoły w Osmolinie
w pow. gostynińskim (1791) i Lipkowie w pow. war-
szawskim (1798) są jak gdyby trawestacją fasady ber-
nardyńskiej i próbą przystosowania jej do niewielkiej
skali budowli. Fasady dwóch ostatnich kościołów wy-
kazują ponadto uderzające zbieżności z późniejszymi
o lat 30 teoretycznymi projektami Aignera (zwłaszcza
z typem III). Zbieżności przejawiają się w rozczłon-
ii Projekt kościoła w Zarzeczu powstał najprawdopodob-
niej w okresie budowy rezydencji Magdaleny Morskiej, a więc
między rokiem 1817 a 1823. Jaroszewski T. St., Pałac w Za-
rzeczu, praca w maszynopisie.
12 Por. Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego XIII,

kowaniu fasady czterema pilastrami porządku doryc-
kiego, w umieszczeniu półokrągłego okna pomiędzy
środkowymi pilastrami, w podobnym zastosowaniu
gzymsu kordonowego, połączeniu trójkątnego frontonu
z attyką, wreszcie w zwieńczeniu całości schodkowym
szczytem z kulą i krzyżem (kościół w Osmolinie). W ko-
ściele w Lipkowie na miejscu schodkowego szczytu
znajduje się wieżyczka, być może pochodząca z póź-
niejszego okresu (możliwe, że w projekcie pierwotnym
przewidziany był również szczyt schodkowy, który po-
dobnie jak w aignerowskim kościele św. Aleksandra
w Suwałkach nie został wybudowany lub usunięto
go później). W obu kościołach, budowanych prawie
jednocześnie, fasady są nieco rozszerzone poza gra-
nicę wyznaczoną trójkątnym frontonem i skrajnymi
pilastrami. Wzajemne ich podobieństwo nasuwa przy-
puszczenie wspólnego projektodawcy. Niezależnie jed-
nak od autorstwa oba obiekty świadczą o tym, że myśl
przewodnia kompozycji fasad zawartych w Budowach
kościołów mogła ukształtować się u Aignera już w wie-
s. 279, gdzie data 1788, oraz Katalog zabytków sztuki pow. war-
szawskiego, opr. D. Kaczmarzyk (maszynopis w PIS), podaje
datę 1791.
13 Katalog zabytków sztuki pow. gostynińskiego opr. D.
Kaczmarzyk (maszynopis PIS). Data wg tablicy erekcyjnej.

79