Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (19.1957)

KAPLICA MATKI BOSKIEJ KARMELITAŃSKIEJ WE FRYDMANIE


II. 4. Kaplica Matki Boskiej Karmelitańskiej,
część środkowa dekoracji stropu. (Fot. zb. PIS)

planu, ograniczył również przez to możliwość uzależ-
nienia jej wymiarów od bardziej skomplikowanych
spekulacji geometrycznych (por. aneks).
Tyle o programie użytkowym i specyficznym umiej-
scowieniu fundacji ks. Lorencsa — o okolicznościach
„obiektywnych", które wpłynęły, bądź mogły wpłynąć
na jej układ przestrzenny. Ale wydaje się, że te „obiek-
tywne" okoliczności były raczej drugorzędne. Central-
ność narzuciły kaplicy przede wszystkim okoliczności
„subiektywne" — jej program ideologiczny. (AM)
2. Obie funkcje analizowanej budowli sprzyjały wy-
borowi formy centralnej — zarówno ukryta, choć dla
fundatora istotna — rola pomieszczenia jako mauzo-
leum, jak też „oficjalna" jego funkcja odpustowej ka-
plicy Matki Boskiej Karmelitańskiej.
Od najdawniejszych czasów idea centralności zwią-
zana jest zarówno z grobowcami, jak ze szczególną,
a tak w początkowych okresach cywilizacji częstą,
formą budynków świątynnych. Świątynia jako mate-
rialny obraz świata nadzmysłowego, nakryta kopułą
stanowiącą symboliczny zastępnik nidba, pojawia się
już w okresie starożytnym na bliskim wschodzie2 i po-
siada wówczas niezmiennie formę centralną. W okre-
sie gotyckim jednak (częściowo w starochrześcijańskim)
oderwana została symbolika „świątyni jako ’civitas
2 K. Lehmann, The Dome of Heauen, „The Art Bulletin"
XXVII, 1945, s. 1 — 27; E. B. Smith, The Dome, A Study in
the History of Ideas, Princeton 1950; Louis Hautecoeur, My-
stique et architecture, Symholisme du cercie et de la coupole,
Paris 1954.

II. 5. Kaplica Matki Boskiej Karmelitańskiej,
schemat dekoracji stropu.


111