DOI Heft:
Nr. 1
DOI Artikel:Korespondencje - Polemiki
DOI Heft:Nr. 2
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Białostocki, Jan; Miłobędzki, Adam: Kaplica Matki Boskiej Karmelitańskiej we Frydmanie
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41525#0129
KAPLICA MATKI BOSKIEJ KARMELITANSKIEJ WE FRYDMANIE
Mierniczy moduł stopy spotykamy i w innych zasad-
niczych wymiarach kaplicy. Powtarza się 20-krotnie
w jej wewnętrznej wysokości, 6-krotnie w długości
stopni wydzielających wzniesienie centralnego ołtarza,
a można się go doszukiwać również w wewnętrznych
długościach niektórych ścian. W tym ostatnim wypad-
ku rozbicie naroży przez wnęki konfesjonałowe utrud-
nia znalezienie rzeczywistych wymiarów, niemniej
można stwierdzić, że cztery boki skośne mimo rozmai-
tych długości są wszystkie dłuższe od boków zamyka-
jących wzdłużną i poprzeczną oś wnętrza, długości zaś
tych ostatnich nie są tak zróżnicowane i dają się ująć
w miarę stopową. Boki: zachodni, północny i wschodni
posiadają ok. 12 stóp, bok południowy, wyodrębnio-
ny ze ściany nawy — ok. 10.
Wydaje się więc, że zasada wytyczenia ośmioboku
wynikała z przyjęcia współmiemości czterech jego
boków ze średnicą. Przy innym, dogodniejszym sytuo-
waniu budowli, teoretycznym punktem wyjściowym
konstrukcji planu byłby zapewne kwadrat o bokach
równych średnicy (30'), dzielonych w proporcji 3:4:3
(9': 12' : 9'); połączenie punktów podziału wyodrębni-
łoby ośmiobok o bokach skośnych nieco dłuższych niż
boki pozostałe na obwodzie kwadratu. W praktyce —
przy rozmierzaniu kaplicy prawidłową długość (12')
otrzymały jedynie trzy boiki (zresztą nie ściśle prosto-
padłe do osi wnętrza); bok czwarty skrócono, aby wy-
równać zbyt rażące zwichrowanie planu (il. 11).
Przy rozmierzaniu wnęk nie liczono się już z mo-
dularną" konstrukcją istniejącego ośmioboku, lecz —
wydaje się — zastosowano metodę podziału kąta. Wnę-
ki znalazły się na przeciwległych końcach czterech
osi, których przecięcie w środku kaplicy wyodrębnia
osiem równych kątów 45°. Na osiach tych rozmieszczo-
9 12 9
iiiuiimiiiiiiimiiiiiiiiiu
łO 10 (O
II. 11. System mierniczy konstrukcji planu.
no również naroża ośmiobocznego podwyższenia, na
którym ustawiono ołtarz wraz z balustradą.
Głównym celem powyższej analizy było ustalenie,
czy istnieją geometryczne prawa rządzące zasadniczy-
mi wymiarami kaplicy, a szczególnie ich wzajemnymi
proporcjami. Okazało się, że w niektórych wypadkach
występują tu proste stosunki liczbowe — 2:3, 3:4,
3 : 5, bazowane na mierniczym module stopy, nie zau-
ważono jednak, by proporcje te wiązały się w jeden
łańcuch zależności — zresztą istnieniu jego zaprzecza
równoległe stosowanie różnych metod mierniczych.
Stwierdzenie to wydaje się o tyle istotne, że rygory-
styczny system „harmonicznych1' proporcji mógł być
narzucony kaplicy przez tę filozoficzną koncepcję, któ-
ra tkwiła u podstaw jej idealnej centralności20. (AM)
20 Zagadnienie tzw. harmonicznych proporcji w architek-
turze, wynikających ze specyficznej koordynacji prostych sto-
sunków liczbowych, i ich związku z ideą centralnych świątyń,
oraz symboliką harmonii sfer omawia wyczerpująco Wittko-
wer, jw., s. 89—135.
LA CHAPELLE DE NOTRE-DAME DES CARMES A FRYDMAN
La chapelle octogonale de Notre-Dame des Carmes,
construite vers 17>64 pres de 1’eglise paroissiale de
Frydman (dans la region de Spisz), a ete fondee par
1’abibe Michał Lorencs qui etait, a cette epoque, cure
de Frydman. C’est aussi, sans doute, lui qui fut l’au-
teur du programme iconographique complexe de cette
chapelle. Avec son double autel place au centre et les
confessionnaux installes dans les encoignures, elle
remplit le role d’une petite egilise servant a 1’occasion
des pardons; moins evidente est sa deuxieme fonction,
celle d’un mausolee de son fondateur qui repose mo-
destement sous le plancher sans qu’une ępitaphe, meme
la plus simple, ne le mentionne. Le choix de la formę
centrale repondait ibien a ces deux fonctions puisque
depuis les temps les plus recules elle est caracteristi-
que aussi hien aux tombeaux qu’a un genre particu-
lier des temples, dont les formes ideales et parfaites
devaient en quelque sorte representer materiellement
l’etre divin qu’on y venerait.
A Frydman, les traditions de 1’architecture „cen-
trale” se lient a ,,1’integration cosmique” d’un evene-
ment biblique: sur le plafond piat de la chapelle des
figurines en bois representent le couronnement de la
Vierge au milieu d’aureoles de lumiere, d’etoiles, de
cherubins et d’anges musiciens.
L’interieur de la chapelle repond fidelement aux
memes regles du „centrisme”: au centre un autel avec
un programme iconographique fort complique; dans les
niches, aux encoignures, huit paires de statues re-
presentant des prophetes et des apótres, completant les
119
Mierniczy moduł stopy spotykamy i w innych zasad-
niczych wymiarach kaplicy. Powtarza się 20-krotnie
w jej wewnętrznej wysokości, 6-krotnie w długości
stopni wydzielających wzniesienie centralnego ołtarza,
a można się go doszukiwać również w wewnętrznych
długościach niektórych ścian. W tym ostatnim wypad-
ku rozbicie naroży przez wnęki konfesjonałowe utrud-
nia znalezienie rzeczywistych wymiarów, niemniej
można stwierdzić, że cztery boki skośne mimo rozmai-
tych długości są wszystkie dłuższe od boków zamyka-
jących wzdłużną i poprzeczną oś wnętrza, długości zaś
tych ostatnich nie są tak zróżnicowane i dają się ująć
w miarę stopową. Boki: zachodni, północny i wschodni
posiadają ok. 12 stóp, bok południowy, wyodrębnio-
ny ze ściany nawy — ok. 10.
Wydaje się więc, że zasada wytyczenia ośmioboku
wynikała z przyjęcia współmiemości czterech jego
boków ze średnicą. Przy innym, dogodniejszym sytuo-
waniu budowli, teoretycznym punktem wyjściowym
konstrukcji planu byłby zapewne kwadrat o bokach
równych średnicy (30'), dzielonych w proporcji 3:4:3
(9': 12' : 9'); połączenie punktów podziału wyodrębni-
łoby ośmiobok o bokach skośnych nieco dłuższych niż
boki pozostałe na obwodzie kwadratu. W praktyce —
przy rozmierzaniu kaplicy prawidłową długość (12')
otrzymały jedynie trzy boiki (zresztą nie ściśle prosto-
padłe do osi wnętrza); bok czwarty skrócono, aby wy-
równać zbyt rażące zwichrowanie planu (il. 11).
Przy rozmierzaniu wnęk nie liczono się już z mo-
dularną" konstrukcją istniejącego ośmioboku, lecz —
wydaje się — zastosowano metodę podziału kąta. Wnę-
ki znalazły się na przeciwległych końcach czterech
osi, których przecięcie w środku kaplicy wyodrębnia
osiem równych kątów 45°. Na osiach tych rozmieszczo-
9 12 9
iiiuiimiiiiiiimiiiiiiiiiu
łO 10 (O
II. 11. System mierniczy konstrukcji planu.
no również naroża ośmiobocznego podwyższenia, na
którym ustawiono ołtarz wraz z balustradą.
Głównym celem powyższej analizy było ustalenie,
czy istnieją geometryczne prawa rządzące zasadniczy-
mi wymiarami kaplicy, a szczególnie ich wzajemnymi
proporcjami. Okazało się, że w niektórych wypadkach
występują tu proste stosunki liczbowe — 2:3, 3:4,
3 : 5, bazowane na mierniczym module stopy, nie zau-
ważono jednak, by proporcje te wiązały się w jeden
łańcuch zależności — zresztą istnieniu jego zaprzecza
równoległe stosowanie różnych metod mierniczych.
Stwierdzenie to wydaje się o tyle istotne, że rygory-
styczny system „harmonicznych1' proporcji mógł być
narzucony kaplicy przez tę filozoficzną koncepcję, któ-
ra tkwiła u podstaw jej idealnej centralności20. (AM)
20 Zagadnienie tzw. harmonicznych proporcji w architek-
turze, wynikających ze specyficznej koordynacji prostych sto-
sunków liczbowych, i ich związku z ideą centralnych świątyń,
oraz symboliką harmonii sfer omawia wyczerpująco Wittko-
wer, jw., s. 89—135.
LA CHAPELLE DE NOTRE-DAME DES CARMES A FRYDMAN
La chapelle octogonale de Notre-Dame des Carmes,
construite vers 17>64 pres de 1’eglise paroissiale de
Frydman (dans la region de Spisz), a ete fondee par
1’abibe Michał Lorencs qui etait, a cette epoque, cure
de Frydman. C’est aussi, sans doute, lui qui fut l’au-
teur du programme iconographique complexe de cette
chapelle. Avec son double autel place au centre et les
confessionnaux installes dans les encoignures, elle
remplit le role d’une petite egilise servant a 1’occasion
des pardons; moins evidente est sa deuxieme fonction,
celle d’un mausolee de son fondateur qui repose mo-
destement sous le plancher sans qu’une ępitaphe, meme
la plus simple, ne le mentionne. Le choix de la formę
centrale repondait ibien a ces deux fonctions puisque
depuis les temps les plus recules elle est caracteristi-
que aussi hien aux tombeaux qu’a un genre particu-
lier des temples, dont les formes ideales et parfaites
devaient en quelque sorte representer materiellement
l’etre divin qu’on y venerait.
A Frydman, les traditions de 1’architecture „cen-
trale” se lient a ,,1’integration cosmique” d’un evene-
ment biblique: sur le plafond piat de la chapelle des
figurines en bois representent le couronnement de la
Vierge au milieu d’aureoles de lumiere, d’etoiles, de
cherubins et d’anges musiciens.
L’interieur de la chapelle repond fidelement aux
memes regles du „centrisme”: au centre un autel avec
un programme iconographique fort complique; dans les
niches, aux encoignures, huit paires de statues re-
presentant des prophetes et des apótres, completant les
119