Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (19.1957)

IRENA JAKIMOWICZ


II. 30. Rembrandt,
Żebrak o kuli,
akwaf., ok. 1630.
(Fot. wg Munza)

II. 31. M. Płoński, Żebrak o
kuli, akwaf., 1802, Warszawa,
Muzeum Narodowe. (Fot. H.
Romanowski)


ll. 32. M. Płoński, Kobieta z
koszem, rys. piórem. Warsza-
wa, Muzeum Narodowe. (Fot.
H. Romanowski)

się z własną obserwacją natury. Ale niezadługo Płoń-
ski właśnie, najzdolniejszy może uczeń Norblina, roz-
winie w pełni swą indywidualność artystyczną w opar-
ciu o grafikę Rembrandta, czerpiąc z pierwszego źró-
dła w czasie swego pobytu w Amsterdamie od 1800 ro-
ku. Świetny rysownik o satyrycznym zacięciu nawią-
zał do tej strony dzieła graficznego mistrza, która naj-
bardziej odpowiadała jego skłonnościom osobistym,
a więc przede wszystkim do rodzajowych akwafort,
do postaci żebraków i nędzarzy, do niektórych stu-
diów głów starców, działających wartościami linear-
nymi, śmiałą i subtelną kreską graficzną. Przyswaja-
jąc sobie tajemnice jej zróżnicowanego, ekspresyjnego
prowadzenia, tak dalece wrósł w klimat tego rodzaju
rembrandtowskich rycin, że z natury rysowane i ry-
towane amsterdamskie typy uliczne mówią dobitnie
o swym rodowodzie (il. 30—32). Uprawniło to już
Gwalberta Pawlikowskiego do nazwania ich twórcy
..polskim Rembrandtem11, wybierał on jednak „pięk-
niejsze w przyrodzie wzory'1 i „staranniej swe ryciny
wykonywał11, chociaż „nie robił z tą łatwością co Rem-
46 Pawlikowski G., Wiadomości o rytownikach Polakach
i cudzoziemcach u nas osiadłych, Czasopism naukowy księ-
gozbioru publicznego imienia Ossolińskich 1829, z. 3, s. 115.
47 Płoński wykonał kopie graficzne wg: „Autoportretu11
Rembrandta z r. 1634 w Luwrze, „Portretu starej damy" Rem-
brandta z r. 1634 w National Gallery w Londynie, tzw. „Por-
tretu Matki Rembrandta'1 Gerarda Dou w Luwrze (Brosig, jw.,
nr 1, 2, 27).
48 11 rysunków z obrazów Rembrandta wykonał Płoński

brandt, ani w tej ilości i nie widać w nich tego wiel-
kiego ducha, który Rembrandta wznosił1146.
Malarstwo Rembrandta nie wpłynęło w sposób
znaczniejszy na twórczość Płońskiego. Nie wykonywał
z jego obrazów dociekliwych studiów, jak to czynił
Norblin, ale nie były one dlań nieznane, jak o tym
świadczą beznamiętne, rzeczowe kopie graficzne 47, lub
kopie rysunkowe przeznaczone do wykonania w tech-
nice graficznej przez obcych rytowników (il. 35) 48. Mi-
mo przewagi linearyzmu w swej twórczości nie był
Płoński jednak nieczuły na walory malarskie swego
wielkiego mistrza. Mówi o tym wymownie kompozy-
cyjne znaczenie silnych efektów światła w takich
akwafortach jak „Kobieta przy kuchni11, „Alche-
mik11 40, „Krajobraz z jeźdźcem11 (il. 29) czy w rysunku
sepią „Scena przed bramą domu1150.
Inaczej rozstrzygał swóij „problem Rembrandta11 in-
ny uczeń Norblina —? Aleksander Orłowski. Z rzad-
ka. trafiają się i u niego przejęte z norblinowskiej inter-
pretacji typy żebraków czy wiejskie chaty i obejścia.
Główne jednak zainteresowania Orłowskiego zwróciły
do wydawnictwa: Cours historiąue et elementaire de peinture,
ou galerie Complete du Musee Napoleon, Paris 1804—1815 (Bro-
sig, s. 26—30). Z kopii rysunkowych prócz reprodukowanego
„Błogosławieństwa Jakuba11 zachował się w zbiorach Muzeum
Narodowego w Poznaniu „Portret siostry Rembrandta11 wg
obrazu z Galerii Brera w Mediolanie (ze zb. Gołuchowskiego
nr 84).
49 Repr. Batowski, jw., s. 184, 185.
50 Rysunek piórem sepią, M. N. W., Rys. Pol. 9837.

138