DOI Heft:
Nr. 2
DOI Artikel:Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki
DOI Artikel:Kutzner, Marian: Średniowieczna katedra poznańska: (streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Poznańskiego w dniu 16. IV. 1956 r.)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41525#0194
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
II. 1. Widok katedry poznańskiej w
r. 1618, wg sztychu w dziele Brauna
i Hogenberga.
pierwotnej gotyckiej postaci przed
przebudową w r. 1620.
Część nawowa katedry poznań-
skiej powstaje na miejscu romań-
skiej nawy zburzonej w poł. XIV w.
Warsztat wznoszący nową nawę
związany był formalnie z budowla-
nymi strzechami śląskimi, działają-
cymi przy budowie katedry wro-
cławskiej i wielkich kościołów mie-
szczańskich Wrocławia. Całość bu-
dowli nawy katedry poznańskiej
cechuje dążenie do daleko posunię-
tej prostoty form wyrazu, przy jed-
noczesnym wydobyciu jasności kon-
strukcji. Przy stosunkowo, małej
skali budowli (cztery przęsła) otrzy-
manie wrażeniai monumentalności
założenia możliwe było jedynie na
drodze jak najdalej idącej redukcji
elementów dekoracyjnych, rozbija-
jących wnętrze. Brak filarów, a wy-
prucie arkad międzynawowych bez-
pośrednio w ścianie działowej, od-
rzucenie bogatszych profilowań ar-
chiwolty na rzecz ostrego rysunku,
wysokie usytuowanie okien w nawie
katedry, dające dużą pustą płasz-
czyznę między rzędem arkad a ok-
nami, są także elementami rozpo-
znawczymi całej grupy bazylik śląs-
kich.
Koncepcja przestrzenna bazyliki
śląskiej, zapoczątkowana w chórze
katedry wrocławskiej), zostaje podję-
ta przez strzechę wznoszącą nawę
katedry, a doprowadzona zostaje do
formy szczytowej w wielkich ko-
ściołach Wrocławia — Marii Magda-
leny i Elżbiety. Wykrycie cyklu roz-
wojowego form bazyliki na terenie
Śląska pozwala na włączenie nawy
katedry poznańskiej (wznoszonej w
latach 1346—-1357) jako ogniwa po-
średniego między założeniami for-
malnymi nawy katedry wrocław-
skiej, a koncepcjami kościołów Ma-
rii Magdaleny i Elżbiety we Wro-
cławiu. Całość założenia przestrzen-
nego oraz występujące proporcje w
katedrze poznańskiej pozwalają łą-
czyć ją z koncepcją zrealizowaną w
nawie katedry wrocławskiej. Szero-
kość nawy bocznej katedry wro-
cławskiej wynosząca 5,10 m., powta-
rzająca się podobnie w nawie kate-
dry poznańskiej, stanowi nie tylko
analogię w stosunkach wymiaro-
wych, ale jest także modułem pro-
porcji całej bryły i planu budowli.
Punktem wyjścia koncepcji założe-
nia przestrzennego jest kwadrat
wpisany w koło, którego dalsze po-
działy geometryczne, umiarowe, wy-
znaczają newralgiczne punkty kom-
pozycyjne bryły i planu. Należy do-
dać, że omawiane stosunki proporcji
zastosowane w obydwu obiektach
mają swoje źródło w rozwiązaniach
architektonicznych cysterskich. Na-
tomiast cały zasób form plastycz-
nych (opracowanie profilu arkad
międzynawowych, forma służek,
okien itp.) wykazują znaczne analo-
gie z formami detali występujących
w wielkich kościołach mieszczań-
skich Wrocławia. Występowanie np.
zakończenia służek kapitelami i brak
rozpracowania ścian wież zachod-
nich należy uznać za elementy in-
dywidualnego rozwiązania, mające
pewien związek z zastosowaniem od-
miennego tworzywa (cegły), a wy-
stępujące specjalnie w środowisku
wielkopolskim. Powiązania formal-
ne nawy katedry poznańskiej z ar-
chitekturą śląską nie są odosobnio-
ne na terenie sztuki wielkopolskiej.
Wielkopolska w XIV w. wykazuje
zdecydowane ciążenie w kierunku
Śląska, objawiające się na polu ar-
chitektury np. w rozwiązaniach ko-
ściołów cysterskich Paradyża, Ble-
dzewa i Wągrowca, w koncepcji ko-
ścioła farnego Marii Magdaleny w
Poznaniu oraz w kapitularzu klasz-
toru cysterskiego w Lądzie.
Na pocz. XV w. obserwujemy zde-
cydowaną zmianę sytuacji na tere-
nie architektury wielkopolskiej. Za-
uważamy wyraźne nawiązywania do
architektury brandenbursko-pomor-
skiej na drodze nie tylko infiltracji
poszczególnych form, lecz także w
imigracji pomorskich strzech budo-
wlanych. Zrealizowany w tym cza-
sie chór katedry poznańskiej (wzno-
szony w latach 1-403—il410) wskazuje
na zależność od architektury kręgu
katedr nadbałtyckich. Rozwiązanie
planu w formie chóru i ambitu
II. 2. Przekrój poprzeczny przez na-
wy katedry poznańskiej, z naniesio-
ną siatką proporcji.
Q D O O O []
&
0=° o
o
O
o [Hi
II. 3. Rzut poziomy katedry poznań-
skiej (rekonstrukcja).
184
II. 1. Widok katedry poznańskiej w
r. 1618, wg sztychu w dziele Brauna
i Hogenberga.
pierwotnej gotyckiej postaci przed
przebudową w r. 1620.
Część nawowa katedry poznań-
skiej powstaje na miejscu romań-
skiej nawy zburzonej w poł. XIV w.
Warsztat wznoszący nową nawę
związany był formalnie z budowla-
nymi strzechami śląskimi, działają-
cymi przy budowie katedry wro-
cławskiej i wielkich kościołów mie-
szczańskich Wrocławia. Całość bu-
dowli nawy katedry poznańskiej
cechuje dążenie do daleko posunię-
tej prostoty form wyrazu, przy jed-
noczesnym wydobyciu jasności kon-
strukcji. Przy stosunkowo, małej
skali budowli (cztery przęsła) otrzy-
manie wrażeniai monumentalności
założenia możliwe było jedynie na
drodze jak najdalej idącej redukcji
elementów dekoracyjnych, rozbija-
jących wnętrze. Brak filarów, a wy-
prucie arkad międzynawowych bez-
pośrednio w ścianie działowej, od-
rzucenie bogatszych profilowań ar-
chiwolty na rzecz ostrego rysunku,
wysokie usytuowanie okien w nawie
katedry, dające dużą pustą płasz-
czyznę między rzędem arkad a ok-
nami, są także elementami rozpo-
znawczymi całej grupy bazylik śląs-
kich.
Koncepcja przestrzenna bazyliki
śląskiej, zapoczątkowana w chórze
katedry wrocławskiej), zostaje podję-
ta przez strzechę wznoszącą nawę
katedry, a doprowadzona zostaje do
formy szczytowej w wielkich ko-
ściołach Wrocławia — Marii Magda-
leny i Elżbiety. Wykrycie cyklu roz-
wojowego form bazyliki na terenie
Śląska pozwala na włączenie nawy
katedry poznańskiej (wznoszonej w
latach 1346—-1357) jako ogniwa po-
średniego między założeniami for-
malnymi nawy katedry wrocław-
skiej, a koncepcjami kościołów Ma-
rii Magdaleny i Elżbiety we Wro-
cławiu. Całość założenia przestrzen-
nego oraz występujące proporcje w
katedrze poznańskiej pozwalają łą-
czyć ją z koncepcją zrealizowaną w
nawie katedry wrocławskiej. Szero-
kość nawy bocznej katedry wro-
cławskiej wynosząca 5,10 m., powta-
rzająca się podobnie w nawie kate-
dry poznańskiej, stanowi nie tylko
analogię w stosunkach wymiaro-
wych, ale jest także modułem pro-
porcji całej bryły i planu budowli.
Punktem wyjścia koncepcji założe-
nia przestrzennego jest kwadrat
wpisany w koło, którego dalsze po-
działy geometryczne, umiarowe, wy-
znaczają newralgiczne punkty kom-
pozycyjne bryły i planu. Należy do-
dać, że omawiane stosunki proporcji
zastosowane w obydwu obiektach
mają swoje źródło w rozwiązaniach
architektonicznych cysterskich. Na-
tomiast cały zasób form plastycz-
nych (opracowanie profilu arkad
międzynawowych, forma służek,
okien itp.) wykazują znaczne analo-
gie z formami detali występujących
w wielkich kościołach mieszczań-
skich Wrocławia. Występowanie np.
zakończenia służek kapitelami i brak
rozpracowania ścian wież zachod-
nich należy uznać za elementy in-
dywidualnego rozwiązania, mające
pewien związek z zastosowaniem od-
miennego tworzywa (cegły), a wy-
stępujące specjalnie w środowisku
wielkopolskim. Powiązania formal-
ne nawy katedry poznańskiej z ar-
chitekturą śląską nie są odosobnio-
ne na terenie sztuki wielkopolskiej.
Wielkopolska w XIV w. wykazuje
zdecydowane ciążenie w kierunku
Śląska, objawiające się na polu ar-
chitektury np. w rozwiązaniach ko-
ściołów cysterskich Paradyża, Ble-
dzewa i Wągrowca, w koncepcji ko-
ścioła farnego Marii Magdaleny w
Poznaniu oraz w kapitularzu klasz-
toru cysterskiego w Lądzie.
Na pocz. XV w. obserwujemy zde-
cydowaną zmianę sytuacji na tere-
nie architektury wielkopolskiej. Za-
uważamy wyraźne nawiązywania do
architektury brandenbursko-pomor-
skiej na drodze nie tylko infiltracji
poszczególnych form, lecz także w
imigracji pomorskich strzech budo-
wlanych. Zrealizowany w tym cza-
sie chór katedry poznańskiej (wzno-
szony w latach 1-403—il410) wskazuje
na zależność od architektury kręgu
katedr nadbałtyckich. Rozwiązanie
planu w formie chóru i ambitu
II. 2. Przekrój poprzeczny przez na-
wy katedry poznańskiej, z naniesio-
ną siatką proporcji.
Q D O O O []
&
0=° o
o
O
o [Hi
II. 3. Rzut poziomy katedry poznań-
skiej (rekonstrukcja).
184