Universitätsbibliothek HeidelbergUniversitätsbibliothek Heidelberg
Metadaten

Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]
Biuletyn Historii Sztuki — 19.1957

DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:
Rozprawy
DOI Artikel:
Karpowicz, Mariusz: Architekci warszawscy w Szczuczynie na przełomie XVII I XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink:
https://doi.org/10.11588/diglit.41525#0231

DWork-Logo
Überblick
Faksimile
0.5
1 cm
facsimile
Vollansicht
OCR-Volltext
ARCHITEKCI WARSZAWSCY W SZCZUCZYNIE NA PRZEŁOMIE XVII I XVIII W.

system kanałów i -stawów miał z jednej strony odwod-
nić, a z drugiej uczynić teren przyszłego miasta bar-
dziej niedostępnym 25. Do dziś zachował się pięciobocz-
ny zarys miasta, które musiało być otoczone fosami
i umocnieniami ziemnymi. We wrześniu 1689 rozpoczęto
wyrąb lasu pod przyszły zamek Szczuki, który został
otoczony podobnym, tylko mniejszym pięciobokiem
ziemnych umocnień z -bastionami; zarys ich również do
dziś jest czytelny. Tak więc miasto i zamek, przynaj-
mniej w pierwszej fazie budowy Szczuczyna, były za-
łożeniem przede wszystkim obronnym. Odbiło się to,
jak zobaczymy, na architekturze pewnych partii ko-
ścioła.
Obronnym zamysłom podkanclerzego w dobitny spo-
sób da-je wyraz ówczesny architekt nadworny Szczuki.
Pisze on między innymi, że sam Mars chce zatwierdzić
miejisce na zamek -(nazywany p-ochlebczo tempie d’hon-
neur). A ponieważ znalazł on szczątki Szwedów nazy-
wa „fortecę11 (fo-rteresse) — grobem Szwedzkim26.
Architektem tym jest De Flenierce, wymieniony dotąd
tylko przez Łozę, jako inspektor fabryk Szczuki
w Szczuczynie i Radzyniu, oraz projektodawca roz-
wiązań urbanistycznych Szczuczyna 27.
Pierwszy list de Flenierce’a do podkanclerzego po-
chodzi z 28.IX.1689, ale na usługach Szczuki musiał
architekt być już nieco wcześniej, conajmniej od po-
czątku -sezonu.
Prawdopodobnie sprowadził go z którejś ze swych
podróży zagranicznych opat Szczuka, w każdym razie
z cytowanego już wyżej listu z 9.X.1689 wynika nie-
dwuznacznie, że on to właśnie zaprotegował Francuza
u podkanclerzego. W dalszych listach będzie go archi-
tekt nazywał „mon grand iBienfaiteur11, a w chwili gdy
się Francuzowi powinie noga i zostanie wydalony ze
służby podkanclerzego —opat i tym -razem nie odmówi
mu swej pomocy i protekcji. De Flenierce jest Fran-
cuzem z pochodzenia — listy pisze po francusku i na-
zywany bywa „Francuzikiem11.
W latach 1689 i 1690 trwają w Szczuczynie właści-
wie tylko prace ziemne, wokół dwóch stawów, śluz,
grobli, fos, wokół miasta itp. Już jednak w 1690 zaczy-
na się zwózka materiałów budowlanych, np. 100 „so-
lanek11 wapna z Knyszyna i Goniądza — dar Jana
Gnińs-kiego, wojewody bracławskie-go28. De Flenierce
kończy w grudniu 1690 urbanistyczne rozważania w li-
stach, a w terenie wytyczanie miasta; jednocześnie
trwają ostatnie prace przy ziemnych umocnieniach
25 Według 2 listów De Flenierce’a z 26.IX. i 9.X.1689. AGAD,
jw., t. 21, list 43 i 104. Szczegółowe omówienie urbanistyki
Szczuczyna pozostawiam do osobnej rozprawy.
28 Jw.
27 Łoza St., Architekci i budowniczowie w Polsce, War-
szawa 1954, s. 77.
28 AGAD, jw., t. 18, list 327.
29 Jw., t. 21, list 111.
ao Jw., list jw.; być może, że to resztki ich fundamentów
odkopano w obrębie zarysu bastionów zamku w czasie robie-
nia wykopów pod P. O. M. w Szczuczynie w 1955 r.

„fortecy11 — zamku, który jak wynika z datowanego
10.XII.1690 w Szczuczynie listu Francuza jest przez nie-
go zaprojektowany. Jednocześnie tłumaczy się archi-
tekt przed podkanclerzym z niemożności podniesienia
szańców do wysokości żądanej przez Szczukę, gdyż po-
ciągnęło by to za sobą konieczność budowania muru
wzdłuż kurtyn między -ba-stionami29. Obronny charak-
ter przygranicznego miasta narzucił niewątpliwie
Szczuka. Plan urbanistyczny i architektoniczny miasta
i zamku pomyślanego jako „palazzo in fortezza11 wyko-
nał prawdopodobnie Francuz. De Flenierce jest też
autorem planów „folwarku11 — zapewne budynków
gospodarskich 30.
W sezonie 1691 kontynuowano pod kierunkiem Fran-
cuza prace ziemne wokół terenu pod miasto, a w sa-


11. 2. Portret podkanclerzego St. A. Szczuki, ok. 1740.
Wilanów, Galeria. (Fot. E. Kozłowska-Tomczyk)

221
 
Annotationen