Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (19.1957)

ARCHITEKCI WARSZAWSCY W SZCZUCZYNIE NA PRZEŁOMIE XVII I XVIII W.

wadzącego budowę kościoła w Sidrze w 1704 roku.
List ten stanowi zupełnie wyjątkowy dokument sy-
tuacji polskiego artysty cechowego, rugowanego przez
napływ często średniej wartości artystów z zagranicy.
Wyjaśnia się tu przyczyna antagonizmów i niechęci
międizy tubylcami a przyjezdnymi, faworyzowanymi
Włochami czy Francuzami, często oszustami. Pełen re-
zygnacji ii gryzącej ironii list pisze Pierściecki do pod-
kanclerzego, prosząc go o przysłanie jakiegoś Włocha,
gdy on będzie kościół sklepiał. Jemu samemu i tak
nikt nie uwierzy, że dobrze robi, a Włoch i tak zawsze
zgani, choć sam się często nie zna i poprawić jego par-
tactwo trzeba. „Jako u Wielebnych O. O. Jezuitów Gro-
dzieńskich to się stało" — kończy z goryczą Pierściec-
ki67. Nawiasem dodać trzeba, że list jest napisany
pięknym, wyrobionym charakterem, przez cechmi-
strza własnoręcznie.
IV
Szczuczyńskie budowle sakralne — klasztor, ko-
ściół i kolegium pijarów, których „fabrika" stanowiła
pod względem organizacyjnym odrębny organizm, roz-
poczęto wznosić w 1697 r. Na pierwsze lata budo-
wy najistotniejsze światło rzucają dwa dokumenty
oblatowane w Kancelarii Koronnej 16 października
1728 i w Metryce Koronnej przytoczone in extenso 68.
Pierwszy z nich to akt fundacyjny dla pijarów szczu-
czyńsikich, datowany w Warszawie 6 października
1696 roku, drugi to zapis dodatkowy, z przepisami
co do terminów spłat rocznych datków, ofiarowanych
nad program przez podkanclerzego aktem z dnia 10
grudnia 1704 w Szczuczynie.
Akt fundacyjny zawiera ciekawe informacje co do
finansowej strony pijarskich przedsięwzięć budowla-
nych w Szczuczynie. Wedle tradycji kościół szczuczyń-
ski miał być votum Jana III, uczynionym w przed-
dzień Bitwy Wiedeńskiej, 12 września w dzień imie-
nia Marii (wezwanie kościoła). Akt fundacyjny trady-
cję tę potwierdza, król przeznaczył na budowę ko-
ścioła i klasztoru 20 tys. złp. (a nie 200 tys., która to
zawrotna suma powtarza się we wszystkich drukowa-
nych wzmiankach o Szczuczynie)69. Podkanclerzy do-
łożył ze swej strony 50 tys. — ubezpieczone na dob-
rach Ławsk i Wysokie Mazowieckie. Zastrzegł także,
że jeśli sumy powyższe nie wystarczą, przeznacza na
ten cel dodatkowo 10 tys. złp. zabezpieczone na dwor-
ku na Miodowej. Warto tu nawiasem dodać, że wymie-
nionych 80 tys. nie starczyło z pewnością, gdyż mniej-
szy znacznie i skromniejszy kościół i klasztor kapucy-
nów na Miodowej w Warszawie kosztował Jana III
87 Jw., t. 33, list 118, in extenso w aneksie.
68 AGAD, Metr. Kor. N. 224, półark. 261: „Oblata Confir-
matlonls Episcopalis Erectionis Collegii Scholarum Piarum in
Oppldo Szczuczyn tum et Ordlnationis Cursus Annui eidem
Collegio exsolvendl“.


II. 12. Szczuczyn, wieża zegarowa na wschodnim skrzy-
dle klasztoru. (Fot. E. Kozłowska-Tomczyk)

160 tys. złp.70. Na utrzymanie klasztoru i kolegium
przeznaczył Szczuka dodatkowo dotacje w naturze
z klucza szczuczyńskiego (Grabowo, Ławsk i Glinki)
oraz sumę 2100 złp. „na każdego św. Jana".
Drugi dokument opiewa, że „sumę wyderkauffową"
w wysokości półczwarta tys. złp. rocznie ma się spła-
cać po 500 złp. co kwartał, a resztę „na św. Marcina".
Obecny kompleks zabudowań rozciągnięty z pół-
nocy na południe — jednoskrzydłowe kolegium, ko-
ściół i kwadrat klasztoru zaczęto budować od tego
ostatniego.
Wedle „Złotej Księgi" parafialnej kamień węgiel-
ny położono 4 maja 1698, jednakże z pierwszego li-
stu „dyrektora fabriki" — zarządcy administracyjne-
go budowy z ramienia zakonu — rektora, ks. Piotra
a. S. Paulo wynika, że początek budowy odnieść na-
leży do czasów wcześniejszych71. W liście tym, dato-
69 Patrz przypis 1, tamże szczegóły votum królewskiego.
70 Baliński M., Pisma historyczne, Warszawa 1843, t. IV,
s. 112.
71 AGAD, Archiwum Potockich, N. 163, t. 25, list 78.

231