DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Rozprawy
DOI Artikel:Karpowicz, Mariusz: Architekci warszawscy w Szczuczynie na przełomie XVII I XVIII wieku
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41525#0251
ARCHITEKCI WARSZAWSCY W SZCZUCZYNIE NA PRZEŁOMIE XVII I XVIII W.
Ten właśnie rok 1705 to wielkie nasilenie budowla-
ne we wszystkich fundacjach podkanclerzego. Przy-
puszczalnie wpływowi Pioli trzeba przypisać, że pier-
wotne koncepcje otoczenia miasta całkowicie umoc-
nieniami i fosą nie zostają wykonane, że plan urbani-
styczny ulega dość istotnym zmianom i wreszcie, że
w „fortecy" zaczyna się wznosić reprezentacyjny pałac
zamiast projektowanego przez de Flenierce’a zamku.
Dla wyjaśnienia pozycji Pioli jako architekta bardzo
znamiennym i ważnym jest fakt, że jest on projektan-
tem wszystkich ważniejszych przedsięwzięć budowla-
nych podkanclerzego w tym czasie: kościoła i pałacu
w Szczuczynie i kościoła w Sidrze, ale nie jest bez-
posłałem był do niego do JM. Pana Oberbocka i dał
objazdy projektowanych przez siebie budowli, czy to
wymienionych wyżej dla podkanclerzego, czy to pałacu
w Nakomiatach na Warmii dla rezydenta pruskiego
w Warszawie Hoverbecka, czy to jeszcze innych, jak
rozpoczęty w 1707 warszawski kościół św. Ducha.
Pałac w Szczuczynie został przez Piolę zaprojekto-
wany przypuszczalnie w 1704 roku, gdyż początek se-
zonu budowlanego 1705 to początek jego realizacji. Po-
łożono narazie fundamenty, rok następny przyniósł
kontynuację prac nad nim, pomimo wojny i zamieszek.
Skrodzki — komisarz Szczuczyna — w liście z 1706,
bez daty dziennej donosi podkanclerzemu: „Pałac zało-
żony podniósł się tak wysoko, że już kratę żelazną mu-
rują. P. Piola był niedawnymi czasy w Szczuczynie,
posłałem był do niego JM. Pana Oberbocka i dał
informację majstrowi murarskiemu i jak wiele czego
potrzeba w jakiej materii" ’9. Następne cztery sezony
budowa postępuje powoli ale stale 10°, w 1709 sprowa-
dza Fontana z Warszawy kamień na okładziny99 100 101,
w 1711 roboty trwają już tylko nad wystrojem wnę-
trza 102, a w 1716 wiesza się w pałacu obrazy 103. Z wy-
marciem Szczuków pałac zos-taje opuszczony. W 1733
umiera podkanclerzyna, a w 1741 Eustachy Potocki że-
ni się z Marianną Kątską, dziedziczką Szczuczyna104.
Uwaga ich skupia się na Radzyniu. W końcu XVIII w.
właścicielem pałacu jest już gen. Łęczyński. W 1849
pałac stoi już w ruinie 105, żeby zostać ostatecznie ro-
zebranym w czasie I Wojny Światowej. Do dziś prze-
trwał zarys bastionów i resztki zasypanych piwnic pa-
łacu.
Osobny rozdział działalności Pioli w służbie
Szczuki zajmuje kościół w Sidrze106. Plany wykonywał
Włoch dwukrotnie, ostatnią ich wersję ukończył przed
17.III.11705'. Powodem tego były zbyt strzeliste proporcje
części prezbiterialnej (?) które nie podobały się Szczuce.
I znów 'zwraca uwagę troska Pioli o wykonawcę swej
budowli, który by miał „une bonne inteligence de telle
sorte d’Architecture...“ Z kościołem w Sidrze wiąże się
niesłychanie znamieny fakt, wyraźnie malujący sta-
nowisko Pioli i wzajemne stosunki ze Szczuką. Począ-
tek sezonu 1706 to okres, w którym Fontana, prowa-
dzący uprzednio od 14 września do listopada 1705 ro-
boty w Sidrze potrzebny jest przy budowie kościoła
w Szczuczynie, ze względu na nieuleczalną chorobę
Niemca. Rektor pijarów szczuczyńskich, po wymianie
listów z podkanclerzym („Magister Sidrzański podobno
terni czasy nie będzie tam miał roboty, radbym go tu
miał u siebie")107 — uzyskuje zgodę tego ostatniego, a>le
potrzebna była jak się okazuje zgoda jeszcze kogoś.
99 Jw., N. 163, t. 38, list 50.
100 Jw., t. 34, list 121; t. 38, list 64; t. 37, list 148; t. 39,
list 62; t. 40, list 62; t. 40, list 223 i inne.
101 Jw., t. 40, list 112.
102 Jw., t. 48 nie numerowane, list 2 i 4. (Brak w wypisach
E. Łopacińskiego).
103 Jw., t. 48, bez nru. (Brak w wypisach jw.).
104 Archiwum Parafialne kościoła w Szczuczynie, „Złota
Księga".
los Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i Litwy,
Warszawa 1889, t. XI, s. 863.
ioo Sidra — miasteczko 18 km. na północ od Sokółki, do-
stało się podkanclerzemu z ogromnym posagiem żony, Kon-
stancji Potockiej. Od połowy XVI w. ośrodek kalwinizmu ze
zborem wystawionym przez Mikołaja Naruszewicza kaszt,
żmudzkiego. Szczuka chciał zbór zabrać, ale elektor branden-
burski interweniował i zbór rozebrano dopiero w 1880 r. ra-
zem z pałacem Potockich, odbudowanym przez podkanclerze-
go. W pałacu tym w listopadzie 1705 zatrzymywali się Piotr I
i August II. Przygotowania do budowy kościoła trwały już
w 1704 (list Pierścieckiego w aneksie). W 1705 najpierw kościół
drewniany, a potem pod kierunkiem Kacpra i Fontany mu-
rowany mały trzynawowy kościółek. W listopadzie 1705 naj-
ście wojsk rosyjskich przerywa budowę, podjętą dopiero w koń-
cu XVIII przez Potockich. (Słownik Geogr. jw., s. 482 i licz-
ne listy w Arch. Potockich).
107 AGAD, Archiwum Potockich, N. 163, t. 36, list 156.
II. 22. Tylman z Gameren, fragment projektu
kościoła na Czerniakowie. Przerys z oryginału
w Gab. Rycin U. W.
241
Ten właśnie rok 1705 to wielkie nasilenie budowla-
ne we wszystkich fundacjach podkanclerzego. Przy-
puszczalnie wpływowi Pioli trzeba przypisać, że pier-
wotne koncepcje otoczenia miasta całkowicie umoc-
nieniami i fosą nie zostają wykonane, że plan urbani-
styczny ulega dość istotnym zmianom i wreszcie, że
w „fortecy" zaczyna się wznosić reprezentacyjny pałac
zamiast projektowanego przez de Flenierce’a zamku.
Dla wyjaśnienia pozycji Pioli jako architekta bardzo
znamiennym i ważnym jest fakt, że jest on projektan-
tem wszystkich ważniejszych przedsięwzięć budowla-
nych podkanclerzego w tym czasie: kościoła i pałacu
w Szczuczynie i kościoła w Sidrze, ale nie jest bez-
posłałem był do niego do JM. Pana Oberbocka i dał
objazdy projektowanych przez siebie budowli, czy to
wymienionych wyżej dla podkanclerzego, czy to pałacu
w Nakomiatach na Warmii dla rezydenta pruskiego
w Warszawie Hoverbecka, czy to jeszcze innych, jak
rozpoczęty w 1707 warszawski kościół św. Ducha.
Pałac w Szczuczynie został przez Piolę zaprojekto-
wany przypuszczalnie w 1704 roku, gdyż początek se-
zonu budowlanego 1705 to początek jego realizacji. Po-
łożono narazie fundamenty, rok następny przyniósł
kontynuację prac nad nim, pomimo wojny i zamieszek.
Skrodzki — komisarz Szczuczyna — w liście z 1706,
bez daty dziennej donosi podkanclerzemu: „Pałac zało-
żony podniósł się tak wysoko, że już kratę żelazną mu-
rują. P. Piola był niedawnymi czasy w Szczuczynie,
posłałem był do niego JM. Pana Oberbocka i dał
informację majstrowi murarskiemu i jak wiele czego
potrzeba w jakiej materii" ’9. Następne cztery sezony
budowa postępuje powoli ale stale 10°, w 1709 sprowa-
dza Fontana z Warszawy kamień na okładziny99 100 101,
w 1711 roboty trwają już tylko nad wystrojem wnę-
trza 102, a w 1716 wiesza się w pałacu obrazy 103. Z wy-
marciem Szczuków pałac zos-taje opuszczony. W 1733
umiera podkanclerzyna, a w 1741 Eustachy Potocki że-
ni się z Marianną Kątską, dziedziczką Szczuczyna104.
Uwaga ich skupia się na Radzyniu. W końcu XVIII w.
właścicielem pałacu jest już gen. Łęczyński. W 1849
pałac stoi już w ruinie 105, żeby zostać ostatecznie ro-
zebranym w czasie I Wojny Światowej. Do dziś prze-
trwał zarys bastionów i resztki zasypanych piwnic pa-
łacu.
Osobny rozdział działalności Pioli w służbie
Szczuki zajmuje kościół w Sidrze106. Plany wykonywał
Włoch dwukrotnie, ostatnią ich wersję ukończył przed
17.III.11705'. Powodem tego były zbyt strzeliste proporcje
części prezbiterialnej (?) które nie podobały się Szczuce.
I znów 'zwraca uwagę troska Pioli o wykonawcę swej
budowli, który by miał „une bonne inteligence de telle
sorte d’Architecture...“ Z kościołem w Sidrze wiąże się
niesłychanie znamieny fakt, wyraźnie malujący sta-
nowisko Pioli i wzajemne stosunki ze Szczuką. Począ-
tek sezonu 1706 to okres, w którym Fontana, prowa-
dzący uprzednio od 14 września do listopada 1705 ro-
boty w Sidrze potrzebny jest przy budowie kościoła
w Szczuczynie, ze względu na nieuleczalną chorobę
Niemca. Rektor pijarów szczuczyńskich, po wymianie
listów z podkanclerzym („Magister Sidrzański podobno
terni czasy nie będzie tam miał roboty, radbym go tu
miał u siebie")107 — uzyskuje zgodę tego ostatniego, a>le
potrzebna była jak się okazuje zgoda jeszcze kogoś.
99 Jw., N. 163, t. 38, list 50.
100 Jw., t. 34, list 121; t. 38, list 64; t. 37, list 148; t. 39,
list 62; t. 40, list 62; t. 40, list 223 i inne.
101 Jw., t. 40, list 112.
102 Jw., t. 48 nie numerowane, list 2 i 4. (Brak w wypisach
E. Łopacińskiego).
103 Jw., t. 48, bez nru. (Brak w wypisach jw.).
104 Archiwum Parafialne kościoła w Szczuczynie, „Złota
Księga".
los Słownik Geograficzny Królestwa Polskiego i Litwy,
Warszawa 1889, t. XI, s. 863.
ioo Sidra — miasteczko 18 km. na północ od Sokółki, do-
stało się podkanclerzemu z ogromnym posagiem żony, Kon-
stancji Potockiej. Od połowy XVI w. ośrodek kalwinizmu ze
zborem wystawionym przez Mikołaja Naruszewicza kaszt,
żmudzkiego. Szczuka chciał zbór zabrać, ale elektor branden-
burski interweniował i zbór rozebrano dopiero w 1880 r. ra-
zem z pałacem Potockich, odbudowanym przez podkanclerze-
go. W pałacu tym w listopadzie 1705 zatrzymywali się Piotr I
i August II. Przygotowania do budowy kościoła trwały już
w 1704 (list Pierścieckiego w aneksie). W 1705 najpierw kościół
drewniany, a potem pod kierunkiem Kacpra i Fontany mu-
rowany mały trzynawowy kościółek. W listopadzie 1705 naj-
ście wojsk rosyjskich przerywa budowę, podjętą dopiero w koń-
cu XVIII przez Potockich. (Słownik Geogr. jw., s. 482 i licz-
ne listy w Arch. Potockich).
107 AGAD, Archiwum Potockich, N. 163, t. 36, list 156.
II. 22. Tylman z Gameren, fragment projektu
kościoła na Czerniakowie. Przerys z oryginału
w Gab. Rycin U. W.
241