Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (19.1957)

RECENZJE


Maesa (kat. nr 72) czerwono-złoty, płynny w fakturze,
dobry przykład nawiązania do późnego stylu Rem-
brandta; szkicowy pejzaż Konincka (kat. nr 61); oraz
dziewczyna z oskubaną kaczką (kat. nr 4)1) — obraz
przypisany Barentowi Fabiritius.
Drugim aspektem oddziaływania Rembrandta, któ-
ry ukazała wystawa, jest sprawa „remibrandtowskich“
dzieł malarzy nie związanych bezpośrednio z mistrzem.
Najlepiej ilustruje ten problem pejzaż Aidriaena van
Ostade (kat. nr 74, il. 12). Podobnie jak w krajobra-
zach Remlbrandta — wychodzący zza chmur promień
słońca oświetla dalekie plany, na pierwszym planie
widać skłębione drzewa; podobny jest złocisty koloryt,
podobny nastrój olbrazu. W porównaniu z pejzażami
Rembrandta obraz Ostade jest bardziej rodzajowy,
mniej dramatyczny. Wskazuje niemniej wyraźnie, że
działaniu sztuki wielkiego mistrza nie oparł się nie-
mal nikt, że potrafił on zaważyć na dziełach w grun-
cie rzeczy obcego mu malarza.
Przegląd kończy zespół obrazów Aerta de Geldera.
Mimo odrębnego, indywidualnego charakteru tych
dzieł, powiązania z fakturą lub nastrojem Rembrand-
ta są uderzające. Ostatni uczeń bardzo silnie, choć
we własny sposób przeżywał sztukę nauczyciela. Saul
i Dawid (kat. nr 53) — najwcześniejszy na wystawie
obraz de Geldera nawiązuje w sposób oczywisty choć

II. 14. Aert de Gelder, Zdjęcie z krzyża. Mona-
chium, Bayerische Staatsgemaldesammlungen-
(Fot. Kunsthistorisch Institut, Utrecht)

powierzchowny do obrazu Rembrandta o tym tema-
cie (Mauritshuis). Ze słynnej Pasji Aschaffenburskiej,
składającej się z 22 obrazów, wystawione były dwa
dzieła. (Dwa inne oglądaliśmy na warszawskiej wy-
stawie Rembrandta i jego kręgu). Droga Krzyżowa
i Zdjęcie z krzyża — utrzymane są w niesamowitym
nastroju, tak typowym dla de Geldera. Koloryt obra-
zów jest szary, bezbarwny, postaci wydłużone, temat
rozwiązany w sposób niecodzienny. W Niesieniu krzy-
ża (kat. nr 54, il. 13) nad właściwą sceną ukrytą za
wzniesieniem pagórka dominuje sceneria: odległe gó-
ry i wieże miasta, nie kończąca się droga Wiodąca do
Jerozolimy i groźny tłum. W drugim obrazie z Pasji
(kat. nr 55, il. 14) przytłacza Widza las krzyży. W lesie
tym ginie epizod zdjęcia z krzyża ciała Chrystusa.
Obok tych niezwykłych, niesłychanie ekspresyjnych
scen z Pasji, znajdował się na wystawie portret ro-
dziny Boerhaave (kat. nr 56), malowany impresyjnym
sposobem, wywodzącym się od Rembrandta. Tak jak
często u de Geldera, i tu sprawa techniki malarskiej,
wspaniałej efektownej faktury, urasta do problemu
naczelnego W portrecie rodziny Boerhaave kryje się
coś jeszcze: spod błyskotliwego sposobu malowania
ukazuje się już XVIII-wieczna, hogartowska niemal
satyra.
Czy lejdejska wystawa pokazała w sposób czytel-
ny rembrandtowską lekcję? Czy wydobyła fakt, że
każdy z uczniów Rembrandta przejmował jakieś ce-
chy sztuki mistrza, by je podkreślić, wyolbrzymić

II. 13. Aert de Gelder, Niesienie krzyża. Mona-
chium, Bayerische Staatsgemaldesammlungen.
(Fot. Kunsthistorisch Institut, Utrecht)


267