DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki
DOI Artikel:Ciekliński, Zbigniew: Pałac w Poddębicach - Zarys dziejów i obecna rekonstrukcja: (Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Pomorskiego w dniu 18. IV. 1956 r.)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41525#0297
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
ZBIGNIEW CIEKLIŃSKI
PAŁAC W PODDĘBICACH — ZARYS DZIEJÓW I OBECNA REKONSTRUKCJA
(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Łódzkiego w dniu 9.XI 1056 r.)
II. 1. Poddębice, pałac, elewacja pd.,
stan z r. 1952.
Do najciekawszych zabytków ar-
chitektonicznych dawnej Wielko-
polski należy niewątpliwie pałac w
Poddębicach, będący typowym przy-
kładem letniej rezydencji magnac-
kiej z przełomu XVI i XVII wieku.
Budowla położona malowniczo nad
rzeką Nerem, wśród obszernych za-
łożeń ogrodowych, powstała w miej-
scu dawnej fortaliciji strzegącej
przejścia przez rzekę.
Miasto Poddębice należy w okre-
sie przedrozbiorowym do wojewódz-
twa łęczyckiego i już w XV wieku
występuje jako osiedle miejskie.
W wieku XV jest własnością ro-
dziny Chebdów, od których prze-
chodzi w wieku XVI w posiadanie
Poddębskich. W końcu wieku XVI
stają się Poddębice własnością Zyg-
munta Grudzińskiego herbu Grzy-
mała, piastującego od r. 1601 god-
ność wojewody rawskiego, zmarłe-
go w r. 1617. Z osobą Z. Grudziń-
skiego łączyć należy budowę istnie-
jącego zamku oraz kościoła w Pod-
dębicach, powstałego w pierwszych
latach XVII wieku. Na początku w.
XVIII przechodzi pałac w ręce ro-
dziny Zakrzewskich, w których po-
siadaniu pozostaje do roku 1939.
Pierwsza przebudowa budynku do-
konana przez nowych właścicieli
następuje około r. 1750; z tego czasu
pochodzą szczyty boczne i lukarny
powstałe wskutek adaptacji po-
mieszczeń strychowych do celów
mieszkalnych. Wówczas zapewne za-
murowano piętrową loggię nadającą
budowli charakter letniej rezyden-
cji. W r. 1832 zostaje dobudowana
kaplica po stronie zachodniej, jako
przeciwwaga znajdującej się po
przeciwnej stronie wieży. W r. 1873
przeprowadzono rozbudowę całości,
przy czym nową część starano się
upodobnić stylowo do architektury
części pierwotnej.
Zamek w Poddębicach jest swoją
osią podłużną orientowany z po-
łudnia na północ. Składa się z trzech
zasadniczych elementów: głównego
korpusu, stanowiącego pierwotny
zamek, wieży stojącej obok oraz z
przybudowanego od północy w r.
1873 nowego skrzydła mieszkalnego
ustawionego swoją osią prostopadle
do głównego członu, a nawiązujące-
go stylowo do pierwotnej bryły bu-
dynku.
Właściwy zamek jest budynkiem
piętrowym, podpiwniczonym, zbu-
aowanym z cegły. Pokryty jest da-
chem dwuspadowym, zamkniętym
z dwóch stron szczytami i w planie
przedstawia się jako prostokąt o
wym. 20,5 X 13,2 m. Przy południo-
wej ścianie budynku znajduje się
piętrowa sklepiona loggia, która zo-
stała prawdopodobnie zamurowana
już w XVIII wieku. Pozostała część
pałacu jest na obu kondygnacjach
przecięta na krzyż ścianami działo-
wymi tworzącymi cztery komnaty.
Obecnie wszystkie pomieszczenia
z wyjątkiem loggii i piwnic są po-
kryte stropami. Loggia jest nakryta
sklepieniem kolebkowym z luneta-
mi odpowiadającymi trzem arkadom
w ścianie szczytowej. Dekoracja
sklepień w loggii składa się z pseu-
dożeber z wytłaczanymi ornamen-
tami.
'Na uwagę zasługuje przede wszy-
stkim odsłonięta w r. 1952 i zre-
konstruowana trójarkadowa loggia.
W dolnej kondygnacji arkady są
ozdobione boniowaniem wykonanym
w tynku, w górnej ujęte po bokach
ciosowymi półkolumnami w stylu
toskańskim. Na głowicach znajdują
się odwrócone esownice w rodzaju
kroksztynów. Kolumienki tworzą
formalne ujęcie otworów loggi i nie
mają znaczenia konstrukcyjnego.
Stojąca osobno wieża połączona
jest z zamkiem wąskim piętrowym
przejściem i stanowi uzupełnienie
i akcent wysokościowy całego zes-
połu. Szczyt południowy wzniesio-
ny jest ponad wyraźnie zaakcento-
wanym gzymsem, poniżej którego
znajduje się dekoracyjny fryz. W
szczycie występuje układ horyzon-
talny, zaznaczony dwoma gzymsami.
Układ ten zaciera się częściowo przez
wprowadzenie szeregu nierówno-
miernie rozmieszczonych pionowych
pilastrów-sterczyn. Pięć pilastrów
dzieli z każdej strony skrajne części
II. 2. Poddębice, pałac, prace kon-
serwatorskie przy elewacji wschod-
niej, stan z r. 1956.
szczytu, w części środkowej, wyno-
szącej jedną trzecią elewacji, wy-
stępują tylko dwa pilastry dzielące
ją na trzy pola, przez które prze-
chodzą również poziome gzymsy.
Do r. 1952 elewacja południowa
posiadała na 1-ym piętrze trzy
otwory okienne bez obramień, zaś
na parterze dwa oraz otwór wej-
ściowy. Boczne elewacje posiadają
otwory okienne pozbawione obra-
mień, pochodzące z okresu przebu-
dowy w wieku XIX.
Wieża wysokości 17 m, o pięciu
kondygnacjach, przechodzi powyżej
gzymsu wieńczącego z kwadratu w
ośmiobok. Od zachodu znajduje się
wejście wsparte dwiema szkarpami
ustawionymi na przekątnej. Na
wyższych piętrach wieży zachowały
się dawne obramienia okien podob-
nie jak na szczycie południowym.
Po stronie zachodniej znajduje się
kaplica zbudowana na planie ośmio-
boku o dwóch ściętych bokach. Jest
ona bezpośrednio dostawiona do
zaniku i przykryta wielobocznym
dachem z latarnią.
Na podstawie wyników prac kon-
serwatorskich przeprowadzanych w
latach ostatnich możemy z większą
pewnością ustalić pierwotny wygląd
zamku. Przede wszystkim należy od-
rzucić dobudowaną w latach 70-ych
XIX stulecia część mieszkalną od
strony północnej oraz powstałą póź-
niej kaplicę, a otrzymamy prosty
układ pierwotny. Na podstawie od-
krytego a zrekonstruowanego po-
ziomu podłogi w loggi oraz zarysu
pierwotnego okna parteru we
wschodniej elewacji budynku można
ustalić, że pierwotnie poziom pię-
tra był niższy aniżeli obecnie. Łą-
czy się z tym sprawa okien na
1-ym piętrze, które niewątpliwie
287
ZBIGNIEW CIEKLIŃSKI
PAŁAC W PODDĘBICACH — ZARYS DZIEJÓW I OBECNA REKONSTRUKCJA
(Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Łódzkiego w dniu 9.XI 1056 r.)
II. 1. Poddębice, pałac, elewacja pd.,
stan z r. 1952.
Do najciekawszych zabytków ar-
chitektonicznych dawnej Wielko-
polski należy niewątpliwie pałac w
Poddębicach, będący typowym przy-
kładem letniej rezydencji magnac-
kiej z przełomu XVI i XVII wieku.
Budowla położona malowniczo nad
rzeką Nerem, wśród obszernych za-
łożeń ogrodowych, powstała w miej-
scu dawnej fortaliciji strzegącej
przejścia przez rzekę.
Miasto Poddębice należy w okre-
sie przedrozbiorowym do wojewódz-
twa łęczyckiego i już w XV wieku
występuje jako osiedle miejskie.
W wieku XV jest własnością ro-
dziny Chebdów, od których prze-
chodzi w wieku XVI w posiadanie
Poddębskich. W końcu wieku XVI
stają się Poddębice własnością Zyg-
munta Grudzińskiego herbu Grzy-
mała, piastującego od r. 1601 god-
ność wojewody rawskiego, zmarłe-
go w r. 1617. Z osobą Z. Grudziń-
skiego łączyć należy budowę istnie-
jącego zamku oraz kościoła w Pod-
dębicach, powstałego w pierwszych
latach XVII wieku. Na początku w.
XVIII przechodzi pałac w ręce ro-
dziny Zakrzewskich, w których po-
siadaniu pozostaje do roku 1939.
Pierwsza przebudowa budynku do-
konana przez nowych właścicieli
następuje około r. 1750; z tego czasu
pochodzą szczyty boczne i lukarny
powstałe wskutek adaptacji po-
mieszczeń strychowych do celów
mieszkalnych. Wówczas zapewne za-
murowano piętrową loggię nadającą
budowli charakter letniej rezyden-
cji. W r. 1832 zostaje dobudowana
kaplica po stronie zachodniej, jako
przeciwwaga znajdującej się po
przeciwnej stronie wieży. W r. 1873
przeprowadzono rozbudowę całości,
przy czym nową część starano się
upodobnić stylowo do architektury
części pierwotnej.
Zamek w Poddębicach jest swoją
osią podłużną orientowany z po-
łudnia na północ. Składa się z trzech
zasadniczych elementów: głównego
korpusu, stanowiącego pierwotny
zamek, wieży stojącej obok oraz z
przybudowanego od północy w r.
1873 nowego skrzydła mieszkalnego
ustawionego swoją osią prostopadle
do głównego członu, a nawiązujące-
go stylowo do pierwotnej bryły bu-
dynku.
Właściwy zamek jest budynkiem
piętrowym, podpiwniczonym, zbu-
aowanym z cegły. Pokryty jest da-
chem dwuspadowym, zamkniętym
z dwóch stron szczytami i w planie
przedstawia się jako prostokąt o
wym. 20,5 X 13,2 m. Przy południo-
wej ścianie budynku znajduje się
piętrowa sklepiona loggia, która zo-
stała prawdopodobnie zamurowana
już w XVIII wieku. Pozostała część
pałacu jest na obu kondygnacjach
przecięta na krzyż ścianami działo-
wymi tworzącymi cztery komnaty.
Obecnie wszystkie pomieszczenia
z wyjątkiem loggii i piwnic są po-
kryte stropami. Loggia jest nakryta
sklepieniem kolebkowym z luneta-
mi odpowiadającymi trzem arkadom
w ścianie szczytowej. Dekoracja
sklepień w loggii składa się z pseu-
dożeber z wytłaczanymi ornamen-
tami.
'Na uwagę zasługuje przede wszy-
stkim odsłonięta w r. 1952 i zre-
konstruowana trójarkadowa loggia.
W dolnej kondygnacji arkady są
ozdobione boniowaniem wykonanym
w tynku, w górnej ujęte po bokach
ciosowymi półkolumnami w stylu
toskańskim. Na głowicach znajdują
się odwrócone esownice w rodzaju
kroksztynów. Kolumienki tworzą
formalne ujęcie otworów loggi i nie
mają znaczenia konstrukcyjnego.
Stojąca osobno wieża połączona
jest z zamkiem wąskim piętrowym
przejściem i stanowi uzupełnienie
i akcent wysokościowy całego zes-
połu. Szczyt południowy wzniesio-
ny jest ponad wyraźnie zaakcento-
wanym gzymsem, poniżej którego
znajduje się dekoracyjny fryz. W
szczycie występuje układ horyzon-
talny, zaznaczony dwoma gzymsami.
Układ ten zaciera się częściowo przez
wprowadzenie szeregu nierówno-
miernie rozmieszczonych pionowych
pilastrów-sterczyn. Pięć pilastrów
dzieli z każdej strony skrajne części
II. 2. Poddębice, pałac, prace kon-
serwatorskie przy elewacji wschod-
niej, stan z r. 1956.
szczytu, w części środkowej, wyno-
szącej jedną trzecią elewacji, wy-
stępują tylko dwa pilastry dzielące
ją na trzy pola, przez które prze-
chodzą również poziome gzymsy.
Do r. 1952 elewacja południowa
posiadała na 1-ym piętrze trzy
otwory okienne bez obramień, zaś
na parterze dwa oraz otwór wej-
ściowy. Boczne elewacje posiadają
otwory okienne pozbawione obra-
mień, pochodzące z okresu przebu-
dowy w wieku XIX.
Wieża wysokości 17 m, o pięciu
kondygnacjach, przechodzi powyżej
gzymsu wieńczącego z kwadratu w
ośmiobok. Od zachodu znajduje się
wejście wsparte dwiema szkarpami
ustawionymi na przekątnej. Na
wyższych piętrach wieży zachowały
się dawne obramienia okien podob-
nie jak na szczycie południowym.
Po stronie zachodniej znajduje się
kaplica zbudowana na planie ośmio-
boku o dwóch ściętych bokach. Jest
ona bezpośrednio dostawiona do
zaniku i przykryta wielobocznym
dachem z latarnią.
Na podstawie wyników prac kon-
serwatorskich przeprowadzanych w
latach ostatnich możemy z większą
pewnością ustalić pierwotny wygląd
zamku. Przede wszystkim należy od-
rzucić dobudowaną w latach 70-ych
XIX stulecia część mieszkalną od
strony północnej oraz powstałą póź-
niej kaplicę, a otrzymamy prosty
układ pierwotny. Na podstawie od-
krytego a zrekonstruowanego po-
ziomu podłogi w loggi oraz zarysu
pierwotnego okna parteru we
wschodniej elewacji budynku można
ustalić, że pierwotnie poziom pię-
tra był niższy aniżeli obecnie. Łą-
czy się z tym sprawa okien na
1-ym piętrze, które niewątpliwie
287