DOI Heft:
Nr. 3
DOI Artikel:Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki
DOI Artikel:Ciekliński, Zbigniew: Pałac w Poddębicach - Zarys dziejów i obecna rekonstrukcja: (Streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Pomorskiego w dniu 18. IV. 1956 r.)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41525#0298
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
II. 3. Poddębice, pałac, wnętrze
loggii po usunięciu przemurowań,
stan z r. 1953. (Fot. Zb. Ciekliński)
były wyższe aniżeli na kondygnacji
parteru.
Powstanie zamku poddębickiego
należy łączyć z osobą Zygmunta
Grudzińskiego' jak wskazuje herb
Grzymała i litery S i G umieszczone
na południowym szczycie. Zamek
wzniesiono między r. 1610 a 1617,
kiedy to umiera Zygmunt Grudziń-
ski.
Plan zamku nawiązuje do trady-
cyjnego typu prostokątnego, z na
krzyż usytuowanymi ścianami dzia-
łowymi, spotykanymi dość często w
tego rodzaju budowlach, a umiesz-
czenie otwartej piętrowej loggii jest
urozmaiconym wariantem tego ty-
pu. Należy zaznaczyć, że podobne
rozwiązanie znajdujemy również na
arsenale królewskim we Lwowie,
zbudowanym w r. 1635, gdzie umie-
szczono w elewacji frontowej deko-
racyjnie potraktowaną loggię. Dru-
gim elementem zasługującym na
uwagę są szczyty. Wyraźnie wystę-
pują tu dwa układy: pionowy (ster-
czyny — piłastry) i poziomy (gzym-
sy). Podobne ukształtowanie założeń
szczytowych spotykamy w kościele
poddębickjm oraz w kościołach ber-
nardynów w Łęczycy, parafialnym
w Uniejowie i szeregu innych.
Rzucające się na pierwszy rzut
oka architektoniczne i plastyczne
walory budowli nakazywały czynni-
kom konserwatorskim przystąpienie
do odbudowy i rekonstrukcji, co
było tym pilniejsze, że obiekt znaj-
dował się w stanie daleko posunię-
tej dewastacji.
W r. 1949 przeprowadził Bohdan
Guerąuin inwentaryzację budynku,
a następnie wspólnie z Kułakow-
skim i Cz. Wegnerem wykonał pro-
jekt rekonstrukcji pałacu z przezna-
czeniem na internat szkolny. Pro-
jekt ten przewidywał m. i. następu-
jące zmiany: 1. odsłonięcie loggii na
1-ym piętrze z pozostawieniem par-
teru w stanie mieszkalnym i prze-
sunięciem wejścia na prawo, do czę-
ści łączącej zamek z wieżą; 2. usy-
tuowanie wejścia na klatkę schodo-
wą po północnej stronie skrzydła; 3.
przekomponowanie otworów okien-
nych w obu fasadach bocznych i na-
danie im wymiarów właściwych dla
stylu budowli; 4. zmianę hełmu wie-
ży przez nadanie mu kształtu ośmio-
bocznego ostrosłupa; 5. zasadniczą
przebudowę części dziewiętnasto-
wiecznej, polegającą na unowocześ-
nieniu bryły budowli oraz usunięciu
wszystkich cech pseudostylowych.
Z punktu widzenia konserwator-
skiego najwięcej interesującym była
rekonstrukcja loggii, tym bardziej,
że przeprowadzone próbne przeku-
cia murów wykazały istotnie obec-
ność elementów kamieniarskich w
postaci ciosowych pókolumn na po-
stumentach oraz kasetonowych de-
koracji w łukach arkad. Katastro-
falny stan budynku nie pozwalał
i ■ *
E 9
II. 4. Poddębice, pałac, fasada po-
łudniowa po rekonstrukcji, stan
z r. 1953. (Fot. Zb. Ciekliński)
II. 5. Lwów, Arsenał, w. XVII, stan
po rekonstrukcji w 1954 r. (Fot
prof, dr M. Gębarowicz)
jednak na przystąpienie do tego ro-
dzaju robót przed kapitalnym re-
montem i wymianą stropów, wiąza-
nia i pokrycia dachowego, które prze-
prowadzono w latach 1951'—52. W
związku z powyższymi robotami ule-
gły przemurowaniu zmurszałe szczy-
ty obu bocznych elewacji oraz zmie-
niono układ pomieszczeń poddasza.
Dopiero w r. 1953 przystąpiono do
dalszych prac konserwatorskich,
które objęły rekonstrukcję loggii,
obniżenie wieży do wysokości sprzed
r. 1873 oraz osadzenie nowego heł-
mu o cechach stylowych właści-
wych dla późnego odrodzenia. Zmia-
nę pierwotnego projektu hełmu do-
konano zgodnie z życzeniem ówczes-
nego Generalnego Konserwatora, ce-
lem nadania budowli bardziej oka-
załego charakteru (pierwotny projekt
wydawał się zbyt skromny).
Po odbiciu tynków na elewacji
południowej przekonano się na pod-
stawie dobrze zachowanych relik-
tów, że loggia była dwukondygna-
cjowa, wobec czego zaszła koniecz-
ność ponownego przekomponowania
projektu elewacji południowej. Na-
leży przypomnieć, że pierwsza kon-
cepcja projektu wykonana bez na-
leżytego zbadania wątku murów nie
przewidziała szeregu możliwości,
jak m. i. konieczności obniżenia po-
sadzki na piętrze loggii.
Dolna kondygnacja loggii składa
się z czterech masywnych filarów
ozdobionych dekoracyjnymi pasa-
288
II. 3. Poddębice, pałac, wnętrze
loggii po usunięciu przemurowań,
stan z r. 1953. (Fot. Zb. Ciekliński)
były wyższe aniżeli na kondygnacji
parteru.
Powstanie zamku poddębickiego
należy łączyć z osobą Zygmunta
Grudzińskiego' jak wskazuje herb
Grzymała i litery S i G umieszczone
na południowym szczycie. Zamek
wzniesiono między r. 1610 a 1617,
kiedy to umiera Zygmunt Grudziń-
ski.
Plan zamku nawiązuje do trady-
cyjnego typu prostokątnego, z na
krzyż usytuowanymi ścianami dzia-
łowymi, spotykanymi dość często w
tego rodzaju budowlach, a umiesz-
czenie otwartej piętrowej loggii jest
urozmaiconym wariantem tego ty-
pu. Należy zaznaczyć, że podobne
rozwiązanie znajdujemy również na
arsenale królewskim we Lwowie,
zbudowanym w r. 1635, gdzie umie-
szczono w elewacji frontowej deko-
racyjnie potraktowaną loggię. Dru-
gim elementem zasługującym na
uwagę są szczyty. Wyraźnie wystę-
pują tu dwa układy: pionowy (ster-
czyny — piłastry) i poziomy (gzym-
sy). Podobne ukształtowanie założeń
szczytowych spotykamy w kościele
poddębickjm oraz w kościołach ber-
nardynów w Łęczycy, parafialnym
w Uniejowie i szeregu innych.
Rzucające się na pierwszy rzut
oka architektoniczne i plastyczne
walory budowli nakazywały czynni-
kom konserwatorskim przystąpienie
do odbudowy i rekonstrukcji, co
było tym pilniejsze, że obiekt znaj-
dował się w stanie daleko posunię-
tej dewastacji.
W r. 1949 przeprowadził Bohdan
Guerąuin inwentaryzację budynku,
a następnie wspólnie z Kułakow-
skim i Cz. Wegnerem wykonał pro-
jekt rekonstrukcji pałacu z przezna-
czeniem na internat szkolny. Pro-
jekt ten przewidywał m. i. następu-
jące zmiany: 1. odsłonięcie loggii na
1-ym piętrze z pozostawieniem par-
teru w stanie mieszkalnym i prze-
sunięciem wejścia na prawo, do czę-
ści łączącej zamek z wieżą; 2. usy-
tuowanie wejścia na klatkę schodo-
wą po północnej stronie skrzydła; 3.
przekomponowanie otworów okien-
nych w obu fasadach bocznych i na-
danie im wymiarów właściwych dla
stylu budowli; 4. zmianę hełmu wie-
ży przez nadanie mu kształtu ośmio-
bocznego ostrosłupa; 5. zasadniczą
przebudowę części dziewiętnasto-
wiecznej, polegającą na unowocześ-
nieniu bryły budowli oraz usunięciu
wszystkich cech pseudostylowych.
Z punktu widzenia konserwator-
skiego najwięcej interesującym była
rekonstrukcja loggii, tym bardziej,
że przeprowadzone próbne przeku-
cia murów wykazały istotnie obec-
ność elementów kamieniarskich w
postaci ciosowych pókolumn na po-
stumentach oraz kasetonowych de-
koracji w łukach arkad. Katastro-
falny stan budynku nie pozwalał
i ■ *
E 9
II. 4. Poddębice, pałac, fasada po-
łudniowa po rekonstrukcji, stan
z r. 1953. (Fot. Zb. Ciekliński)
II. 5. Lwów, Arsenał, w. XVII, stan
po rekonstrukcji w 1954 r. (Fot
prof, dr M. Gębarowicz)
jednak na przystąpienie do tego ro-
dzaju robót przed kapitalnym re-
montem i wymianą stropów, wiąza-
nia i pokrycia dachowego, które prze-
prowadzono w latach 1951'—52. W
związku z powyższymi robotami ule-
gły przemurowaniu zmurszałe szczy-
ty obu bocznych elewacji oraz zmie-
niono układ pomieszczeń poddasza.
Dopiero w r. 1953 przystąpiono do
dalszych prac konserwatorskich,
które objęły rekonstrukcję loggii,
obniżenie wieży do wysokości sprzed
r. 1873 oraz osadzenie nowego heł-
mu o cechach stylowych właści-
wych dla późnego odrodzenia. Zmia-
nę pierwotnego projektu hełmu do-
konano zgodnie z życzeniem ówczes-
nego Generalnego Konserwatora, ce-
lem nadania budowli bardziej oka-
załego charakteru (pierwotny projekt
wydawał się zbyt skromny).
Po odbiciu tynków na elewacji
południowej przekonano się na pod-
stawie dobrze zachowanych relik-
tów, że loggia była dwukondygna-
cjowa, wobec czego zaszła koniecz-
ność ponownego przekomponowania
projektu elewacji południowej. Na-
leży przypomnieć, że pierwsza kon-
cepcja projektu wykonana bez na-
leżytego zbadania wątku murów nie
przewidziała szeregu możliwości,
jak m. i. konieczności obniżenia po-
sadzki na piętrze loggii.
Dolna kondygnacja loggii składa
się z czterech masywnych filarów
ozdobionych dekoracyjnymi pasa-
288