Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (19.1957)

PIOTR BOHDZIEWICZ


II. 26. Kamienica Prażmowskich. Sień z widokiem na
portal. (Fot. autor przed 1939)

ilość pięter. Również w stanie jeszcze nie połączonym
figurują nasze kamienice na obrazie Vogla, jak się
zdaje z r. 1795, przedstawiającym widok na Krakow-
skie Przedmieście od strony figury M. B. Passawskiej.
Jeżeli nawet będziemy mieli wątpliwości co do tej da-
ty, w każdym razie musimy przyjąć, że obraz powstał
najwcześniejszej w r. 1788, skoro kościół Bernardynów
posiada na nim już nową fasadę klasycystyczną. Czyli
z całą pewnością w r. 1788, a może i w 1795 kamienic
455 i 456 jeszcze nie połączono, chyba w końcu 1795.
Wreszcie tylko 5 okien frontu posiada kamienica Praż-
mowskich i na obrazie de-Varenne’a, przedstawiają-
cym widok na Krakowskie Przedmieście od strony
Starego Miasta, gdzieś około r. 1800 34.
Do Rautenstrauchofwej obydwie kamienice, a może
jedna już połączona, należą do r. 1804, w którym ku-
puje je od niej „łącznie11 Stefan Dobrycz35, kupiec
i obywatel warszawski, tak dobrze zasłużony później
34 Obraz ten, wykonany gwaszem, był w r. 1911 i 1920 włas-
nością bar. Taube w Warszawie. W Pamiątkach Starej Warsza-
wy (s. 28) określony jako dzieło de-Varenne!a z „około r. 1800".
Odbitki ze zdjęcia Tow. Op. n. Zab. Przeszł. posiadają PIS oraz
Muzeum Narodowe w Warszawie. Na odbitce wymienionej ostat-
nio napis na odwrocie głosi: „Varenne Charles Santoire de,
1763—1834" (Teka Warszawa — parki 1 place). Jako wskazówka
co do datowania tego obrazu może nam posłużyć wygląd do-
mu przy ul. Senatorskiej tuż za pawilonem narożnym na po-
sesji nr 497B. W taryfie z r. 1784 figuruje tu „Bok Officyn
Pałacowych J. O. Krakowskiey kondygnacyi częścią dwie częścią
iedna ad nm 497... sklepy 6... okien 10... dług 141 Ł 3 ćw. .

w czasach powstań narodowych. W każdym razie
w formie połączonej kamienice nasze figurują na pla-
nie Warszawy z r. 1819. Połączenie kamienic nastąpiło
więc bądź za Rautenstrauchowej,, bądź za Dobrycza30
Późniejsze dzieje kamienicy nowego wiele nie wno-
szą. Podczas ostatniej wojny kamienica Prażmowskich
została spalona i częściowo uległa zburzeniu. Na sku-
tek częściowego zburzenia ściany południowej na fasa-
dzie powstała rysa, zaznaczając granicę pierwotnej ka-
mienicy z r. 1754, co dało asumpt do przywrócenia jej
wyglądu z tego czasu. Niestety, zatracono przy tym
parę fragmentów autentycznych, jak część tynków,
a przede wszystkim ocalały wazon rokokowy nad
gzymsem wieńczącym zastąpiono z niewiadomych
przyczyn wyjątkowo nieudolnie zaprojektowanym
i wykonanym nowym wazonem, w niczym nie przy-
pominającym epoki rokoka i pozbawionym w ogóle
charakteru dzieła sztuki.
Największą wartość artystyczną posiada fasada
kamienicy od Krakowskiego Przedmieścia (il. 24—26),
z portalem i trzema balkonikami na osi fasady.
Szczególnie umiejętnie przeprowadzono połączenie
balkonów z bryłą ściany przez odpowiednie wygię-
cie w rzucie poziomym pilastrów otaczających dłu-
gie zaklęśnięcie pionowe ściany, mieszczące balkoni-
ki oraz samych balkoników. Dzięki takiemu zesta-
wieniu krzywych w rzucie poziomym balkony w po-
łowie występują przed ścianą, w połowie zaś wdzie-
rają się w przestrzeń samego budynku, w zgodzie
z tym jest i ustawienie na ukos konsoli podtrzy-
mujących balkoniki drugiego i trzeciego piętra. Gra-
jący rolę „dominanty" fasady pion balkonowy zwień-
czony jest nad gzymsem kompozycją rzeźbiarską zło-
żoną z tarczy herbowej, festonów i puttów, częściowo
zniszczoną podczas ostatniej wojny a następnie uzu-
pełnioną. Na końcach fasady, nad skrajnymi pilastra-
mi stały przed ostatnią wojną nad gzymsem piękne
rokokowe wazony, od których spadały festony. Portal
potraktowany jest bardziej płasko niż umieszczone
nad nim nisze balkonowe. Pod balkonem nad porta-
lem, w profilowanej ramce — cytowany już wyżej na-
pis. Finezyjnie wykonana i bogata krata nadprożna
portalu, mieści w środku litery L, F i C pod koroną,
splecione razem oraz datę: 1754 (niżej, po bokach,
il. 26). Cała fasada przedstawia sobą jeden z najlep-
szych, w skali ogólnoeuropejskiej^, .przykładów fasady
kamienicy z epoki rokoka. Musimy jeszcze tylko, ko-
rzystając z obrazu Canaletta, uzupełnić ją w myśli ty-
mi fantazyjnie wyglądającymi garłaczami z blachy,
które ją ongiś zdobiły.
Mniej ciekawa jest fasada tylna, od strony ulicy
Senatorskiej (il. 22). Powstała ona jednak prawdopo-
dobnie jednocześnie z fasadą frontową, nie zaś, jak to
przypuszcza Przypkowski, w końcu XVIII w. Ciekawy
też był i wewnętrzny układ kamienicy, co częściowo
widzimy na jej rzucie poziomym (11. 23). Sień (il. 27)
przypomina sienie kamienic na Starym Mieście37.
W taryfie z 1790 r. (p. przypis 4): „Pawillon narożny" ma już
„Duł i l>/2 piętra", czyli jest ten sam, jaki widzimy i na obra-
zie de-Varenne’a, ale następnego budynku dwupiętrowego jesz-
cze nie ma. Potwierdza to, że około r. 1790 kamienice, których
dzieje w tej chwili omawiamy, jeszcze nie były połączone.
35 Taryfa drukowana z r. 1804.
38 Por. Kraushar A„ Warszawa historyczna i dzisiejsza,
s. 50—51.
37 Przypominamy, że to, co widzimy obecnie, jest w znacz-
nym stopniu wynikiem renowacji fasady w r. 1947 1 nie może
być podstawą dla analizy formalnej.

352