DOI Heft:
Nr. 4
DOI Artikel:Kronika Stowarzyszenia Historyków Sztuki
DOI Artikel:Ciekliński, Zbigniew: Odbudowa i rekonstrukcja kolegiaty romańskiej w Tumie pod Łęczycą: (streszczenie referatu wygłoszonego na zebraniu naukowym Oddziału Łódzkiego w dniu 27.II.1957 r.)
DOI Seite / Zitierlink:https://doi.org/10.11588/diglit.41525#0409
KRONIKA STOWARZYSZENIA HISTORYKÓW SZTUKI
ll. 2. Kolegiata w Tumie pod Łęczy-
cą, wnętrze nawy głównej, stan
z r. 1946. (Fot. Z. CzeKliński)
litechniki Warszawskiej opracowa-
nie teoretycznej rekonstrukcji kole-
giaty oraz odtworzenie jej wyglądu
po przebudowie gotyckiej w w. XV.
Materiały te miały posłużvć do spo-
rządzenia projektu przyszłej odbu-
dowy kolegiaty.
Kolegiata pada ofiarą działań wo-
jennych już w pierwszych dniach
września 1939 r. Pożar wywołany
ogniem artylerii niszczy dachy, strop
nawy głównej oraz hełm wieży pół-
nocnej wraz z całkowitym niemal
wypaleniem wnętrza. Niezabezpie-
czony obiekt pozostawał w tym sta¬
ll. 3. Kolegiata w Tumie pod Łęczy-
cą, arkady empory pd. w czasie prac
zabezpieczających w r. 1954.
(Fot. Z. Ciekliński)
nie przez cały okres okupacji, a wła-
dze hitlerowskie nie pozwalały na
przeprowadzenie choóby najmniej-
szych prac zabezpieczających.
Już w r. 1945 przystąpiono do za-
łożenia prowizorycznego pokrycia
nad prezbiterium i wieżą północną,
dopiero jednak w r. 1947 przystąpio-
no do właściwej odbudowy kole-
giaty.
Roboty prowadzone były pod kie-
runkiem J- Witkiewicza, autora pro-
jektu rekonstrukcji kolegiaty, a
punktem wyjścia projektu był oma-
wiany szkic rekonstrukcyjny J. Za-
chwatowicza i M. Kuzmy, zdążają-
cy do przywrócenia bryle kościoła
jednolitej szaty romańskiej. Wnę-
trze natomiast miało ulec regotycy-
zacji z uwagi na ceglany wątek dol-
nej części murów oraz elementy kon-
strukcyjne i kamieniarskie naw
bocznych.
Pierwszą fazą robót była przebu-
dowa murów nawy głównej, roze-
brano bowiem oba, zawierające
okna mury ponad galeriami, oraz
odsłonięto otwory tryforialne. Przy
rekonstrukcji murów położono ławę
żelbetową i wyprowadzono z niej
słupy żelbetowe, które związano
wieńcem na koronie murów. Z tą
ławą związano belki żelbetowe, łą-
czące obie ławy przeciwległe, całość
nakryto ciężką płytą żelbetową
z małym spadkiem, która miała słu-
żyć jako pokrycie wnętrza w razie
ewentualnego pożaru dachu.
Przy rekonstrukcji murów nawy
głównej podwyższono je o 1,20 m,
zrównując z wysokością murów
prezbiterium. We wnętrzu obniżono
posadzkę oraz rozebrano mur pod
emporę tworzący pod nią rodzaj
skarbczyka. Po stronie wewnętrz-
nej znajdowała się interesująca po-
lichromia z połowy XVII w. o ele-
mentach późnorenesansowych, która
uległa zniszczeniu przy burzeniu
mur u.
Zasadniczym zabiegom konserwa-
torskim poddano obie apsydy nawy
głównej, przy czym wymieniono wą-
tek głównej partii murów apsydy
zachodniej, dając kostkę granitową
w miejsce cegły. Ponadto usunięto
ciężki szczyt pochodzący z XVII w.,
a naciskający bardzo mocno na łuk
tęczowy znajdujący się pomiędzy
nawą główną a sklepieniem kon-
chowym empory. Przy rekonstruk-
cji murów nawy głównej otrzymały
one na zewnątrz licówkę kamienną,
wewnątrz zaś ceglaną, wyfugowaną,
przeznaczoną na pozostawienie w
stanie surowym.
W związku z odmiennym charak-
terem zewnętrznego i wewnętrzne-
go lica murów nawy głównej, okna
na zewnątrz zasklepione są łukiem
okrągłym, zaś wewnątrz ostrym.
Równocześnie autor projektu nie
zastosował układu okien znajdują-
cego się w szkicu rekonstrukcyjnym
Kuzmy i Zachwatowicza, lecz pow-
tórzył pięciokrotnie podwójne okna
znajdujące się w prezbiterium.
Ponadto nadmurowano ściany naw
bocznych umieszczając w tej partii
murów okna romańskie, zbliżone
swym charakterem do okien dol-
nych. Stosując się do koncepcji wy-
suniętej w szkicu Kuzmy i Zachwa-
towicza Witkiewicz nadbudował obie
apsydy boczne nadając im charak-
ter baszt obronnych, przy czym
przyjęto jako wskaźnik wysokości
— wysokość apsvdy wschodniej.
Ponieważ dawna apsyda połud-
niowa miała wątek ceglany otynko-
wany, przemurowano ją od funda-
mentów, dając na zewnątrz liców-
kę kamienną.
Dopiero w piątym roku prac kon-
serwatorskich przystąpiono do mon-
towania wykonanego częściowo w
żelbecie wiązania dachowego nawy
głównej, które następnie pokryto
gontem pomimo, że w myśl projek-
tu winna tu być użyta dachówka
rzymska. Rówmież pozostałe dachy
naw, apsyd i baszt pokryto gontem
zarówno ze względów statycznych
jak i trudności w uzyskaniu odpo-
wiedniej dachówki-
W końcu zrekonstruowano czę-
ściowo zamurowane okna apsydy
wschodniej oraz osadzono we wszyst-
kich otworach okiennych żelazne ra-
my, a następnie okna oszklono.
W czasie prac konserwatorskich
znaleziono sporo dawnej kamieniar-
ki, która została użyta w czasie
przebudowy kolegiaty w w. XVIII.
Ponadto odkryto w apsydzie za-
chodniej polichromię romańską z
XII w. oraz fragmenty późniejszych
polichromii w różnych częściach bu-
dowli.
Rewełac^ine rezultaty przyniosły
prace archeologiczne przeprowadzo-
ne wewnątrz kolegiaty przez Stację
Archeologiczną PAN w Łęczycy, w
wyniku których odsłonięto dobrze
zachowane fundamenty budowli
z dużych nieociosanych głazów, bę-
dące niewątpliwie pozostałością
wcześniejszej budowtli o charakterze
sakralnym z X, względnie XI wieku.
W czasie prac archeologicznych
odkryto szereg grobowców pocho-
dzących z różnych epok, przeważnie
osób duchownych, o czym świadczą
znalezione tam przedmioty jak pa-
teny, pastorały, pierścienie, kielichy
itp. Wszystkie dotychczas wykona-
ne roboty były przeprowadzone
z kredytów Centr. Zarządu Muzeów
i Ochrony Zabytków.
397
ll. 2. Kolegiata w Tumie pod Łęczy-
cą, wnętrze nawy głównej, stan
z r. 1946. (Fot. Z. CzeKliński)
litechniki Warszawskiej opracowa-
nie teoretycznej rekonstrukcji kole-
giaty oraz odtworzenie jej wyglądu
po przebudowie gotyckiej w w. XV.
Materiały te miały posłużvć do spo-
rządzenia projektu przyszłej odbu-
dowy kolegiaty.
Kolegiata pada ofiarą działań wo-
jennych już w pierwszych dniach
września 1939 r. Pożar wywołany
ogniem artylerii niszczy dachy, strop
nawy głównej oraz hełm wieży pół-
nocnej wraz z całkowitym niemal
wypaleniem wnętrza. Niezabezpie-
czony obiekt pozostawał w tym sta¬
ll. 3. Kolegiata w Tumie pod Łęczy-
cą, arkady empory pd. w czasie prac
zabezpieczających w r. 1954.
(Fot. Z. Ciekliński)
nie przez cały okres okupacji, a wła-
dze hitlerowskie nie pozwalały na
przeprowadzenie choóby najmniej-
szych prac zabezpieczających.
Już w r. 1945 przystąpiono do za-
łożenia prowizorycznego pokrycia
nad prezbiterium i wieżą północną,
dopiero jednak w r. 1947 przystąpio-
no do właściwej odbudowy kole-
giaty.
Roboty prowadzone były pod kie-
runkiem J- Witkiewicza, autora pro-
jektu rekonstrukcji kolegiaty, a
punktem wyjścia projektu był oma-
wiany szkic rekonstrukcyjny J. Za-
chwatowicza i M. Kuzmy, zdążają-
cy do przywrócenia bryle kościoła
jednolitej szaty romańskiej. Wnę-
trze natomiast miało ulec regotycy-
zacji z uwagi na ceglany wątek dol-
nej części murów oraz elementy kon-
strukcyjne i kamieniarskie naw
bocznych.
Pierwszą fazą robót była przebu-
dowa murów nawy głównej, roze-
brano bowiem oba, zawierające
okna mury ponad galeriami, oraz
odsłonięto otwory tryforialne. Przy
rekonstrukcji murów położono ławę
żelbetową i wyprowadzono z niej
słupy żelbetowe, które związano
wieńcem na koronie murów. Z tą
ławą związano belki żelbetowe, łą-
czące obie ławy przeciwległe, całość
nakryto ciężką płytą żelbetową
z małym spadkiem, która miała słu-
żyć jako pokrycie wnętrza w razie
ewentualnego pożaru dachu.
Przy rekonstrukcji murów nawy
głównej podwyższono je o 1,20 m,
zrównując z wysokością murów
prezbiterium. We wnętrzu obniżono
posadzkę oraz rozebrano mur pod
emporę tworzący pod nią rodzaj
skarbczyka. Po stronie wewnętrz-
nej znajdowała się interesująca po-
lichromia z połowy XVII w. o ele-
mentach późnorenesansowych, która
uległa zniszczeniu przy burzeniu
mur u.
Zasadniczym zabiegom konserwa-
torskim poddano obie apsydy nawy
głównej, przy czym wymieniono wą-
tek głównej partii murów apsydy
zachodniej, dając kostkę granitową
w miejsce cegły. Ponadto usunięto
ciężki szczyt pochodzący z XVII w.,
a naciskający bardzo mocno na łuk
tęczowy znajdujący się pomiędzy
nawą główną a sklepieniem kon-
chowym empory. Przy rekonstruk-
cji murów nawy głównej otrzymały
one na zewnątrz licówkę kamienną,
wewnątrz zaś ceglaną, wyfugowaną,
przeznaczoną na pozostawienie w
stanie surowym.
W związku z odmiennym charak-
terem zewnętrznego i wewnętrzne-
go lica murów nawy głównej, okna
na zewnątrz zasklepione są łukiem
okrągłym, zaś wewnątrz ostrym.
Równocześnie autor projektu nie
zastosował układu okien znajdują-
cego się w szkicu rekonstrukcyjnym
Kuzmy i Zachwatowicza, lecz pow-
tórzył pięciokrotnie podwójne okna
znajdujące się w prezbiterium.
Ponadto nadmurowano ściany naw
bocznych umieszczając w tej partii
murów okna romańskie, zbliżone
swym charakterem do okien dol-
nych. Stosując się do koncepcji wy-
suniętej w szkicu Kuzmy i Zachwa-
towicza Witkiewicz nadbudował obie
apsydy boczne nadając im charak-
ter baszt obronnych, przy czym
przyjęto jako wskaźnik wysokości
— wysokość apsvdy wschodniej.
Ponieważ dawna apsyda połud-
niowa miała wątek ceglany otynko-
wany, przemurowano ją od funda-
mentów, dając na zewnątrz liców-
kę kamienną.
Dopiero w piątym roku prac kon-
serwatorskich przystąpiono do mon-
towania wykonanego częściowo w
żelbecie wiązania dachowego nawy
głównej, które następnie pokryto
gontem pomimo, że w myśl projek-
tu winna tu być użyta dachówka
rzymska. Rówmież pozostałe dachy
naw, apsyd i baszt pokryto gontem
zarówno ze względów statycznych
jak i trudności w uzyskaniu odpo-
wiedniej dachówki-
W końcu zrekonstruowano czę-
ściowo zamurowane okna apsydy
wschodniej oraz osadzono we wszyst-
kich otworach okiennych żelazne ra-
my, a następnie okna oszklono.
W czasie prac konserwatorskich
znaleziono sporo dawnej kamieniar-
ki, która została użyta w czasie
przebudowy kolegiaty w w. XVIII.
Ponadto odkryto w apsydzie za-
chodniej polichromię romańską z
XII w. oraz fragmenty późniejszych
polichromii w różnych częściach bu-
dowli.
Rewełac^ine rezultaty przyniosły
prace archeologiczne przeprowadzo-
ne wewnątrz kolegiaty przez Stację
Archeologiczną PAN w Łęczycy, w
wyniku których odsłonięto dobrze
zachowane fundamenty budowli
z dużych nieociosanych głazów, bę-
dące niewątpliwie pozostałością
wcześniejszej budowtli o charakterze
sakralnym z X, względnie XI wieku.
W czasie prac archeologicznych
odkryto szereg grobowców pocho-
dzących z różnych epok, przeważnie
osób duchownych, o czym świadczą
znalezione tam przedmioty jak pa-
teny, pastorały, pierścienie, kielichy
itp. Wszystkie dotychczas wykona-
ne roboty były przeprowadzone
z kredytów Centr. Zarządu Muzeów
i Ochrony Zabytków.
397