DOI issue:
Heft 1
DOI article:Rozprawy
DOI article:Michalczuk, Stanisław: Ukrzyżowanie na palmie jako nowy nieznany typ krucyfiksu barokowego
DOI Page / Citation link:https://doi.org/10.11588/diglit.45621#0028
STANISŁAW MICHALCZUK
UKRZYŻOWANIE NA PALMIE JAKO NOWY NIEZNANY TYP
KRUCYFIKSU BAROKOWEGO*
Szukając wyjaśnienia niezwykle rzadkiego przed-
stawienia Chrystusa zawieszonego na palmie z koś-
cioła dominikanów w Lublinie, udało mi się znaleźć
jeszcze cztery podobne ujęcia, które w zestawieniu
ze współczesnymi im tekstami liturgicznymi, dewo-
cyjnymi i scenicznymi pozwalają zająć się nimi, jako
grupą tworzącą nieopracowany dotąd motyw ikono-
graficzny charakterystyczny dla religijnej sztuki
baroku.
PRZEGLĄD ZEBRANYCH OBIEKTÓW
1. Ukrzyżowanie na palmie w kościele dominikanów
w Lublinie. W zakrystii kościoła dominikanów lu-
belskich, słynnego z przechowywania od kilku wie-
ków cząstki drzewa Krzyża św., zawieszony jest
drewniany krucyfiks przedstawiający Chrystusa (wys.
68 cm) przybitego do wysmukłej palmy (wys. 183 cm).
Ukrzyżowany nie umarł, ciało jego nie ma na sobie
oprócz rany w prawym boku i cierniowej korony
innych śladów przebywanej męki. Twarz ma wyraz
łagodny, szeroko otwarte oczy patrzą w dół, a roz-
chylone usta wpuszczają powietrze regularnego od-
* Niniejsza praca była referowana na seminarium dok-
toranckim prof. W. Tomkiewicza w dn. 20.XI.1961, a przed-
tem w formie komunikatu na zebraniu naukowym S.H.S.
Oddziału Lubelskiego w dn. 19.1.1961 r.
1 Dawniej, jak świadczy wizytacja z r. 1888, krucyfiks
zawieszony byl na górnym korytarzu klasztornym, przy
schodach prowadzących do kaplicy św. Krzyża. Wizytacja
ta określa krucyfiks jako „stary”, jego przeznaczenie nie
zostało przeze mnie wyjaśnione.
2 Gabinet Rycin B.U.W., Teczka nr T. 1086, II, ryc. 41.
déchu. Cechy stylowe pozwalają datować tę rzeźbę
na 2. połowę XVII w.1
2. Rycina w Gabinecie Rycin U.W. Rycina (mie-
dzioryt) o formacie ok. 12 x 9 cm, nieznanego pocho-
dzenia, poobcinana, przedstawia błogosławioną Julian-
nę z Cornillon klęczącą przed ołtarzem, adorującą
krucyfiks stojący między dwiema płonącymi świe-
cami. Krucyfiks wyobraża Chrystusa przybitego do
palmy w ujęciu identycznym z obiektem lubelskim.
Górną część kompozycji wypełnia scena niebiańska —
Adoracja Trójcy św. przez rzesze świętych i anioły.
Rycina może pochodzić z w. XVII—XVIII2.
3. Rycina ze zbiorów graficznych Biblioteki im.
Ossolińskich. Rycina (miedzioryt) o formacie 12,8 x 8,2
cm, datowana na ok. r. 1690, przedstawia św. Brunona
pochylonego nad otwartą księgą z tekstem: memorare
novissima tua et in aeternum non peccabis (Ekkl.
7,40) leżącą na pastorale i infule, którymi wzgardził
odmawiając przyjęcia biskupstwa. Święty lewą dłoń
wspiera na czaszce, a w prawej trzyma gałąź palmy
z wizerunkiem Chrystusa. Rycinę wykonał sztycharz
antwerpski Balthasar van Westerhout według rysunku
Johanna Schumera, zapewne Holendra ur. ok. 1670 r.,
malarza i akwafortysty 3.
3 Zbiory Graficzne Biblioteki im. Ossolińskich we Wroc-
ławiu. Teczka nr I, 63, J.g. 20416. Rycina opatrzona jest pod-
pisem: S. Bruno Cortuslanorum Patriarcha 1 datą ok. 1690.
Balthasar von Westerhout, autor m.in. licznych obrazków
odpustowych zmarł w r. 1728 w Pradze, gdzie przebywał od
r. 1683. W r. 1670 byl uczniem Al. Goquier (Goutlers) w Ant-
werpii. — Por. A. Wurzbach, Niederldndisches Künstler-
lexikon, t. 2, Wien 1910, s. 855, oraz Allgemeines Lexikon
der Bildenden Künstler, U. T h i e m e — F. Becker, t. 35,
Leipzig 1942, s. 447. —
Johann Schumer, malarz i akwafortysta, ur. ok. r. 1670,
22
UKRZYŻOWANIE NA PALMIE JAKO NOWY NIEZNANY TYP
KRUCYFIKSU BAROKOWEGO*
Szukając wyjaśnienia niezwykle rzadkiego przed-
stawienia Chrystusa zawieszonego na palmie z koś-
cioła dominikanów w Lublinie, udało mi się znaleźć
jeszcze cztery podobne ujęcia, które w zestawieniu
ze współczesnymi im tekstami liturgicznymi, dewo-
cyjnymi i scenicznymi pozwalają zająć się nimi, jako
grupą tworzącą nieopracowany dotąd motyw ikono-
graficzny charakterystyczny dla religijnej sztuki
baroku.
PRZEGLĄD ZEBRANYCH OBIEKTÓW
1. Ukrzyżowanie na palmie w kościele dominikanów
w Lublinie. W zakrystii kościoła dominikanów lu-
belskich, słynnego z przechowywania od kilku wie-
ków cząstki drzewa Krzyża św., zawieszony jest
drewniany krucyfiks przedstawiający Chrystusa (wys.
68 cm) przybitego do wysmukłej palmy (wys. 183 cm).
Ukrzyżowany nie umarł, ciało jego nie ma na sobie
oprócz rany w prawym boku i cierniowej korony
innych śladów przebywanej męki. Twarz ma wyraz
łagodny, szeroko otwarte oczy patrzą w dół, a roz-
chylone usta wpuszczają powietrze regularnego od-
* Niniejsza praca była referowana na seminarium dok-
toranckim prof. W. Tomkiewicza w dn. 20.XI.1961, a przed-
tem w formie komunikatu na zebraniu naukowym S.H.S.
Oddziału Lubelskiego w dn. 19.1.1961 r.
1 Dawniej, jak świadczy wizytacja z r. 1888, krucyfiks
zawieszony byl na górnym korytarzu klasztornym, przy
schodach prowadzących do kaplicy św. Krzyża. Wizytacja
ta określa krucyfiks jako „stary”, jego przeznaczenie nie
zostało przeze mnie wyjaśnione.
2 Gabinet Rycin B.U.W., Teczka nr T. 1086, II, ryc. 41.
déchu. Cechy stylowe pozwalają datować tę rzeźbę
na 2. połowę XVII w.1
2. Rycina w Gabinecie Rycin U.W. Rycina (mie-
dzioryt) o formacie ok. 12 x 9 cm, nieznanego pocho-
dzenia, poobcinana, przedstawia błogosławioną Julian-
nę z Cornillon klęczącą przed ołtarzem, adorującą
krucyfiks stojący między dwiema płonącymi świe-
cami. Krucyfiks wyobraża Chrystusa przybitego do
palmy w ujęciu identycznym z obiektem lubelskim.
Górną część kompozycji wypełnia scena niebiańska —
Adoracja Trójcy św. przez rzesze świętych i anioły.
Rycina może pochodzić z w. XVII—XVIII2.
3. Rycina ze zbiorów graficznych Biblioteki im.
Ossolińskich. Rycina (miedzioryt) o formacie 12,8 x 8,2
cm, datowana na ok. r. 1690, przedstawia św. Brunona
pochylonego nad otwartą księgą z tekstem: memorare
novissima tua et in aeternum non peccabis (Ekkl.
7,40) leżącą na pastorale i infule, którymi wzgardził
odmawiając przyjęcia biskupstwa. Święty lewą dłoń
wspiera na czaszce, a w prawej trzyma gałąź palmy
z wizerunkiem Chrystusa. Rycinę wykonał sztycharz
antwerpski Balthasar van Westerhout według rysunku
Johanna Schumera, zapewne Holendra ur. ok. 1670 r.,
malarza i akwafortysty 3.
3 Zbiory Graficzne Biblioteki im. Ossolińskich we Wroc-
ławiu. Teczka nr I, 63, J.g. 20416. Rycina opatrzona jest pod-
pisem: S. Bruno Cortuslanorum Patriarcha 1 datą ok. 1690.
Balthasar von Westerhout, autor m.in. licznych obrazków
odpustowych zmarł w r. 1728 w Pradze, gdzie przebywał od
r. 1683. W r. 1670 byl uczniem Al. Goquier (Goutlers) w Ant-
werpii. — Por. A. Wurzbach, Niederldndisches Künstler-
lexikon, t. 2, Wien 1910, s. 855, oraz Allgemeines Lexikon
der Bildenden Künstler, U. T h i e m e — F. Becker, t. 35,
Leipzig 1942, s. 447. —
Johann Schumer, malarz i akwafortysta, ur. ok. r. 1670,
22