Instytut Sztuki (Warschau) [Hrsg.]; Państwowy Instytut Sztuki (bis 1959) [Hrsg.]; Stowarzyszenie Historyków Sztuki [Hrsg.]: Biuletyn Historii Sztuki (25.1963)

ROZPRAWY

MARIA SULIMIERSKA-LAUBE

BENEDYKTYŃSKI KLASZTOR ŚWIĘTEGO KRZYŻA NA ŁYŚCU

W OKRESIE GOTYCKIM (POW. I WOJ. KIELECKIE)*

WSTĘP
Problemy związane z architekturą benedyktyń-
skiego opactwa na Łyścu nie budziły dotychczas
żywszego zainteresowania. Przyczyną stało się 60-let-
nie przeszło użytkowanie obiektu dla celów więzien-
nych (w latach 1882—1945), nie sprzyjające prowadze-
niu naukowych badań. Skasowanie więzienia zmieniło
sytuację umożliwiając prace archeologiczne i archi-
tektoniczne, co w zestawieniu z materiałem historycz-
nym pozwoliło na dokonanie analizy budowli i przy-
niosło rozszerzenie stanu wiadomości o kościele
i klasztorze łysogórskim, jak również pewną rewizję
dotychczasowych poglądów x.
Niniejsza próba częściowego przedstawienia ma-
teriału będącego rezultatem wspomnianych prac
ogranicza się do okresu gotyckiego. Na ujęcie wy-
cinkowe wpłynął fakt, iż będące w toku i nie ukoń-
* Praca stanowi fragment szerszego studium monogra-
ficznego będgcego w opracowaniu.
1 Badania archeologiczne przeprowadzone zostały
w 1958 r. przez dr Jerzego Gąssowskiego na zle-
cenie Działu Dokumentacji Naukowej P.P. Pracowni Kon-
serwacji Zabytków, w zakresie koniecznym dla sporządzenia
planu zagospodarowania przestrzennego terenu klasztornego.
Prace w 1959 i 1960 r. prowadził Instytut Historii Kultury
Materialnej PAN, również pod kierownictwem dr J. G ą s-
sowskiego. Przewidziane są dalsze poszukiwania archeo-
logiczne. — Badania architektoniczne przeprowadzili
mgr mgr inż. arch. Halina i Zdzisław Ziętkiewiczo-
w 1 e na zlecenie Działu Dokumentacji Naukowej Pracowni
Konserwacji Zabytków w 1958 r. w zakresie koniecznym dla
opracowania planu zagospodarowania przestrzennego oraz
projektu adaptacji budynków klasztornych. — Kwerendę
w Dziale Dokumentów Pergaminowych AGAD przeprowa-
dził mgr J. Płocha. W innych działach, oraz w Archi-
wach pozawarszawskich kwerendę przeprowadziła M. S u-
limierska-Laube.

czone poszukiwania archeologiczne rzucić mogą nowe
światło na wiele zagadnień dotyczących zarówno
przedchrześcijańskich dziejów Łyśca, jak i jego
wczesnego średniowiecza.
Aktualnie klasztor posiada dość kompletne dane
dla XIV i XV w., wydało się zatem możliwe ich
opublikowanie. Dla kościoła tego okresu relikty
zachowane w terenie są skąpe, lecz przy sprzyjających
okolicznościach będą mogły je uzupełnić przewidy-
wane dalsze prace badawcze2.

I. STAN BADAŃ NAD ARCHITEKTURĄ OPACTWA 3
Najdawniejsza wzmianka o murowanym kościele
na Łyścu znajduje się w Latopisie Wołyńskim pod
r. 12614. Krótki opis pozwalający wnioskować o tech-
nice budowlanej i rozmiarach świątyni przekazał
Długosz w Liber Beneficiorum i w Dziejach5. Jemu

2 Przewidywane przez IHKM. Jest prawdopodobne, iż pod
posadzką kościoła zachowały się ślady, które pozwolą na
odczytanie przynajmniej rzutu poziomego XV-wiecznego koś-
cioła, zaś przekopanie wysypisk gruzowych wydobędzie być
może detal architektoniczny. Również można mieć nadzieję
co do uzupełnienia braków odnośnie rzutu poziomego i de-
tali kościoła romańskiego, co pozwoliłoby na kontynuowanie
pracy nad okresem wczesnego średniowiecza.
3 Ponieważ praca niniejsza obejmuje jedynie w. XIV 1
XV, pominięto materiał źródłowy i obszerną literaturę zwią-
zaną z dziejami Łyśca poprzedzającymi okres gotycki, a do-
tyczącą problemów fundacji, proweniencji i budowy pier-
wotnego klasztoru oraz narosłych wokół nich licznych wąt-
ków legendarnych.
4 Polnoe sobranie russkich letopisej izdannoe po vyso-
ćajśemu povelëniju Archeografiieskaju Kommissieju Sankt-
peterburg. Wyd. II, t. II, Ipatevskaja letopls, 1908, s. 854—
855.
5 J. Długosz, Liber Beneficiorum, III, s. 227 i 229.
Wyd. A. Przeździeckiego, 1863; — J. Długosz, Dzieje
Polski, I, s. 41 i 189. Wyd. A. Przeździeckiego, 1873.

183